نەمىستىڭ كورنەكتى دراماتۋرگى گەورگ بيۋحنەر ءوزىنىڭ قىسقا عانا عۇمىرىن پوەزيا مەن دراماتۋرگياعا ارناپ، ادام تابيعاتى مەن جانىن زەرتتەۋگە باعىتتاعان كۇردەلى تۇلعا.

ونىڭ شىعارمالارى تەرەڭ الەۋمەتتىك، فيلوسوفيالىق، ءھام پسيحولوگيالىق تاقىرىپتا جازىلعان. «ۆويتسەك» - بيۋحنەردىڭ سوڭعى ءارى اياقتالماي قالعان دراماسى، بىراق، ءدال وسى شىعارما ونىڭ ەسىمىن الەم ادەبيەتىندە وشپەستەي ەتىپ قالدىردى. دراما دەرەكتى وقيعاعا نەگىزدەلگەن، ياعني XIX عاسىردىڭ باسىندا ءومىر سۇرگەن - يوحان كريستوف ۆويتسەك ەسىمدى نەمىس سولداتى ءوز سۇيىكتىسىن قىزعانىشتان ولتىرەدى. بيۋحنەر بۇل وقيعانى جاي قىلمىس دەپ ەمەس، ونىڭ پسيحولوگيالىق اۋىتقۋى جانە الەۋمەتتىك قىسىمنىڭ كەسىرىنەن تۋىنداعان ارەكەت دەپ جەتكىزدى.

بۇگىندە قازاق تەاترلارىندا اۋدارما پەسانى ساحنالاۋ قالىپتى، ءتىپتى كورەرمەن ءۇشىن دە ۇيرەنشىكتى ۇردىسكە اينالدى. اسىرەسە، وبلىستىق تەاترلاردا شەتەلدىك دراماتۋرگيانى ساحناعا شىعارۋ  ۇجىمنىڭ كاسىبي دەڭگەيىن، اكتەرلىك شەبەرلىك جانە رەجيسسەرلىك ويلاۋدىڭ اۋقىمىن كورسەتەتىن باستى ولشەم. وسى اتالمىش شىعارمانى سەركە قوجامقۇلوۆ اتىنداعى ۇلىتاۋ  وبلىسىنىڭ قازاق مۋزىكالىق-دراما تەاترى ءساتتى ساحنالادى. قويىلىم رەجيسسەرى مەيرام حابيبۋللين پەساعا جاڭا  ينتەرپرەتاتسيامەن كەلىپ،  كلاسسيكالىق ءماتىندى زاماناۋي كوزقاراسپەن توعىستىرعانىن  بايقاتتى. سپەكتاكل كامەرالىق فورمادا شەشىلگەن، ءوز كەزەگىندە بۇل اكتەر مەن كورەرمەن اراسىنداعى اراقاشىقتىق بارىنشا قىسقارتادى.  كورەرمەن ساحناداعى اكتەردىڭ كوزقاراسىن، تىنىسىن، ىشكى تولقىنىسىن، ءار ارەكەتىن ايقىن سەزەنىپ قانا قويماي، ءوزىن سول وقيعانىڭ مۇشەسىنە اينالعانداي اسەردە بولادى. مۇندا وتىرىككە ورىن جوق. سوندىقتان دا كامەرالىق سپەكتاكلدە باستى ساۋال: سەندىرە مە، جوق پا دەگەن ويدىڭ توڭىرەگىندە ورىلەدى.

ۆويتسەك ءرولىن اكتەر نۇرجان بەيسبەكوۆ وينايدى. ءوز باسىم تەاتر الەمىن تانىعان ساتتەن بەرى كەيىپكەرمەن بىتە قايناسىپ تۇتاسىپ كەتكەن اكتەردى سيرەك كورگەنمىن. ال، اكتەر نۇرجان بەيسبەكوۆتىڭ ويىن ورنەگىندە پسيحولوگيالىق ارپالىس پەن ءومىر بار. ول كەيىپكەرىن جاي بەينەلەمەيدى، سول ادامنىڭ ىشكى ارپالىسىندا ءومىر سۇرەدى. رەجيسسەر م.ءحابيبۋلليننىڭ دە ۇتىمدى شەشىمى سوندا، رول بەكىتەر ساتتە اكتەردى تاني الۋى، فاكتۋراسى مەن ءتىل تازالىعىنا اسا ءمان بەرىپ، وبرازدىڭ تولىق اشىلۋىنا ىقپال جاساۋى.

سپەكتاكلدىڭ باستاپقى ساحناسى -  كيىمدەر ءىلىنىپ تۇرعان گاردەروب كەڭىستىگىنەن باستالادى. بۇل كورىنىس ءبىر قاراعاندا قاراپايىم بولعانىمەن، ونىڭ استارىندا ۇلكەن ءمان مەن ماعىنا بار. ۆويتسەك پەن ماريانىڭ ىشكى پسيحولوگياسىمەن مەن ماحابباتتاعى كۇيزەلىسىن كيىمنىڭ شەشىلىپ، قايتا كيىلۋ ارەكەتى ارقىلى رەجيسسەر كوركەم تۇردە بەينەلەگەن. ماريا ءرولىن اكتريسا گۇلدەر سەيتكەنوۆا وينايدى. قازىرگى جاس بۋىن اكتريسالار اراسىندا گەروينيا، ياعني، تالانتى مەن سۇلۋلىعى قاتار جۇرەتىن بەينەلەر سيرەك كەزدەسەدى. دەگەنمەن، ساحنا ەستەتيكاسىنا وزىندىك رەڭك بەرىپ، ايەل جانىنىڭ تەرەڭ يىرىمدەرىن جەتكىزە الاتىن مۋزا اكتريسالار ءالى دە بار، سونىڭ ءبىرى - گۇلدەر سەيتكەنوۆا. ونىڭ مارياسى - قىزعانىش سەزىمىن تۋعىزاتىنداي تارتىمدى دا سۇيكىمدى، ءارى نازىك ايەل. سپەكتاكلدە ءۇش جەلى قاتار داميدى، ءبىرىنشىسى – ماحاببات. ماريا مەن ۆويتسەكتىڭ اراسىنداعى قيىن دا كۇردەلى جاراقاتقا (تراۆماعا) تولى سەزىم.  رەجيسسەر بۇل كۇيدى تۇتىنگە ورانعان ساحنا بەينەسى ارقىلى شەشەدى: جۇپتىڭ اياقتارى ءبىر ءسات ءتۇيىسىپ، قايتا اجىراۋى كورىنىستىڭ  ماعىناسىن اشا ءتۇستى. بۇل رەجيسسەرلىك شەشىم ەكى ماعىنادا وقىلادى: ءبىرى – ماريانىڭ ايانىش سەزىمىنەن تۋعان ءتان جاقىندىعى, ەكىنشىسى - ءاردايىم تەربەلىستە، تۇراقسىز كۇيدە قالاتىن قارىم-قاتىناس. سۇيگەنى ماريانىڭ تامبۋرماجورمەن كوڭىل جاراستىرادى دەپ قورقۋى، قىزعانىش سەزىمىنەن ورتەنۋى، سوڭىندا ءوز ايەلىن ولتىرۋگە يتەرمەلەدى. تامبۋرماجوردى ويناعان ارتيست – ارداق جارقىنبەكوۆ. ءوزىنىڭ  اقسۇيەكتىك بولمىسىمەن، ساحنالىق فاكتۋراسىمەن، كوستيۋمدىك ەرەكشەلىگىمەن كوزگە ءتۇستى. رەجيسسەردىڭ شەشىمى دە ەرەكشە: كەيىپكەرلەر ءوز ساحناسىنىڭ سوڭىندا بيىكتەن تومەنگە ءوزىن تاستاپ جىبەرەدى. بۇل ارەكەت سيمۆولدىق تۇرعىدا - رۋحاني قۇلدىراۋدىڭ، ءولىمنىڭ كورىنىسى. ارينە، اكتەر ءۇشىن مۇنداي شەشىم قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان قيىن، بىراق ءدال وسىنداي فيزيكالىق  قوزعالىس  رەجيسسەردىڭ ىزدەنەسىنىڭ كورىنىسى. سول ساتتەردى بايقاساق ارداق جارقىنبەكوۆ ساحنانى ەرەكشە سەنىمدىلىكپەن  شىنايى ورىنداعان.

قويىلىمدا توقتاۋسىز جالعاسقان ەكىنشى جەلى - ۆويتسەككە دوكتور جاسايتىن ەكسپەريمەنتى مەن كاپيتاننىڭ جاسايتىن وكتەمدىگى. دوكتور بەينەسىن سومداعان ءمادي سادەنوۆ - ساحنادا وزگەشە ەنەرگياسى مەن حاريزماسى بار اكتەر. ول شىعارماداعى سالقىن كەيىپكەردى جاڭا قىرىنان تانىتىپ، كورەرمەننىڭ كوزقاراسىن وزگەرتە ءبىلدى. اكتەردىڭ باس كيىمى مەن كوزىلدىرىگى - جاي اكسەسسۋار ەمەس، كەيىپكەر مىنەزىن تانۋعا ارنالعان بەلگى. بۇل دەتالدار ونىڭ بويىنداعى  سالقىندىقتى, ادامنان گورى تاجىريبە نىسانىنا قىزىعۋشىلىق تانىتاتىن زەرتتەۋشىسىماقتىڭ تابيعاتىن كورسەتەدى. جانە تاجىريبەنى جانى سۇيەتىن سول ءۇشىن قۇربانداردى ايامايتىنىنا دالەل رەتىندە  تاعى ءبىر قوسالقى كەيىپكەردى مىسال كەلتىرە الامىز ول – اندرەس. بۇل ءرولدى ءساتتى ءارى سەنىمدى الىپ شىققان اكتەر كەنجەتاي ابيلدين. ول ۆويتسەكتىڭ قىزمەتتەسى، قوعامعا كوندىككەن، كوپتىڭ بىرىنە اينالعان شارۋانى وينايدى. اۆتور بۇل ەكى كەيىپكەردى قاراما-قايشىلىقپەن سۋرەتتەگەن. ۆويتسەككە قانشالىقتى تاجىريبە جاسالىپ، ونى باسقارۋعا تالپىنىس جاسالعانىمەن، ونىڭ بولمىسى جوعالمادى: سەزىمدەرى، اينالاعا ماحابباتى، ىشكى كۇيى وزگەرە قويمادى. ال اندرەس بەينەسى - قوعامنىڭ ىقپالىنا مويىنسۇنىپ، ءوزىن جوعالتقان ادامنىڭ كورىنىسى. رەجيسسەرلىك شەشىمدەردىڭ ۇتىمدىلعى سوندا، اندرەس بەينەسى ارقىلى سپەكتاكل ادام تابيعاتىنىڭ ەكى شەگىن - قارسىلىق پەن مويىنسۇنۋدى ايقىن اجىراتىپ كورسەتەدى.سونداي ءبىر تىرشىلىكتىڭ وزبىرلىعىن بەينەلەۋگە تىرىسقان كەيىپكەر - كاپيتان. بەينەنى سومداۋشى - نۇرلىحان فايزيەۆ. رەجيسسەر زامان قاتقىلدىعى مەن سۋىقتىقتىعىن، قوعامنىڭ ادىلەتسىزدىگىن، بيلىكتىڭ وكتەمدىگىن وسى وبراز ارقىلى كورەسەتۋگە تىرىستى. دەگەنمەن، اكتەرلىك ورىنداۋدا كەي تۇستاردا وبرازدىڭ ىشكى كۇيىن تولىق اڭعارۋ جەتىسپەي قالدى. سەبەبى كاپيتاننىڭ ۆويتسەككە نە ايتقىسى كەلەتىنى، ول ارقىلى قانداي ناتيجەگە جەتۋدى كوزدەيتىنى ساحنادا تولىق اشىلمايدى. كەيىپكەرلەردىڭ بارلىق دەرلىك  وبرازدارىنىڭ ماقساتى بار، تەك وسى بەينەنىڭ  تۇپكى ويى ايقىندالماي قالعانىن ايتا كەتۋ كەرەك.

قويىلىمنىڭ سوڭعى ءارى ماڭىزدى جەلىسى - ۆويتسەكتىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنىڭ پسيحولوگيالىق كۇيزەلىسى. سپەكتاكلدىڭ العاشقى ساتىنەن سوڭىنا دەيىن كورەرمەن باستى كەيىپكەردىڭ اۋىر ەنەرگياسىنىڭ يىرىمىنە تارتىلادى. ونىڭ ابىرجۋ ساتتەرى، توقتاۋسىز مازاسىز كۇيى، جانىن جەگىدەي جەگەن ويلارى ساحنادا انىق كورىنىس تابادى. ۆويتسەكتىڭ ىشكى كۇيزەلىسىنە سەبەپ بولعان – ماحابباتتاعى ساتقىندىق، الەۋمەتتىك قىسىم جانە قوعامدىق ادىلەتسىزدىك. سۇيگەنىنىڭ باي ەركەكتىڭ سوڭىنان ەرۋى، كاپيتاننىڭ وكتەمدىگى، تەمىردەي ءتارتىپ پەن شەكتەۋدىڭ استىندا ءومىر ءسۇرۋ مۇنىڭ ءبارى ونىڭ جان الەمىن تۇنشىقتىرىپ، بىرتىندەپ قاراڭعىلىققا باتىرادى. رەجيسسەر كورەرمەندى ۆويتسەكپەن بىرگە وسى رۋحاني توزاققا ەنگىزەدى: ساحناداعى كەڭىستىك، جارىقتىڭ وزگەرىسى، مۋزىكالىق بوياۋلار بارلىعى كەيىپكەردىڭ ىشكى داۋىسىن ەستىرتەتىن قۇرالعا اينالعان. ءبىز ونىڭ ۋايىمىن سىرتتاي باقىلاۋشى ەمەس، ونىمەن بىرگە كۇيزەلىس تولقىنىندا وتىرعان سەرىكتەس بولدىق.

ايتا كەتسەك، بۇل سپەكتاكل جاقىندا  وتكەن «اسقار توقپانوۆتىڭ 110 جىلدىعىنا» وراي ۇيىمداستىرىلعان رەسپۋبليكالىق تەاتر فەستيۆالىندە باس جۇلدەگە يە بولدى. تەاترعا سارقىلماس شىعارماشىلىق شابىت پەن تابىس تىلەيمىز.

شەرىحان ۇلپان،

تەاترتانۋشى

Abai.kz