XXI ghasyr — aqparat pen tehnologiya ghasyry ghana emes, jahandanu men últ bolmysynyng kýres dәuiri. Osynday ózgerister dәuirinde elding irgesi myqty, ruhy biyik boluy ýshin eng aldymen últtyng keleshegi sanalatyn jastargha dúrys tәrbie berilui tiyis. Ásirese, jastardyng boyyna patriottyq sezimdi, últtyq sana men ruhany baylyqty siniru — últ retinde ómirsheng boluymyzdyng kepili. Qazaqstanda búl prosess «Adal adam», yaghni, «Jauapty azamat»  iydeyasy ayasynda jýrgizilude. Onyng qaynar kózi qayda?

Osy taqyrypta «Qazaq әlemi» Respublikalyq Qoghamdyq Birlestigining preziydenti, QR Mәdeniyet qayratkeri Múhtarhan Abaghannyn maqalasyn úsynamyz. Oqynyzdar, oy qosynyzdar.

Redaksiya

ADAL ADAM ‑ JAUAPTY AZAMAT  QALYPTASUYNYNG ÚLTTYQ BASTAULARY TURALY BIRER SÓZ

M.Abaghan: Tarihy ónegeni jastargha ýlgi etip kórsetu – otansýigishtik sezimdi qalytastyrady.

Maqalada jastardy patriotizmge, til men salt-dәstýrge, ruhany qúndylyqtargha tәrbiyeleuding zamanauy joldary men manyzdy tetikteri qarastyrylady:

Patriotizm — últtyq tәrbiyening ózegi:

Patriotizm — búl tek úran emes, әr adamnyng jýregindegi elge, jerge degen shynayy sýiispenshilik sezimi. Tarihty paraqtasaq, qazaq halqynyng ómiri erlikke toly bolghanyn kóremiz. Batyrlar men biyler, handar men qayratkerler — elin qorghau men órkendetuge zor ýles qosqan túlghalar. Osynday tarihy ónegeni jastargha ýlgi etip kórsetu arqyly naghyz otansýigishtik sezimdi qalyptastyrugha bolady.

Patriotizm mektep qabyrghasynan, tipti otbasydan bastalady. Balanyng boyyna "Men — qazaqpyn", "Men — Qazaqstan azamatymyn" degen maqtanysh sezimin úyalatu — ata-ana men ústazdyng mindeti.

Jastargha patriottyq tәrbie beruding tiyimdi joldary:

• Tarihy túlghalar men oqighalar turaly derekti filimder, kitaptar, komikster;
• Ruhaniy-mәdeny keshter, esse jazu bayqaulary, pikirsayystar;
• Respublikalyq jәne jergilikti patriottyq jobalar men chellendjderge qatysu;
• Eriktiler qozghalysy, ekologiyalyq, әleumettik bastamalar arqyly elge qyzmet etu.

Ruhany baylyq — últtyng ishki immuniyteti:

Ruhany baylyq — adamnyng jan dýniyesi men adamgershilik qaghidalaryna negizdelgen qúndylyqtar jiyntyghy. Búl úghymgha otbasylyq tәrbiye, últtyq әdebiyet, óner, diny jәne etikalyq dýniyetanym, estetikalyq talgham jatady.

Qazaq halqynyng "ar-úyat", "obal-sauap", "ýlkenge qúrmet, kishige izet" degen qaghidalary — qazaqy ruhaniyattyng altyn dingekteri. Osy úghymdardy janghyrtyp, býgingi jastargha úghynyqty etip jetkizu — tәrbiyeshining de, ústazdyng da, býkil qoghamnyng da paryzy.

Ruhany tәrbie beruding әdisteri:

• Qazaq әdebiyeti men folikloryn tereninen oqytu;
• Din men dәstýrding ýilesimdiligin dúrys týsindiru;
• Teatr, muzey, kórme syndy mәdeny oryndargha baru arqyly ruhany әlemge jaqyndau;
• Últtyq mentaliytetti saqtay otyryp, zamanauy moralidyq-etikalyq standarttargha beyimdeu.

Memlekettik til — últtyq bolmystyng tiregi:

Ana tilin bilu — tek lingvistikalyq mindet emes, búl — últqa degen sýiispenshilikting kórinisi. Qazaq tilin jetik mengeru arqyly jastar últtyng tarihyna, mәdeniyetine, oilau jýiesine tereng boylaydy. Sondyqtan da tildi oqytu formaldy dengeyde emes, qyzyghushylyq tudyratynday, tiri tәjiriybe retinde jýrgizilui tiyis.

Tildi ýiretuding zamanauy tәsilderi:

• Qazaq tilindegi TikTok, YouTube, podkast kontentterin damytu;
• "Sóztanym", "Bir kýn — bir sóz" sekildi interaktivti jobalar;
• Qazaq tildi klubtar, debattar, әdeby shygharmashylyq ýiirmeleri;
• Til merekesi, "Ana tilim — ardaghym" atty is-sharalar ótkizu.

Sonymen qatar, mektep pen JOO-da tilge qúrmet kórsetu tek oqytuda emes, orta qalyptastyruda da manyzdy. Oqu ordasynda qazaq tilining mәrtebesi joghary boluy tiyis.

Salt-dәstýr — últ ruhynyng ainasy:

Qazaq halqynyng salt-dәstýrleri — tek últtyq erekshelikter ghana emes, tәrbiyenin, danalyqtyn, әdepting kózi. Qazirgi tanda keybir jastar salt-dәstýrlerdi eskining sarqynshaghy dep qabyldauy mýmkin. Búl — týsindirme júmysynyng әlsizdiginen.

Salt-dәstýrler arqyly:

• Ýlkenge qúrmet, kishige izet kórsetu;
• Qyz bala men úl bala tәrbiyesining ereksheligi;
• Otbasy qúndylyqtary men úrpaqtar sabaqtastyghy;
• Jeti ata, shejire, ru men taypa turaly tarihy sana qalyptastyru jýzege asady.

Sonymen qatar, últtyq dәstýrlerdi teatrlandyrylghan kórinistermen, shygharmashylyq júmystarmen jәne zamanauy tehnologiyalarmen úshtastyryp úsynu — jastar ýshin qyzyqty әri әserli bolmaq.

Jastardyng boyyna patriottyq sezimdi, ruhany baylyqty, ana tiline degen sýiispenshilik pen salt-dәstýrge qúrmetti siniru — últtyng bolashaghyna baghyttalghan eng manyzdy qadamdardyng biri. Búl baghyttaghy júmys keshendi týrde, yaghny otbasy — mektep — qogham — media — mәdeniyet birliginde jýzege asuy kerek.

Býgingi jas — ertengi elding tútqasy. Jas buyn últtyq qúndylyqtargha suarylyp ósse ghana, biz Mәngilik El bola alamyz. Al últtyq qúndylyqtardy qadirleytin, tamyrymen maqtanatyn úrpaq  Adal adam,  Jauapty azamat bolyp qalyptasady. Olar eldigimizdin, egemendigimizding tiregi. «Tәrbiyesiz berilgen bilim — adamzattyng qas jauy», — dep Ál-Faraby aitqanday, jastardy tek bilimmen emes, últtyq tәrbie men ruhany dýniyemen bayytyp ósiru — eng ýlken investitsiya! 

Múhtarhan Abaghan,

«Qazaq әlemi» RQB preziydenti, QR Mәdeniyet qayratkeri

Abai.kz