Zamanauy teatr kenistigi mәdeniyetter toghysynda jana formalar men әdisterdi talap etedi. Osy túrghydan alghanda Reseyding Teatr óneri instituty - GITIS úiymdastyratyn «GITIS - master-klass» halyqaralyq teatr festivali kәsiby tәjiriybe almasudyng manyzdy zerthanasyna ainalghany bayqalady.

2018 jyldan beri túraqty ótkizilip kele jatqan búl festivali COVID-19 lokdauny kezinde de júmysyn toqtatpaghan erekshe joba. Onyng basty maqsaty TMD elderi arasyndaghy mәdeny baylanystardy nyghaytu, jas akterler men rejisserlerdi kәsiby ortada shyndau, sonday-aq teatr pedagogikasyndaghy jana әdistermen tanystyru. Festivaliding bastamasy ortaq pedagogikalyq dәstýrdi saqtay otyryp, jana әdisnamalyq baghyttardy damytu maqsatyna negizdelgenin bayqaymyz.

GITIS - Reseydegi eng kóne әri bedeldi joghary oqu orny retinde ondaghan jyldar boyy postkenestik elder ýshin kәsiby zerthana rólin atqaryp keledi. Býginde festivali jas ónerpazdardyng shygharmashylyq әleuetin ashatyn, olardyng qozghalysyna kәsiby impulis beretin manyzdy platforma desek qatelespeymiz.

2025 jyly ótken VIII GITIS - master-klass halyqaralyq teatr festivaline TMD-nyng toghyz óner ordasy qatysty. Atap aitar bolsaq: Armeniya - Erevan memlekettik teatr jәne kino instituty; Belarusi - Belarusi memlekettik óner akademiyasy; Qazaqstan - Kýlәsh Bayseyitova atyndaghy Qazaq últtyq óner uniyversiyteti; Qazaqstan - Temirbek Jýrgenov atyndaghy Qazaq últtyq óner akademiyasy; Qazaqstan - Jýsipbek Elebekov atyndaghy Qazaq respublikalyq estrada-sirk kolledji; Qyrghyzstan - Býbýsara Beyshenaliyeva atyndaghy Qyrghyz memlekettik mәdeniyet jәne óner uniyversiyteti; Qyrghyzstan - Toqtobolot Abdumomunov atyndaghy Qyrghyz últtyq akademiyalyq drama teatry janyndaghy teatr uchiliyshesi; Ózbekstan - Ózbekstan memlekettik óner jәne mәdeniyet instituty; Tәjikstan - Mirzo Tursunzade atyndaghy Tәjik memlekettik mәdeniyet jәne óner instituty.

Ár el ózderining últtyq teatr dәstýrin beyneleytin spektaklider әkeldi. Búl mәdeny әrtýrlilikti ghana emes, sonymen qatar teatr ónerining ortaq tarihy tamyryn kórsetti. Festivali sahnasynda shyghystyq poetikadan bastap әlemdik dramaturgiya, zamanaui, últtyq epikalyq qoyylymdargha deyingi keng auqymdy baghyttar kórsetildi. Múndaghy maqsat týrli mektepterding estetikalyq kózqarasyn salystyru ghana emes, sonymen qatar olardyng arasynda mәdeny dialog ornatu.

Qazaqstannan festivalige Temirbek Jýrgenov atyndaghy Qazaq últtyq óner akademiyasynyng «Drama teatry jәne kino әrtisi» mamandyghynyng ekinshi kurs studentteri qatysty. Olar akademiyanyng professory, Qazaqstannyng enbek sinirgen qayratkeri, Qúrmet ordenining iyegeri Erlan Ábdildaúly Bilәlding sheberhanasynda dayyndaldy. Búl festivali Qazaqstandyq teatr mektepteri ýshin halyqaralyq dengeyde kәsiby bәsekege qabilettiligimizdi baghamdaugha, últtyq mektebimizding ereksheligin tanytugha jәne rejisserlik izdenisting jana baghyttaryn kórsetuge jol ashty.

Festivali GITIYS-ting oqu teatrynda saltanatty týrde ashyldy. Ashylu rәsimine resmy ókilder, mәdeniyet qyzmetkerleri, teatr pedagogtary men studentter qatysty. Ashylu sózinde úiymdastyrushylar festivaliding basty maqsatyn teatr arqyly halyqtardy jaqyndastyru, jas óner iyelerin ortaq alanda tabystyru, bir-birinen ýirenuge mýmkindik beru ekenin atap ótti. GITIS rektory Grigoriy Zaslavskiy qúttyqtau sóz sóilep, qatysushylargha erekshe yqylasyn bildirdi. Ol óz sózinde Ortalyq Aziya elderimen baylanysyn ýzbey kele jatqanyn atap ótti: «Prejde vsego, mne priyatno, chto ya ne rasstaisi so stranamy Sentralinoy Azii. Ya toliko chto byl v Kazahstane, v gorode Uraliske, iy bukvalino neskoliko dney nazad vernulsya iyz Tashkenta, gde uchastvoval v festivale «Serdsa chetyryoh» Poetomu vstrecha zdesi, v Moskve, s kollegamy iyz Uzbekistana sozdayot oshusheniye, budto ya iy ne uezjal iyz Tashkenta. Ocheni rad etoy vozmojnosti. My blagodarim vseh studentov, mnogie iyz kotoryh, vozmojno, vpervye uvidyat Moskvu. Dlya nas bolishaya chesti prinimati zdesi nashih druzey iyz stran Sodrujestva. Dobro pojalovati!».

Resmy ashyludan keyin festivali baghdarlamasynan tys qoyylymmen jalghasty. Anna Ardova sheberhanasynyng studentteri kórermenderge A. S. Pushkinning ataqty «Baryshnya-krestiyanka» povesi boyynsha sahnalanghan spektaklidi úsyndy. Jas akterlerding oryndauyndaghy búl qoyylym festivaliding alghashqy kýnindegi erekshe mәdeny aksent boldy.

Festivali sapary barysynda T. Q. Jýrgenov atyndaghy Qazaq últtyq óner akademiyasynyng «Teatr óneri» fakulitetining dekany, ónertanu ghylymdarynyng magistri Sarybay Madiyar Erghaliyúly delegasiyanyng resmy jetekshisi retinde manyzdy missiya atqardy. Madiyar Erghaliyúly akademiya atynan teatrlyq bilim beruding zamanauy talaptaryna say kәsiby dialog jýrgizip, akterlik óner jәne rejissura fakulitetining oqu-әdistemelik júmystarynyng qyr-syryn zerdeledi. GITIS pedagogtarymen jәne úiymdastyrushylarymen arnayy kezdesuler ótkizip, oqu baghdarlamalaryn salystyru, pedagogikalyq әdisterdi talqylau, birlesken jobalardy damytu baghytynda mazmúndy kәsiby pikir almasu jýrgizdi. Grigoriy Zaslavskiy Qazaqstandyq delegasiyagha erekshe yqylas tanytyp, mәdeny jәne bilim beru baylanystarynyng terendep kele jatqanyn atap ótti. Ol ózining sózinde Qazaqstangha degen jyly qarym-qatynasyn bildire otyryp, búl tәjiriybeni keneytu jóninde manyzdy úsynys jasady. Grigoriy Zaslavskiyding pikirinshe, «GITIYS-master-klass» festivali jas akterlerdi shyndaudyn, teatr pedagogikasyn damytu men tәjiriybe almasudyng eng sәtti formattarynyng biri bolyp otyr. Osy orayda ol aldaghy uaqytta dәl osy festivali ýlgisin Qazaqstanda da úiymdastyru mýmkindigin qarastyru qajet ekenin atap ótti. Rektordyng aituynsha, Qazaqstannyng shygharmashylyq әleueti, últtyq teatr ónerining tarihy jәne kәsiby mektepterding sapasy múnday halyqaralyq jobany qabyldaugha tolyqtay layyq. Zaslavskiyding búl úsynysy Qazaqstan men Resey arasyndaghy teatr óneri salasyndaghy yntymaqtastyqtyng jana dengeyge kóteriluining aighaghy. Sonymen qatar, búl bastama qazaqstandyq jas akterlerge әlemdik teatr kenistigine enuge, halyqaralyq pedagogtarmen túraqty baylanys ornatugha, zamanauy әdistemelerdi óz elinde mengeruge ýlken mýmkindik tughyzatynyn atap ótti.

Festivali baghdarlamasy eki baghytqa bólindi: ekskursiyalyq jәne praktikalyq. Búl qúrylym studentterge orys teatrynyng bay tarihyn tereng sezinuge, sonday-aq teatr ónerining kәsiby әdisterin tәjiriybede mengeruge erekshe mýmkindik berdi. Ekskursiyalyq baghyt boyynsha T. Q. Jýrgenov atyndaghy Qazaq últtyq óner akademiyasynyng studentteri MHAT múrajayyna jәne K. S. Stanislavskiyding ózi túrghan ýi-múrajayyna bardy. MHAT múrajayynda olar teatrdyng qalyptasu jәne damu jolyn kózbe-kóz tamashalap, týrli tarihy kezenderge jatatyn týpnúsqa afishalardy, kostumderdi, siyrek kezdesetin fotomaterialdardy jәne sahnalyq rekvizitterdi kórdi. Ayryqsha әser qaldyrghan jәdigerlerding biri - Konstantin Stanislavskiy asa dәldikpen, úqyptylyqpen jasaghan sahnalyq maketteri. Búl maketter studentterge úly rejisserding teatr kenistigin qalay oilap, qalay qúrastyrghanyn jaqynnan sezinuge yqpal etti.

Stanislavskiyding múrajayyndaghy ekskursiya studentterdi túlghanyng shygharmashylyq әlemine odan әri tereng jeteledi. Leontievskiy qiylysyndaghy №6 ýide Konstantin Sergeevich Stanislavskiy 1921 jyldan 1938 jylgha deyin dәl osy ghimaratta ómir sýrdi. Múrajay ekspozisiyasynda úly rejisserding ómiri men shygharmashylyghyna arnalghan onyng repetisiyalar ótkizgen bólmeleri, tanymal qoyylymdardyng sahnalyq maketteri, kýndelikteri men jeke zattary saqtalghan. Studentter búl jerden Stanislavskiyding shygharmashylyq prosesin, teatr kenistigin úiymdastyru әdisterin, sonday-aq onyng teatr salasyndaghy enbek jolyn tikeley kózben kórdi.

Festivaliding eng manyzdy bóligi - halyqaralyq dengeydegi pedagogtar ótkizgen intensivti master-klasstar boldy. «Akterlik sheberlik» fakulitettining oqytushysy Marina Oryol arnayy sabaq jýrgizip, studentterdi sahnalyq senimdilikti damytugha ýiretti. «Dlya menya festivali «GITIS - master-klass»  eto prejde vsego udovolistvie ot goryashih glaz rebyat, ot ih energetiki. Sliyanie yarkih temperamentov v odin hor vo vremya kollektivnyh treningov vsegda darit polojiytelinye emosii. K konsu zanyatiya uchastniky prevratilisi v moshnyi, edinyy sgustok energii. Dumai, ony ne budut prejnimy posle etogo festivalya studenty nachaly bolishe doveryati drug drugu eto ocheni vajno», - dedi Marina Oryol.

Sahnalyq qozghalysqa arnalghan master-klassty GITIYS-ting  «Sahna plastikasy» kafedrasynyng agha oqytushysy Ruslan Nasibulin jýrgizip, әr týrli toptarmen júmys erekshelikterin atap ótti: «Byly raznye gruppy. Hochetsya otmetiti, chto v kajdoy shkole vidny svoy osobennosti. Eto ne ploho y ne horosho, ony prosto esti y proyavlyaytsya v tele. Eto y mentalinye, y fizicheskie nuansy, s kotorymy mne kak pedagogu interesno rabotati. S odnimy gruppamy my uspely bolishe pozanimatisya plasticheskim treningom, s drugimy - sdelaly upor na uprajneniya dlya koordinasii. Eto svyazano s tem, chto chasti grupp uje znakoma so shkoloy GITISa, a chasti - net, poetomu s nimy prihoditsya vsyo nachinati s azov prostye uprajneniya na koordinasii, raspredelenie v prostranstve, rabotu s partnyorom. V selom rebyata vse ocheni otzyvchivye, interesnye, bystro shvatyvait informasii».

Sonymen qatar, «Akterlik sheberlik» fakulitetining professory, ónertanu kandidaty Irina Anatolievna Avtushenko toptyq jәne jeke sabaqtar jýrgizdi. Trening dauysty erkin shygharugha jәne damytugha baghyttaldy.

Master-klasstar studentterge kәsiby ósu men shygharmashylyq erkindikke jetuge, sahnalyq senimdilikti qalyptastyrugha jәne halyqaralyq tәjiriybe almasugha erekshe jaghday jasady. Osynday sabaqtar әr jas әrtiske óz qabiletin tolyq ashugha, sahnalyq әreketti tereng týsinuge jәne teatr mәdeniyetin jan-jaqty sezinuge mýmkindik beredi. Búl sabaqtar birneshe baghytty qamtyp, jas әrtisterding kәsiby sheberligin jýieli týrde damytugha baghyttalghan akterlik sheberlik sabaqtarynda studentter rólding psihologiyalyq jәne emosionaldy qúrylymyn zerttedi, dauys pen sóz tehnikasy boyynsha artikulyasiya men intonasiyany jetildirdi, sahnalyq qozghalys jәne psihofizikalyq trening arqyly dene tilining plastikasy men sahnalyq senimdilik qalyptastyryldy. Sonymen qatar, sahnalyq әreketti taldau sabaqtary kórkemdik jaghdaylardy oqyp-ýirenuge, róldik qarym-qatynasty tereng týsinuge mýmkindik berdi. Múnday master-klasstar әr student ýshin tek tәjiriybelik mashyqty damytugha ghana emes, sonymen qatar teatr mәdeniyetin jan-jaqty sezinu, halyqaralyq tәjiriybe almasu jәne kәsiby dialogqa enu mýmkindigin beretin erekshe bilim alany boldy. Búl sabaqtardyng airyqsha mәni әr elding pedagogikalyq tәjiriybesining toghysuynda. Studentter ýshin múnday sheberlik sabaqtary kәsiby kókjiyegin keneytip qana qoymay, jana әdisnamalardy mengeruge jaghday jasaydy, akterlik qúraldaryn damytady, sahnalyq senimdilikti arttyrady jәne shyghys pen batys mektepterining aiyrmashylyghyn is jýzinde sezinuge ýlken mýmkindik beredi. Pedagogtar studentterge tek tehnikalyq dayyndyqty ýiretip qana qoymay, eng aldymen oilau mәdeniyetin, psihologiyalyq terendikti jәne sahnalyq әreketting logikasyn týsindirdi. Master-klasqa qatysqan studentter múnday tәjiriybening olardyng kәsiby ósuine aitarlyqtay yqpal etkenin atap ótti. Búl prosess akterding ózin tanuy, ishki erkindigin ashuy jәne shygharmashylyq jauapkershiligin sezinui ýshin asa manyzdy әri qajetti kezeng bolyp tabylady.

Master-klass jóninde Temirbek Jýrgenov atyndaghy Qazaq últtyq óner akademiyasynyng 2-kurs studenti Aldiyar Jýzbayúly óz әserimen bólisti. Onyng aituynsha: «Maghan әsirese sahna qozghalysy qatty únady. Onda ómirimizde kórmegen, oilamaghan jattyghular jasadyq. Akterding fizikasy sahnadaghy eng manyzdy zattardyng biri, al qol akterding ekinshi kózi dep týsindirildi. Jattyghular partnermen qarym-qatynasqa arnalghan, sebebi sahnada bir-birindi seze bilu óte manyzdy. Akterlik sheberlikten únaghany bizdi meylinshe erkindikke ýiretti. Denemizdegi «zajimdi» qalay alu joldary keninen aityldy. Sahnada ózimizdi jenil sezinuimizge jәne eshkimnen úyalmaugha kóp júmys jasaldy», - dedi.

Sonymen qatar, osy master-klasqa qatysqan student Araylym Isabek te óz pikirin bildirdi: «My sozdaem obrazy, sozdaem novye istorii, no my zabyvaem, chto bez malenikih detaley my ne smojem samy veriti, a v posledstviy v nas ne poveryat y nashy zriyteli. Kak my mojem eto ispraviti? U nas esti neskoliko treningov ot mastera iz Rossiy Marusy Orel, kotoraya yavlyaetsya deystvuyshey aktrisoy teatra y kino. Ee treningy pomogly akteram raskrytisya, ubrati vse zajimy, fantazirovati y okazaly chudesnye rezulitaty, takie kak kommunikasiya mejdu raznymy stranamy y kulituramy bez znaniya yazyka»

Qazaqstandyq Óner akademiyasynyng jas sahnagerleri búl halyqaralyq teatr festivaline qazaq dalasynyng ruhyn, últtyng jan aiqayyn, ghasyrlar boyy jinalghan mәdeniyetting tereng ýnin ala keldi. «Qozy Kórpesh-Bayan Súlu» jay ghana jyr emes, ol әr buynnyng jýregine iz qaldyrghan, uaqyt synynan ótken ruhany fenomen. Onyng intellektualdy quaty men últtyq naqyshy - qazaq bolmysynyng ainasy. Búl jyr turaly orys әdebiyetining úly klassikterining biri, aqyn Aleksandr Pushkinning de erekshe yqylas bildirgeni tarihtan mәlim. Europalyq astanadan attanyp, Edil-Jayyq boyyn tolqytqan Emeliyan Pugachev kóterilisi turaly material jinau maqsatynda jolgha shyqqan saparynda Pushkin qazaq dalasynyng kendigi men ruhany bolmysyna arnayy toqtalyp ótken. Sol sapardyng bir túsynda ol «Qozy Kórpesh-Bayan súlu» jyrymen tanysyp, onyng mazmúndyq terendigine, kórkemdik quatyna tandana sýisingen. Asyl eposty aqyn óz kýndeliginde «shynayy mahabbattyng simvoly» dep baghalap, qazaqtyng ghashyqtyq әlemin erekshe tәntilikpen atap ótkeni tegin emes. Qazaq dalasynyng poetikalyq oilau jýiesinen bastau alghan búl asyl múra tek bir halyqtyng ghana emes, týbi bir týrkining ortaq ruhany qazynasy. Mahabbattyng tazalyghy, adamnyng ishki erkindigi, qoghamdaghy әdiletsizdikpen kýres múnyng bәri býgingi kýnge deyin óz mәnin joghaltpaghan mәngilik taqyryptar. «Qozy Kórpesh - Bayan Súlu» jyrynyng kompozisiyasy, keyipkerler dramaturgiyasy, kórkemdik qúrylymy jalpy adamzattyq psihologiyanyng tereng qatparlaryn ashyp beretin jauharymyz.

Olar últtyq poemanyng jýrek lýpilin, ghashyqtyqtyn, adaldyqtyng asqaq ýnin kórermenge jetkize bildi. Ásirese, últtyq mәtinmen júmys isteudegi jauapkershiligi, bayaghy jyraulardan jetken ýlken amanatqa degen qúrmeti erekshe bayqaldy. Aytpasqa bolmaydy «Qozy Kórpesh-Bayan súlu» jyryn qoy ekining birining qolynan kele bermeydi. Búl tuyndynyng kiltin tabu, tarihpen tildesu, onyng qúlybyn ashu rejisserlik kóregendik, akterlik jýrek, shynayy sýiispenshilik talap etetin dýniye. Al múnday auyr jýkti qarshaday ekinshi kurs studentterining kәsiby dengeyde kóterui shyn mәnindegi ýlken enbek, qaysarlyq dep bilemiz. Býgingi sóz osy enbekting nәtiyjesi, Erlan Bilәl sheberhanasy dayyndaghan «Qozy Kórpesh-Bayan súlu» spektakli turaly bolmaq.

Zalgha kirgen sәtten kórermendi eng aldymen akter emes, dekorasiyanyng ózi qarsy alady. Sahnadaghy alghashqy beyne kózge birden oghash ta, júmbaq ta әser qaldyratyn taghdyr kartasyna úqsas kenistik. Eki jaqqa qaq aiyrylghan mata, ortasyndaghy oiyq, jylqy ýiirin, anshylyqtyng kóne suretterin eske salatyn shartty beyneleri kórermendi birden basqa ghasyrdyng órisine engizedi. Búl dekorasiyany kórgende alghashqy sәtte-aq qazaq eposynyng negizgi dramasy tabighat, taghdyr jәne adamnyng erkindigi arasyndaghy mәngilik tartys birden bayqalady. Suretteri kóbinese andar men adamdardy tabighattyng bir bóligi retinde beyneleydi. Búl spektaklide de adamdardyng angha úqsauy yaghny olardyn,  taghdyrdyng aldyndaghy, tirshilik ýshin kýresin beyneleydi. Anshylyqtyng metaforasy, ekige jarylghan әlem, birige almay qalghan kenistik bolashaq tragediyanyng ýnsiz habarshysy ispetti. Ang qashqanymen, onyng sony kóbine ólimge әkeledi. Dәl sol siyaqty, biz de spektaklige kirgen sәtten Qozy men Bayannyng taghdyry qayghymen ayaqtalatynyn bilemiz. Sahnalyq kenistiktegi anshylyq estetikasy taghdyrdan qashyp qútylu mýmkin emes ekenining kórkem isharasy. Búl epostaghy ghashyqtar tabighattyng jazylmaghan zanyna baghynghan andar sekildi, al olardyng mahabbatyn kýiretuge úmtylghan kýshter Qodar men Jantyq anshynyng rólinde kórinedi. Ang aulau sujetinde ýnemi qughyn men qashu, jauyzdyq pen qúrbandyq, ómir men ólimning ýzdiksiz qozghalysy. Akterlerding qozghalysy da osy zandylyqtargha tikeley baghynady.  Al ekige bólingen mata eki jastyng mәngi birige almauynyng metaforalyq kórinisi. Ortasyndaghy oiyq qazaqtyng shanyraghy, nemese eki ghashyqtyng mazary tәrizdi sheshim sahnanyng filosofiyalyq ózegin tolyqtyryp otyrghanday.

Spektakli Qarabaydyng týsinen bastalady. Sahnada onyng mynghyrghan ýiir jylqysy men baylyghynan aiyrylugha shaq qalghan sәti kórermenge plastikalyq sheshim arqyly jetkiziledi. Kópshilik sahnamen bi, dene plastikasy arqyly Qarabaydyng ishki kýii men sezimi kórinis tabady. Rejisser Qarabaydyng dýniyeqonyzdyq sipatyn tas arqyly beyneleydi qorjyndaghy tastar baylyqtyng simvoly, biraq olar qúnsyz, ótkinshi zat ekenin menzeydi. Búl útymdy sheshim arqyly biylik pen baylyq uaqytsha, mәngilik eshkimdiki bolmaydy, adamnyng shynayy qúndylyqtary ghana ómir boyy qalatynyn sahnalyq tilmen sheber jetkize bildi.

Qozy men Bayannyng qimyldary men plastikasy sahnadaghy dekorasiyanyng metaforalyq elementterimen tikeley ýndesedi. Ábujәkil Adiyat beynelegen Qozy adaldyq pen batyldyqtyng simvoly, ruhany tazalyqqa qúrylghan keyipker. Onyng basty kýshi shynayy sezimi men sertke beriktigi. Qozynyng Bayangha degen mahabbaty jer men kókti jalghaghanday әser berui tiyis, jәne búl emosiyany Ábujәkil Adiyat nәzik, bayau, kidirmeli qimyldar arqyly jetkize bildi. Akterding búl tәsili keyipkerding ishki sezimin, adaldyghy men anghaldyghyn kórermenge tereng әri senimdi týrde jetkizuge mýmkindik beredi dep aita alamyz. Múnday akterlik izdenis spektakliding basty jetistikterining biri. Degenmen, keyde Qozynyng qozghalystarynyng bayaulyghy sahna tempimen tolyq ýndespey, kórermen nazaryn sәl seyiltip jiberip otyrdy. Keybir sәtterde emosiyany tolyq qabyldau ýshin ishki pauza men plastikalyq sheshimder bir-birimen tolyq ýndespey jatty. Búl spektakliding jalpy әserine eleusiz bolsa da, keyipkerding emosiyalyq dinamikasyn, seriktesining minezin tolyghymen ashugha kedergi keltiretini anyq bayqadyq.

Músabek Elizat somdaghan Bayan qaysar, ishki erkindigi joghary, sýigeninen bas tartpaytyn qazaq qyzynyng jiyntyq beynesi. Akterding plastikalyq sheshimderi arqyly Bayannyng ishki dramasy, mahabbat pen taghdyr aldyndaghy kýresi kórermenge naqty әri әserli jetkizedi. Árbir kidiris, qimyl men qozghalys tek syrtqy effekt emes, keyipkerding ishki әlemining kórinisi. Rejisser Bayannyng aitylmay qalghan oilary men sezimin plastika arqyly kórsetuge úmtylghan. Bayannyng plastikalyq qozghalystary kórkemdik maqsatqa toly bolsa da, emosiyanyng qarqynyn tolyq jetkizu ýshin dinamikany arttyru qajet kórinedi. Búl jas akterding tәjiriybelik shekteuliliginen tuyndady dep bilemiz. Degenmen, onyng sahnalyq beynesining kýrdeliligi men shynayylyghy jalpy әserdi әlsiretpeydi, kerisinshe, keyipkerding tragediyalyq terendigin odan әri aiqynday týsti.

Qodardy Jýzbayúly Aldiyar kýrdeli, kópqyrly antagonist keyipker retinde surettedi . Ol tek qatygezdik pen qyzghanyshtyng belgisi ghana emes, ishki sezimge, mahabbatqa ie bolghan adam retinde kórindi. Jýzbayúly Aldiyardyng akterlik oiyny sahnalyq tilining tazalyghy men plastikasynyng ýilesimi arqyly keyipkerding psihologiyalyq terendigin ashyp bildi. Onyng sahnadaghy qozghalysy tek syrtqy әreket emes, Qodardyng ishki kýii men emosionaldy shiyelenisining kórinisi retinde sipat tauyp jatty. Mysaly, sahnadaghy qimyldarynyng baghyty, qol qimyldary men qadamnyng jyldamdyghy kórermenge onyng qyzghanyshyn, biylik pen baqylaudy qalay ústaytynyn naqty kórsete bildi.  Osy arqyly akter spektakliding dramalyq shiyelenisin tiyimdi basqarumen qatar, Qodardyng adamdyq kýrdeli tabighatyn aiqyndady, ony «jauyz» dep qarastyrugha mýldem mýmkindik qaldyrmady.

Ibadulla Didar somdaytyn Jantyq jyrdaghy eng jaghymsyz әri manyzdy keyipker. Ol sahnadaghy tragediyanyng negizgi qozghaushysy, oqighanyng dramasyn terendetetin satqyn beyne bolyp tabylady. Bir qaraghanda Jantyq qosalqy keyipker sekildi kórinse de, onyng әr әreketi Qozy men Bayannyng taghdyryn sheshushi ról atqarady. Shyndyghynda, Qozynyng ólimi men Bayannyng tragediyasyna birden-bir sebepker Qodar emes, Jantyqtyng aram oilary. Ol eki batyr arasyndaghy ashyq qaqtyghysty jasandy týrde úiymdastyrady, eger Jantyq arandatpasa, Qodardyng Bayangha degen sezimi tragediyagha úlaspauy da mýmkin edi. Sahnada Ibadulla Didar Jantyqty manipulyator retinde beyneleydi, sózi mayda bolsa da, onyng ishki әreketteri aramdyqqa toly. Akterding әr qimyly, kidirisi, dene plastikasy kórermenge onyng ishki pighylyn naqty jetkize bildi. Jantyq qazaq folikloryndaghy ishten shyqqan jaudyng beynesi, yaghny syrtqy beynesi tynysh, sózi nәzik, biraq oiy aram adam tiypi. Ol qoghamdaghy ósekshilerdi, ekijýzdilerdi, paydasy ýshin bәrin satugha dayyndardy beyneleydi. Didardyng akterlik sheberligi Jantyqty kórermenge manipulyator retinde naqty jetkize bilui spektakliding ýlken jetistigi dep bilemiz. Ár qozghalys, әr mimika kórermenge onyng astarly oilaryn sezdirip, sahnadaghy tragediyanyng aldyn ala belgilengen zandylyqtaryn ashyp otyrdy. Osynyng arqasynda Jantyqtyng beynesi halyqtyng «jamandyq kóbine syrttan emes, ishten shyghady» degen ómirlik tәjiriybesining әdeby kórinisin tolyq ashyp kórsetti dep aita alamyz. Ibadulla Didardyng Jantyq beynesindegi akterlik sheberligi spektakliding negizgi dramalyq qozghaushy kýshin, tabighatyn tolyq ashyp beredi.

Akterlerding jeke-jeke ashylghan beynelerinen bólek, spektakliding eng ýlken tabystarynyng biri onyng ansamblidik tútastyghy. Ár akterding dauys yrghaghy, qimyly men emosiyalyq tolqyny ortaq yrghaqqa baghynyp, birtútas sahnalyq tynys qalyptastyrady. Búl ýilesim spektakliding dramalyq jelisin bir arnagha toghystyryp, kórermenge bir demmen qabyldanatyn tútas әlem syilady. Ásirese kópshilik sahnalaryndaghy temporitmning dәldigi men qimyldardyng sinhrondy órilui qoyylymnyng energetikalyq quatyn kýsheytip, qazaq dalasynyng kendigin sezindire týsti.

Degenmen, spektakliding kórkemdik quatyn terendete týsetin bir úsynys bar. Qoyylymda kópshilik sahnadaghy akterlerding әleueti әldeqayda mol ekenin bayqadyq. Sol mýmkindikti tolyghyraq qoldanu ýshin, mysaly Qarabaydyng ýiir-ýiir jylqysyn tek muzyka nemese dybystyq effektiler arqyly emes, kópshilik sahnadaghy akterlerding plastikalyq qimyly, dene әreketi arqyly beynelese, kórinis әlde qayda әserli, quatty bolar edi. Kópshilik sahnadaghy akterlar arqyly dalanyng tynysyn, ýiirding dýbirin sahnada tiriltu epostyq kendikti tereng sezindiruge ýlken mýmkindik berer edi. Sonymen qatar sahnanyng bir qaptalyna jandy dauyspen tabighy dybys beretin akterlerdi ornalastyryp, dalanyn, jeldin, januarlardyng ýnin jandy týrde oryndau spektakliding kórkemdik tútastyghyn eseleytin edi dep oilaymyz. Búl tәsil kórermendi oqigha kenistigine jaqyndatyp, spektakli atmosferasyn jana dengeyge kótere týseri anyq. Kópshilik sahnadaghy akterlerdi tek by elementterimen shektemey, olardyng vokaldyq, plastikalyq jәne improvizasiyalyq mýmkindikterin ashugha baghyttalghan qosymsha mindetter jýkteu qoyylymnyng kórkemdik qúrylymyn bayytyp, ansamblidik tútastyqty odan әri terendete týser edi.

Jalpy, «Qozy Kórpesh-Bayan Súlu» spektakli jas sahnagerlerding shynayy talanty, últtyq mәdeniyetke degen qúrmeti men sahnalyq izdenisining aiqyn kórinisi. Búl qoyylym qazaq eposynyng mәngilik qúndylyqtaryn, mahabbat pen erkindik iydeyalaryn jana úrpaqqa jetkizetin manyzdy mәdeny oqigha bolyp otyr. Akterlik sheberlik, rejisserlik sheshim jәne dekorasiyanyng ýilesimi arqyly spektakli kórermenge tereng emosiyalyq әser qaldyryp, últtyq ruhty úlyqtay bildi. Spektakli tek estetikalyq lәzzat syilap qana qoymay, últtyq mәdeniyet pen qazaq eposynyng ruhy jas buynnyng talanty arqyly jana ómirge ie bolyp, kórermenning jýreginde qaldy. Últtyq ónerimizding búl dauysy shet elderge taralyp, jana úrpaq arqyly ómirsheng bola bersin dep tileymiz.

Búl sapar tek festivalidik baghdarlama ayasyndaghy kәsiby tәjiriybe emes, ruhani-aqparattyq kenistikti keneytken qúndy mektep boldy. GITIS qabyrghasyndaghy әr sabaq, әr әngime, әr dialog olardyng ishki sezimtaldyghyn oyatyp, ónerge degen kózqarasyn terendetkeni sózsiz. Mәskeuding tarihy teatrlary, ataqty pedagogtardyng sheberlik sabaqtary, týrli elding jastary arasyndaghy shygharmashylyq baylanys múnyng bәri studentterding bolashaqqa degen senimin arttyrdy. Eng bastysy, búl sapar olardyng boyyna óz mәdeniyetin maqtanyshpen alyp jýru, últtyq ónerdi halyqaralyq dengeyde tanytugha degen jiger men batyldyqty darytty. Osynday shygharmashylyq kezdesulerden tughan shabyt pen tәjiriybe ertengi kýni qazaq teatrynyng jana tynysyna ainalatynyna kýmәn joq.

Dias Ahmetnәbiyev,

Teatrtanushy, T.Jýrgenov atyndaghy Qazaq últtyq óner akademiyasynyng I kurs magistranty.

Mәskeu, 2025.

Abai.kz