XXI عاسىر — اقپارات پەن تەحنولوگيا عاسىرى عانا ەمەس، جاھاندانۋ مەن ۇلت بولمىسىنىڭ كۇرەس ءداۋىرى. وسىنداي وزگەرىستەر داۋىرىندە ەلدىڭ ىرگەسى مىقتى، رۋحى بيىك بولۋى ءۇشىن ەڭ الدىمەن ۇلتتىڭ كەلەشەگى سانالاتىن جاستارعا دۇرىس تاربيە بەرىلۋى ءتيىس. اسىرەسە، جاستاردىڭ بويىنا پاتريوتتىق سەزىمدى، ۇلتتىق سانا مەن رۋحاني بايلىقتى ءسىڭىرۋ — ۇلت رەتىندە ومىرشەڭ بولۋىمىزدىڭ كەپىلى. قازاقستاندا بۇل پروتسەسس «ادال ادام»، ياعني، «جاۋاپتى ازامات»  يدەياسى اياسىندا جۇرگىزىلۋدە. ونىڭ قاينار كوزى قايدا؟

وسى تاقىرىپتا «قازاق الەمى» رەسپۋبليكالىق قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ پرەزيدەنتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى مۇحتارحان اباعاننىڭ ماقالاسىن ۇسىنامىز. وقىڭىزدار، وي قوسىڭىزدار.

رەداكتسيا

ادال ادام ‑ جاۋاپتى ازامات  قالىپتاسۋىنىڭ ۇلتتىق باستاۋلارى تۋرالى بىرەر ءسوز

م.اباعان: تاريحي ونەگەنى جاستارعا ۇلگى ەتىپ كورسەتۋ – وتانسۇيگىشتىك سەزىمدى قالىتاستىرادى.

ماقالادا جاستاردى پاتريوتيزمگە، ءتىل مەن سالت-داستۇرگە، رۋحاني قۇندىلىقتارعا تاربيەلەۋدىڭ زاماناۋي جولدارى مەن ماڭىزدى تەتىكتەرى قاراستىرىلادى:

پاتريوتيزم — ۇلتتىق تاربيەنىڭ وزەگى:

پاتريوتيزم — بۇل تەك ۇران ەمەس، ءار ادامنىڭ جۇرەگىندەگى ەلگە، جەرگە دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى. تاريحتى پاراقتاساق، قازاق حالقىنىڭ ءومىرى ەرلىككە تولى بولعانىن كورەمىز. باتىرلار مەن بيلەر، حاندار مەن قايراتكەرلەر — ەلىن قورعاۋ مەن وركەندەتۋگە زور ۇلەس قوسقان تۇلعالار. وسىنداي تاريحي ونەگەنى جاستارعا ۇلگى ەتىپ كورسەتۋ ارقىلى ناعىز وتانسۇيگىشتىك سەزىمدى قالىپتاستىرۋعا بولادى.

پاتريوتيزم مەكتەپ قابىرعاسىنان، ءتىپتى وتباسىدان باستالادى. بالانىڭ بويىنا "مەن — قازاقپىن", "مەن — قازاقستان ازاماتىمىن" دەگەن ماقتانىش سەزىمىن ۇيالاتۋ — اتا-انا مەن ۇستازدىڭ مىندەتى.

جاستارعا پاتريوتتىق تاربيە بەرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى:

• تاريحي تۇلعالار مەن وقيعالار تۋرالى دەرەكتى فيلمدەر، كىتاپتار، كوميكستەر;
• رۋحاني-مادەني كەشتەر، ەسسە جازۋ بايقاۋلارى، پىكىرسايىستار;
• رەسپۋبليكالىق جانە جەرگىلىكتى پاتريوتتىق جوبالار مەن چەللەندجدەرگە قاتىسۋ;
• ەرىكتىلەر قوزعالىسى، ەكولوگيالىق، الەۋمەتتىك باستامالار ارقىلى ەلگە قىزمەت ەتۋ.

رۋحاني بايلىق — ۇلتتىڭ ىشكى يممۋنيتەتى:

رۋحاني بايلىق — ادامنىڭ جان دۇنيەسى مەن ادامگەرشىلىك قاعيدالارىنا نەگىزدەلگەن قۇندىلىقتار جيىنتىعى. بۇل ۇعىمعا وتباسىلىق تاربيە، ۇلتتىق ادەبيەت، ونەر، ءدىني جانە ەتيكالىق دۇنيەتانىم، ەستەتيكالىق تالعام جاتادى.

قازاق حالقىنىڭ "ار-ۇيات", "وبال-ساۋاپ", "ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت" دەگەن قاعيدالارى — قازاقي رۋحانياتتىڭ التىن دىڭگەكتەرى. وسى ۇعىمداردى جاڭعىرتىپ، بۇگىنگى جاستارعا ۇعىنىقتى ەتىپ جەتكىزۋ — تاربيەشىنىڭ دە، ۇستازدىڭ دا، بۇكىل قوعامنىڭ دا پارىزى.

رۋحاني تاربيە بەرۋدىڭ ادىستەرى:

• قازاق ادەبيەتى مەن فولكلورىن تەرەڭىنەن وقىتۋ;
• ءدىن مەن ءداستۇردىڭ ۇيلەسىمدىلىگىن دۇرىس ءتۇسىندىرۋ;
• تەاتر، مۋزەي، كورمە سىندى مادەني ورىندارعا بارۋ ارقىلى رۋحاني الەمگە جاقىنداۋ;
• ۇلتتىق مەنتاليتەتتى ساقتاي وتىرىپ، زاماناۋي مورالدىق-ەتيكالىق ستاندارتتارعا بەيىمدەۋ.

مەملەكەتتىك ءتىل — ۇلتتىق بولمىستىڭ تىرەگى:

انا ءتىلىن ءبىلۋ — تەك لينگۆيستيكالىق مىندەت ەمەس، بۇل — ۇلتقا دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ كورىنىسى. قازاق ءتىلىن جەتىك مەڭگەرۋ ارقىلى جاستار ۇلتتىڭ تاريحىنا، مادەنيەتىنە، ويلاۋ جۇيەسىنە تەرەڭ بويلايدى. سوندىقتان دا ءتىلدى وقىتۋ فورمالدى دەڭگەيدە ەمەس، قىزىعۋشىلىق تۋدىراتىنداي، ءتىرى تاجىريبە رەتىندە جۇرگىزىلۋى ءتيىس.

ءتىلدى ۇيرەتۋدىڭ زاماناۋي تاسىلدەرى:

• قازاق تىلىندەگى TikTok, YouTube, پودكاست كونتەنتتەرىن دامىتۋ;
• ء"سوزتانىم", ء"بىر كۇن — ءبىر ءسوز" سەكىلدى ينتەراكتيۆتى جوبالار;
• قازاق ءتىلدى كلۋبتار، دەباتتار، ادەبي شىعارماشىلىق ۇيىرمەلەرى;
• ءتىل مەرەكەسى، "انا ءتىلىم — ارداعىم" اتتى ءىس-شارالار وتكىزۋ.

سونىمەن قاتار، مەكتەپ پەن جوو-دا تىلگە قۇرمەت كورسەتۋ تەك وقىتۋدا ەمەس، ورتا قالىپتاستىرۋدا دا ماڭىزدى. وقۋ ورداسىندا قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى جوعارى بولۋى ءتيىس.

سالت-ءداستۇر — ۇلت رۋحىنىڭ ايناسى:

قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى — تەك ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەر عانا ەمەس، تاربيەنىڭ، دانالىقتىڭ، ادەپتىڭ كوزى. قازىرگى تاڭدا كەيبىر جاستار سالت-داستۇرلەردى ەسكىنىڭ سارقىنشاعى دەپ قابىلداۋى مۇمكىن. بۇل — تۇسىندىرمە جۇمىسىنىڭ السىزدىگىنەن.

سالت-داستۇرلەر ارقىلى:

• ۇلكەنگە قۇرمەت، كىشىگە ىزەت كورسەتۋ;
• قىز بالا مەن ۇل بالا تاربيەسىنىڭ ەرەكشەلىگى;
• وتباسى قۇندىلىقتارى مەن ۇرپاقتار ساباقتاستىعى;
• جەتى اتا، شەجىرە، رۋ مەن تايپا تۋرالى تاريحي سانا قالىپتاستىرۋ جۇزەگە اسادى.

سونىمەن قاتار، ۇلتتىق داستۇرلەردى تەاترلاندىرىلعان كورىنىستەرمەن، شىعارماشىلىق جۇمىستارمەن جانە زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن ۇشتاستىرىپ ۇسىنۋ — جاستار ءۇشىن قىزىقتى ءارى اسەرلى بولماق.

جاستاردىڭ بويىنا پاتريوتتىق سەزىمدى، رۋحاني بايلىقتى، انا تىلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك پەن سالت-داستۇرگە قۇرمەتتى ءسىڭىرۋ — ۇلتتىڭ بولاشاعىنا باعىتتالعان ەڭ ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى. بۇل باعىتتاعى جۇمىس كەشەندى تۇردە، ياعني وتباسى — مەكتەپ — قوعام — مەديا — مادەنيەت بىرلىگىندە جۇزەگە اسۋى كەرەك.

بۇگىنگى جاس — ەرتەڭگى ەلدىڭ تۇتقاسى. جاس بۋىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا سۋارىلىپ وسسە عانا، ءبىز ماڭگىلىك ەل بولا الامىز. ال ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قادىرلەيتىن، تامىرىمەن ماقتاناتىن ۇرپاق  ادال ادام،  جاۋاپتى ازامات بولىپ قالىپتاسادى. ولار ەلدىگىمىزدىڭ، ەگەمەندىگىمىزدىڭ تىرەگى. «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم — ادامزاتتىڭ قاس جاۋى»، — دەپ ءال-فارابي ايتقانداي، جاستاردى تەك بىلىممەن ەمەس، ۇلتتىق تاربيە مەن رۋحاني دۇنيەمەن بايىتىپ ءوسىرۋ — ەڭ ۇلكەن ينۆەستيتتسيا! 

مۇحتارحان اباعان،

«قازاق الەمى» رقب پرەزيدەنتى، قر مادەنيەت قايراتكەرى

Abai.kz