Kenesary qyrghyzdargha nege bardy?
Kenesary qazasyna baylanysty biletinim men estigenderimdi aityp kóreyin. Jeti jylgha sozylghan qozghalystan son, ol ózining jenilis tapqanyn sezdi. Endi ne isteu kerek?
Ol ózining qalghan azdaghan qolymen 1845-46 jyldary Balqashtaghy Mynaraldy qystap shyqty. At arydy, kiyim tozdy, sarbazdar basshysynyng túiyqqa tirelgenin úgha bastady. Osy kezde Ombydaghy dala gubernatory qaytkende de jaraly jolbarysty qolgha týsirudi oilady. Tek qana Kenesarynyng basyna ýsh myng som altyn aqsha tóleytin bolyp júrtqa jar saldy. Ombygha Qarqaraly men Shynghystaudyng agha súltany Qúnanbay men býtin nayman jerin biyleushi agha súltan Baraqty shaqyryp, Kenesaryny ústap berudi osy ekeuine tapsyrdy . Búl ekeui maqúl dep ketkenmen, eshqanday qimyl, әreket kórsetpedi. Jayymen jatyp aldy. Patsha әskeri tughan jerin jaulap alghanda, eshtene kórsete almaghan búl kisiler ózderining kinәsin ishtey moyyndap, jenbese de, elding kókeytesti isine bola atqa qonghan adamgha qaru kóterudi aiyp - min sanady. Búghan sandaghan mysaldar bar. Demek, búl ekeui qozghalysqa qosylmaghany bolmasa, qarsy bolghan joq. Búl aighaqty nәrse.
Bir jyldan song Qúnanbay men Baraq Ombygha qayta shaqyryldy. Qúnanbay Kenesaryny ústamaghan sebebin әdil aityp, qútylyp ketti. ,,Bizding qazaqta aldynda jatqan eldi basyp, jaugha shappaydy. Mening aldymda Baraqtyng jalpaq eli jatty. Ony basyp ótip, men Kenesarygha shaba almadym,,- dedi. Baraqty ornynan alyp, qasyna tilmash retinde erip barghan Qúnanbaydy Naymangha agha súltan etip bekitti de, odan Kenesaryny ústaugha uәde aldy. Ol uәde bere túryp, basqasha qimyldady. Qúnanbay Kenesaryny ústaudyng ornyna Qytaydaghy qyzaylardy biyleushi Qyzyr tórege, ózining alystan qosylatyn bauyryna jansyz jiberdi. Kenesaryny ólimnen qútqarudyng jalghyz joly bar ekenin aitqan bolatyn. Ol shetke , Qytaymen shekaragha shyghugha tiyis. Qyzyr bes at mingen shabarmanmen Balqashqa, Mynaralgha hat jazyp, jansyzdar jiberdi.
Kenesary Qyzyrdyng hatyn alghan boyda , Qytay shekarasyna qalay ketudi oilady. Mәmbet batyrdyng balasy Bayzaq pen Besterekten kómek súrap, olardan minetin attar aldy. Biraq, qaydan, qalaysha shekaradan ótu kerek? ,,Oyda orys, qyrda Qoqan,,- demekshi, orys әskeri Qapal men Jarkentke jetken. Qúljada patsha konsuly túrdy. Jalghyz jol bar. Ol Ystyqkól arnasymen asu. Mine, Kenesary qyrghyzdy jaulaugha emes, sonyng jerimen ótuge bet aldy. Múny Qoqan da, patsha әskeri de bilip otyrdy. Biraq, senderdi basyp alugha kele jatyr dep jar salyp, ýgit nasihat emes, ózderi tikeley aralasyp, arandatu jasady. Búl qyrghyz jerin basyp alugha kele jatqan aq patsha әskerining talabyna, niyetine sayma say keletin qimyl edi. Qoqandy da, qyrghyzdy da, Kenesaryny da әlsiretip, qansyratyp alu óte qajet edi. Sóitip anqau jatqan Qoqan, qyrghyz, qazaq elin bir birimen aiqastyryp qoymaq. Ol kezde Kenesaryda bes myng sarbaz bolghan joq. Kóp bolsa myn, nemese eki myn. Búghan qosa qyrghyzdar ýsh jýz adamnan aiyryldy degeni beker. Ol otyz boluy mýmkin. Onyng ishinde Qojambekting eki inisi bar. ,,Eki jýz sart qyrghyzgha qol úshyn berdi,, -deydi. Sart dep otyrghany qoqandyqtar. Búlardyng kelgeni ras.
Orman manap әkelgen qalyng qol ishinde aq qalpaq kiygen patsha ofiyserleri, soldattary bar edi. Olar pulemetterdi Kenesarydan tartyp alghan joq, ózderimen birge ala kelgen.,,Orman joryqqa shygharda, Kenesaryny әskerimen qosa qolgha týsiremin dep uәde bergendi,, -deydi.
Kenesary ekinshi ótpek bolghanda qolgha týsti. Biraq tútqyndau kezinde ne Orman, ne Jantay, ne Janqarash taghy basqa manaptardyng birde biri Kenesaryny betpe bet qabyldaugha kelmedi. Ótirikke aldanghannan úyaldy, dәti shydamady. Sonymen kek alu ýshin ony Qojambekting qolyna tapsyrdy. Qojambek kegine bola, alaqanyna salghan azdaghan altyn aqshagha bola, Kenesarynyng basyn kesip, ony aq patsha ofiyserlerining qanjyghasyna baylap berdi. Biraq ýsh myng som altyn eshbir manaptyng qaltasyna týsken joq. Ol Qapal men Jarkent sheneunikterining qaltasynda qaldy. Kenesary basy Jarkent, Qapal, Ayagóz, Semey arqyly Peterburg ketti. Reti kelgende aita keteyin, Kenesary qolgha týskende, oghan Nauryzbay óz betimen jalghyz keldi. Nege ózi kelip týsti? Jiyra myng qoly bar batyr tútqyngha ózi kele me? Sonda Kenesary: ,,Nauryzbay, beker keldin. Jalghyz da bolsan, bostandyqta, at ýstinde jýrsen, búlar maghan eshtene ete almas edi. Endi ekeumiz de bittik,, degen.
Qazaqtyng alpys batyry kitabynan...
Abai.kz