بۇگىن ماجىلىستە دەپۋتات نارتاي سارسەنعاليەۆ پرانك جاسايمىن دەپ قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزاتىندار جايلى وتكىر ماسەلە كوتەرىپ، قر ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرجان سادەنوۆكە، مادەنيەت جانە اقپارات ءمينيسترى ايدا بالاەۆاعا الەۋمەتتىك جەلىلەردە قاۋىپتى پرانكتەردىڭ كەڭىنەن تارالۋى تۋرالى دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

ءبىز اتالعان دەپۋتاتتىق ساۋالدى قاز قالپىندا وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك.

دەپۋتاتتىق ساۋال

قۇرمەتتى ەرجان ساپاربەكۇلى!

قۇرمەتتى ايدا عالىمقىزى! 

بۇگىنگى دەپۋتاتتىق ساۋالىم «ويىن ءتۇبى — وت، تۇمان ءتۇبى — جۇت» دەگەندى ساناسىنا سىڭىرمەگەن سەلتەڭبايلار تۋرالى. قازىر قوعامدا پرانكپەن پاراقشاسىنداعى ءلۇپىلدىڭ سانىن ارتتىرعانمەن پاراسات بيىگىنەن وماقاسا قۇلاعاندار قاپتاپ كەتتى. ادامدى قورقىتۋدى، قوعامدىق ورىندا اقىماقتىق جاساۋدى قىزىق كورىپ ءازىلدىڭ شەكاراسىنان شىعىپ كەتكەن اركىمدەر الەۋمەتتىك جەلىدە الەك سالۋدى دوعارماي تۇر. ناقتى مىسال ايتايىن:

1. استانا قالاسىندا بلوگەر دوستارىمەن بىرگە ءليفتتىڭ ىشىنە «جالعان ءمايىتتى» كىرگىزىپ، كەيىن جارىقتى وشىرەدى. سول ساتتە ءمايىت كەيپىندەگى ادام قوزعالا باستايدى. جەدەلساتىنىڭ ىشىندە بولعانداردىڭ جان داۋسى شىقتى.

2. ەلوردانىڭ تاعى ءبىر تۇرعىنى جەدەلساتىعا تاپانشامەن كىرىپ، ونى ادامدارعا كەزەپ جۇرتتىڭ زارە-قۇتىن الدى.

3. الماتىدا بلوگەرلەر اۋلا سىپىرۋشىلارعا قوقىس لاقتىرىپ، مازاق ەتىپ بەينەجازبا ءتۇسىرىپ تاراتتى. مۇنداي مىسال مىڭ. جەلىگە جەلىمدەي جابىسقاندار «پرانك» دەپ اتايتىن بۇل ارەكەتتەردىڭ اقىلعا تومپاق ەكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.

ول ول ما، ءبىزدىڭ بلوگەر-سىماقتار شەتەلگە بارىپ ابىرويدى ايرانداي توگىپ ءجۇر. ماسەلەن، قازاقستاندىق بلوگەر ارۋجان ايبەكوۆا قىتايدا «ۇرلىق جاساپ جاتقانداي» روليك تۇسىرگەن. ارتى ۇلكەن شۋ بولىپ، اقىرى الگى قىز جەرگىلىكتى پوليتسياعا شاقىرىلدى. ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. بىراق ول ءتۇسىندى مە؟ ويتكەنى ءدال وسى بلوگەردىڭ ارادا از ۋاقىت وتكەندە تاشكەنت مەتروسىندا جىگىتتەردىڭ قولىنان ۇستاپ تيىسكەنى تۋرالى بەينەجازبا تاعى تارادى. «ويىننان دا ومىرتقا سىناتىنىن» بىلمەيتىن مۇنداي بلوگەر-سىماقتاردى قاتاڭ جاۋاپقا  تارتاتىن كەز كەلدى. سەبەبى بۇل ادامنىڭ جەكە ومىرىنە قول سۇعۋ، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزۋ.

قازىر پرانك دەگەن پارىقسىز ارەكەتتىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى پايدا بولدى. ول جاساندى ينتەلەكپەن جاسالادى. بىرىندە مەملەكەت باسشىلارىنىڭ، لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ قانداي دا ءبىر دۇكەنگە ساۋدا جاساۋعا كەلگەنى بەينەلەنگەن. تسيفرلىق تەحنولوگيانى بىلمەيتىن ادامنىڭ ساناسى سان ساققا جۇگىرەدى، سەنىپ قالادى. ماركەتينگ ءۇشىن دەپ جاساندى ينتەلەكت ارقىلى مۇنداي جاساندىلىققا جۇگىنۋدى توقتاتۋ كەرەك. تاعى ءبىر پرانكتە بالالار اتا-انالارىنا «تانىمايتىن ادام ۇيگە كەلىپ تۇر، نە ىستەيمىز؟» دەپ جاساندى ينتەلەكت ارقىلى بەيمالىم ادامنىڭ ۇيگە كىرىپ كەتكەن، پاتەردى ارالىپ جۇرگەن سۋرەتتەرىن جىبەرەدى. زارەسى ۇشقان اتا-انا پوليتسياعا تەلەفون شالادى، جۇمىسىن تاستاپ ۇيىنە بارادى. اقىرىندا بۇل پرانك دەپ بالا-شاعا بەيقام وتىرادى. ءدال سول ۋاقىتتا پوليتسيا شىن مۇقتاج ادامعا كومەككە بارۋعا ۇلگەرمەي قالۋى مۇمكىن، ونى ينتەرنەتتىڭ ينەسىنە وتىرعاندار ۇقپايدى.

ول ول ما، جۋىردا ءبىر بلوگەردىڭ تىرىدەي تابىتقا جاتىپ، ءوزىن كومىپ، «24 ساعات تابىتتا» اتتى چەللەندج باستاعانىن قوعام قاتاڭ سىنعا الدى.

حاكىم اباي: «ىشپەك، جەمەك، كيمەك، كۇلمەك، كوڭىل كوتەرمەك – بۇل نارسەلەردىڭ ءبارىنىڭ دە ولشەۋى بار. ولشەۋىنەن اسىرسا، زيانى تيمەك» دەگەن ۋاعىندا. سوندىقتان ولشەمگە ورەسى جەتپەيتىندەردى زاڭمەن تۇسايتىن كەز كەلدى.

وسىعان وراي مىناداي ۇسىنىستاردى قاراۋ ورىندى دەپ سانايمىن:

1. پرانك بارىسىندا قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزعان، جەكە ادامنىڭ ومىرىنە قول  سۇققانداردى انىقتاپ، ولاردىڭ بىرىڭعاي ءتىزىمىن جاساپ جاريالاۋ قاجەت.

2. قاۋىپتى پرانك ارقىلى ادامنىڭ ار-نامىسى مەن ابىرويىنا قول سۇققانداردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشالارىن دەرەۋ بۇعاتتاۋ كەرەك;

3. الەۋمەتتىك جەلى اكىمشىلەرىنەن قاۋىپتى پرانكتەر مەن بەينەجازبا جاريالانعان پاراقشالاردى انىقتاپ، ۋاكىلەتتى ورگانعا جەدەل حابارلاۋدى تالاپ ەتۋ قاجەت;

4. مۇنداي تەرىس قۇبىلىستىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇيەلى تۇردە، ناتيجە بەرەتىن كونتەنت رەتىندە  جۇرگىزۋ كەرەك.

نارتاي سارسەنعاليەۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى

Abai.kz