Býgin Mәjiliste deputat Nartay Sәrsenghaliyev prank jasaymyn dep qoghamdyq tәrtipti búzatyndar jayly ótkir mәsele kóterip, QR Ishki ister ministri Erjan Sәdenovke, Mәdeniyet jәne aqparat ministri Aida Balaevagha әleumettik jelilerde qauipti prankterding keninen taraluy turaly deputattyq saual joldady.

Biz atalghan deputattyq saualdy qaz qalpynda oqyrman talqysyna úsynghandy jón kórdik.

DEPUTATTYQ SAUAL

Qúrmetti Erjan Saparbekúly!

Qúrmetti Aida Ghalymqyzy! 

Býgingi deputattyq saualym «Oyyn týbi — ot, túman týbi — jút» degendi sanasyna sinirmegen seltenbaylar turaly. Qazir qoghamda prankpen paraqshasyndaghy lýpilding sanyn arttyrghanmen parasat biyiginen omaqasa qúlaghandar qaptap ketti. Adamdy qorqytudy, qoghamdyq orynda aqymaqtyq jasaudy qyzyq kórip әzilding shekarasynan shyghyp ketken әrkimder әleumettik jelide әlek saludy dogharmay túr. Naqty mysal aitayyn:

1. Astana qalasynda bloger dostarymen birge liftting ishine «jalghan mәiitti» kirgizip, keyin jaryqty óshiredi. Sol sәtte mәiit keypindegi adam qozghala bastaydy. Jedelsatynyng ishinde bolghandardyng jan dausy shyqty.

2. Elordanyng taghy bir túrghyny jedelsatygha tapanshamen kirip, ony adamdargha kezep júrttyng zәre-qútyn aldy.

3. Almatyda blogerler aula sypyrushylargha qoqys laqtyryp, mazaq etip beynejazba týsirip taratty. Múnday mysal myn. Jelige jelimdey jabysqandar «prank» dep ataytyn búl әreketterding aqylgha tompaq ekenin angharu qiyn emes.

Ol ol ma, bizding bloger-symaqtar shetelge baryp abyroydy airanday tógip jýr. Mәselen, qazaqstandyq bloger Arujan Aybekova Qytayda «úrlyq jasap jatqanday» rolik týsirgen. Arty ýlken shu bolyp, aqyry әlgi qyz jergilikti polisiyagha shaqyryldy. Týsindiru júmystary jýrgizildi. Biraq ol týsindi me? Óitkeni dәl osy blogerding arada az uaqyt ótkende Tashkent metrosynda jigitterding qolynan ústap tiyiskeni turaly beynejazba taghy tarady. «Oyynnan da omyrtqa synatynyn» bilmeytin múnday bloger-symaqtardy qatang jauapqa  tartatyn kez keldi. Sebebi búl adamnyng jeke ómirine qol súghu, qoghamdyq tәrtipti búzu.

Qazir prank degen paryqsyz әreketting taghy bir týri payda boldy. Ol jasandy intelekpen jasalady. Birinde memleket basshylarynyn, lauazymdy túlghalardyng qanday da bir dýkenge sauda jasaugha kelgeni beynelengen. Sifrlyq tehnologiyany bilmeytin adamnyng sanasy san saqqa jýgiredi, senip qalady. Marketing ýshin dep jasandy intelekt arqyly múnday jasandylyqqa jýginudi toqtatu kerek. Taghy bir prankte balalar ata-analaryna «tanymaytyn adam ýige kelip túr, ne isteymiz?» dep jasandy intelekt arqyly beymәlim adamnyng ýige kirip ketken, pәterdi aralyp jýrgen suretterin jiberedi. Zәresi úshqan ata-ana polisiyagha telefon shalady, júmysyn tastap ýiine barady. Aqyrynda búl prank dep bala-shagha beyqam otyrady. Dәl sol uaqytta polisiya shyn múqtaj adamgha kómekke barugha ýlgermey qaluy mýmkin, ony internetting iynesine otyrghandar úqpaydy.

Ol ol ma, juyrda bir blogerding tiridey tabytqa jatyp, ózin kómip, «24 saghat tabytta» atty chellendj bastaghanyn qogham qatang syngha aldy.

Hәkim Abay: «Ishpek, jemek, kiymek, kýlmek, kónil kótermek – búl nәrselerding bәrining de ólsheui bar. Ólsheuinen asyrsa, ziyany tiymek» degen uaghynda. Sondyqtan ólshemge óresi jetpeytinderdi zanmen túsaytyn kez keldi.

Osyghan oray mynaday úsynystardy qarau oryndy dep sanaymyn:

1. Prank barysynda qoghamdyq tәrtipti búzghan, jeke adamnyng ómirine qol  súqqandardy anyqtap, olardyng birynghay tizimin jasap jariyalau qajet.

2. Qauipti prank arqyly adamnyng ar-namysy men abyroyyna qol súqqandardyng әleumettik jelidegi paraqshalaryn dereu búghattau kerek;

3. Áleumettik jeli әkimshilerinen qauipti prankter men beynejazba jariyalanghan paraqshalardy anyqtap, uәkiletti organgha jedel habarlaudy talap etu qajet;

4. Múnday teris qúbylystyng aldyn alu maqsatynda aqparattyq-týsindiru júmystaryn jýieli týrde, nәtiyje beretin kontent retinde  jýrgizu kerek.

Nartay Sәrsenghaliyev, Mәjilis deputaty

Abai.kz