Nemisting kórnekti dramaturgy Georg Buhner ózining qysqa ghana ghúmyryn poeziya men dramaturgiyagha arnap, adam tabighaty men janyn zertteuge baghyttaghan kýrdeli túlgha.

Onyng shygharmalary tereng әleumettik, filosofiyalyq, hәm psihologiyalyq taqyrypta jazylghan. «Voysek» - Buhnerding songhy әri ayaqtalmay qalghan dramasy, biraq, dәl osy shygharma onyng esimin әlem әdebiyetinde óshpestey etip qaldyrdy. Drama derekti oqighagha negizdelgen, yaghny XIX ghasyrdyng basynda ómir sýrgen - Yohan Kristof Voysek esimdi nemis soldaty óz sýiiktisin qyzghanyshtan óltiredi. Buhner búl oqighany jay qylmys dep emes, onyng psihologiyalyq auytquy jәne әleumettik qysymnyng kesirinen tuyndaghan әreket dep jetkizdi.

Býginde qazaq teatrlarynda audarma piesany sahnalau qalypty, tipti kórermen ýshin de ýirenshikti ýrdiske ainaldy. Ásirese, oblystyq teatrlarda sheteldik dramaturgiyany sahnagha shygharu  újymnyng kәsiby dengeyin, akterlik sheberlik jәne rejisserlik oilaudyng auqymyn kórsetetin basty ólshem. Osy atalmysh shygharmany Serke Qojamqúlov atyndaghy Úlytau  oblysynyng Qazaq muzykalyq-drama teatry sәtti sahnalady. Qoyylym rejisseri Meyram Habibullin piesagha jana  interpretasiyamen kelip,  klassikalyq mәtindi zamanauy kózqaraspen toghystyrghanyn  bayqatty. Spektakli kameralyq formada sheshilgen, óz kezeginde búl akter men kórermen arasyndaghy araqashyqtyq barynsha qysqartady.  Kórermen sahnadaghy akterding kózqarasyn, tynysyn, ishki tolqynysyn, әr әreketin aiqyn sezenip qana qoymay, ózin sol oqighanyng mýshesine ainalghanday әserde bolady. Múnda ótirikke oryn joq. Sondyqtan da kameralyq spektaklide basty saual: sendire me, joq pa degen oidyng tónireginde óriledi.

Voysek rolin akter Núrjan Beysbekov oinaydy. Óz basym teatr әlemin tanyghan sәtten beri keyipkermen bite qaynasyp tútasyp ketken akterdi siyrek kórgenmin. Al, akter Núrjan Beysbekovting oiyn órneginde psihologiyalyq arpalys pen ómir bar. Ol keyipkerin jay beynelemeydi, sol adamnyng ishki arpalysynda ómir sýredi. Rejisser M.Habibullinning de útymdy sheshimi sonda, roli bekiter sәtte akterdi tany aluy, fakturasy men til tazalyghyna asa mәn berip, obrazdyng tolyq ashyluyna yqpal jasauy.

Spektakliding bastapqy sahnasy -  kiyimder ilinip túrghan garderob kenistiginen bastalady. Búl kórinis bir qaraghanda qarapayym bolghanymen, onyng astarynda ýlken mәn men maghyna bar. Voysek pen Mariyanyng ishki psihologiyasymen men mahabbattaghy kýizelisin kiyimning sheshilip, qayta kiyilu әreketi arqyly rejisser kórkem týrde beynelegen. Mariya rolin aktrisa Gýlder Seytkenova oinaydy. Qazirgi jas buyn aktrisalar arasynda geroinya, yaghni, talanty men súlulyghy qatar jýretin beyneler siyrek kezdesedi. Degenmen, sahna estetikasyna ózindik renk berip, әiel janynyng tereng iyirimderin jetkize alatyn muza aktrisalar әli de bar, sonyng biri - Gýlder Seytkenova. Onyng Mariyasy - qyzghanysh sezimin tughyzatynday tartymdy da sýikimdi, әri nәzik әiel. Spektaklide ýsh jeli qatar damidy, birinshisi – mahabbat. Mariya men Voysekting arasyndaghy qiyn da kýrdeli jaraqatqa (travmagha) toly sezim.  Rejisser búl kýidi týtinge oranghan sahna beynesi arqyly sheshedi: júptyng ayaqtary bir sәt týiisip, qayta ajyrauy kórinistin  maghynasyn asha týsti. Búl rejisserlik sheshim eki maghynada oqylady: biri – Mariyanyng ayanysh seziminen tughan tәn jaqyndyghy, ekinshisi - әrdayym terbeliste, túraqsyz kýide qalatyn qarym-qatynas. Sýigeni Mariyanyng Tamburmajormen kónil jarastyrady dep qorquy, qyzghanysh seziminen órtenui, sonynda óz әielin óltiruge iytermeledi. Tamburmajordy oinaghan artist – Ardaq Jarqynbekov. Ózining  aqsýiektik bolmysymen, sahnalyq fakturasymen, kostumdik ereksheligimen kózge týsti. Rejisserding sheshimi de erekshe: keyipkerler óz sahnasynyng sonynda biyikten tómenge ózin tastap jiberedi. Búl әreket simvoldyq túrghyda - ruhany qúldyraudyn, ólimnin kórinisi. Áriyne, akter ýshin múnday sheshim qauipsizdik túrghysynan qiyn, biraq dәl osynday fizikalyq  qozghalys  rejisserding izdenesining kórinisi. Sol sәtterdi bayqasaq Ardaq Jarqynbekov sahnany erekshe senimdilikpen  shynayy oryndaghan.

Qoyylymda toqtausyz jalghasqan ekinshi jeli - Voysekke doktor jasaytyn eksperiymenti men kapitannyng jasaytyn óktemdigi. Doktor beynesin somdaghan Mәdy Sәdenov - sahnada ózgeshe energiyasy men harizmasy bar akter. Ol shygharmadaghy salqyn keyipkerdi jana qyrynan tanytyp, kórermenning kózqarasyn ózgerte bildi. Akterdin bas kiyimi men kózildirigi - jay aksessuar emes, keyipker minezin tanugha arnalghan belgi. Búl detalidar onyng boyyndaghy  salqyndyqty, adamnan góri tәjiriybe nysanyna qyzyghushylyq tanytatyn zertteushisymaqtyn tabighatyn kórsetedi. Jәne tәjiriybeni jany sýietin sol ýshin qúrbandardy ayamaytynyna dәlel retinde  taghy bir qosalqy keyipkerdi mysal keltire alamyz ol – Andres. Búl rolidi sәtti әri senimdi alyp shyqqan akter Kenjetay Abilidiyn. Ol Voysekting qyzmettesi, qoghamgha kóndikken, kópting birine ainalghan sharuany oinaydy. Avtor búl eki keyipkerdi qarama-qayshylyqpen surettegen. Voysekke qanshalyqty tәjiriybe jasalyp, ony basqarugha talpynys jasalghanymen, onyng bolmysy joghalmady: sezimderi, ainalagha mahabbaty, ishki kýii ózgere qoymady. Al Andres beynesi - qoghamnyng yqpalyna moyynsúnyp, ózin joghaltqan adamnyng kórinisi. Rejisserlik sheshimderding útymdylghy sonda, Andres beynesi arqyly spektakli adam tabighatynyng eki shegin - qarsylyq pen moyynsúnudy aiqyn ajyratyp kórsetedi.Sonday bir tirshilikting ozbyrlyghyn beyneleuge tyrysqan keyipker - kapitan. Beyneni somdaushy - Núrlyhan Fayziyev. Rejisser zaman qatqyldyghy men suyqtyqtyghyn, qoghamnyng әdiletsizdigin, biylikting óktemdigin osy obraz arqyly kóresetuge tyrysty. Degenmen, akterlik oryndauda key tústarda obrazdyng ishki kýiin tolyq angharu jetispey qaldy. Sebebi Kapitannyng Voysekke ne aitqysy keletini, ol arqyly qanday nәtiyjege jetudi kózdeytini sahnada tolyq ashylmaydy. Keyipkerlerding barlyq derlik  obrazdarynyng maqsaty bar, tek osy beynenin  týpki oiy aiqyndalmay qalghanyn aita ketu kerek.

Qoyylymnyng songhy әri manyzdy jelisi - Voysekting ishki jan dýniyesining psihologiyalyq kýizelisi. Spektakliding alghashqy sәtinen sonyna deyin kórermen basty keyipkerding auyr energiyasynyng iyirimine tartylady. Onyng abyrju sәtteri, toqtausyz mazasyz kýii, janyn jegidey jegen oilary sahnada anyq kórinis tabady. Voysekting ishki kýizelisine sebep bolghan – mahabbattaghy satqyndyq, әleumettik qysym jәne qoghamdyq әdiletsizdik. Sýigenining bay erkekting sonynan erui, kapitannyng óktemdigi, temirdey tәrtip pen shekteuding astynda ómir sýru múnyng bәri onyng jan әlemin túnshyqtyryp, birtindep qaranghylyqqa batyrady. Rejisser kórermendi Voysekpen birge osy ruhany tozaqqa engizedi: sahnadaghy kenistik, jaryqtyng ózgerisi, muzykalyq boyaular barlyghy keyipkerding ishki dauysyn estirtetin qúralgha ainalghan. Biz onyng uayymyn syrttay baqylaushy emes, onymen birge kýizelis tolqynynda otyrghan seriktes boldyq.

Ayta ketsek, búl spektakli jaqynda  ótken «Asqar Toqpanovtyng 110 jyldyghyna» oray úiymdastyrylghan Respublikalyq teatr festivalinde bas jýldege ie boldy. Teatrgha sarqylmas shygharmashylyq shabyt pen tabys tileymiz.

Sherihan Úlpan,

teatrtanushy

Abai.kz