كەنەسارى قازاسىنا بايلانىستى بىلەتىنىم مەن ەستىگەندەرىمدى ايتىپ كورەيىن. جەتى جىلعا سوزىلعان قوزعالىستان سوڭ، ول ءوزىنىڭ جەڭىلىس تاپقانىن سەزدى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟

ول ءوزىنىڭ قالعان ازداعان قولىمەن 1845-46 جىلدارى بالقاشتاعى مىڭارالدى قىستاپ شىقتى. ات ارىدى، كيىم توزدى، ساربازدار باسشىسىنىڭ تۇيىققا تىرەلگەنىن ۇعا باستادى. وسى كەزدە ومبىداعى دالا گۋبەرناتورى قايتكەندە دە جارالى جولبارىستى قولعا ءتۇسىرۋدى ويلادى. تەك قانا كەنەسارىنىڭ باسىنا ءۇش مىڭ سوم التىن اقشا تولەيتىن بولىپ جۇرتقا جار سالدى. ومبىعا قارقارالى مەن شىڭعىستاۋدىڭ اعا سۇلتانى قۇنانباي مەن ءبۇتىن نايمان جەرىن بيلەۋشى اعا سۇلتان باراقتى شاقىرىپ، كەنەسارىنى ۇستاپ بەرۋدى وسى ەكەۋىنە تاپسىردى . بۇل ەكەۋى ماقۇل دەپ كەتكەنمەن، ەشقانداي قيمىل، ارەكەت كورسەتپەدى. جايىمەن جاتىپ  الدى. پاتشا اسكەرى تۋعان جەرىن جاۋلاپ العاندا، ەشتەڭە كورسەتە الماعان بۇل كىسىلەر وزدەرىنىڭ كىناسىن ىشتەي مويىنداپ، جەڭبەسە دە، ەلدىڭ كوكەيتەستى ىسىنە بولا اتقا قونعان ادامعا قارۋ كوتەرۋدى ايىپ - ءمىن سانادى. بۇعان سانداعان مىسالدار بار. دەمەك، بۇل ەكەۋى قوزعالىسقا قوسىلماعانى بولماسا، قارسى بولعان جوق. بۇل ايعاقتى نارسە.

ءبىر جىلدان سوڭ قۇنانباي مەن باراق ومبىعا قايتا شاقىرىلدى. قۇنانباي كەنەسارىنى ۇستاماعان سەبەبىن ءادىل ايتىپ، قۇتىلىپ كەتتى. ،،ءبىزدىڭ قازاقتا الدىندا جاتقان ەلدى باسىپ، جاۋعا شاپپايدى. مەنىڭ الدىمدا باراقتىڭ جالپاق ەلى جاتتى. ونى باسىپ ءوتىپ، مەن كەنەسارىعا شابا المادىم،،- دەدى. باراقتى ورنىنان الىپ، قاسىنا ءتىلماش رەتىندە ەرىپ بارعان قۇنانبايدى نايمانعا اعا سۇلتان ەتىپ بەكىتتى دە، ودان كەنەسارىنى ۇستاۋعا ۋادە الدى. ول ۋادە بەرە تۇرىپ، باسقاشا قيمىلدادى. قۇنانباي كەنەسارىنى ۇستاۋدىڭ ورنىنا قىتايداعى قىزايلاردى بيلەۋشى قىزىر تورەگە، ءوزىنىڭ الىستان قوسىلاتىن باۋىرىنا جانسىز جىبەردى. كەنەسارىنى ولىمنەن قۇتقارۋدىڭ جالعىز جولى بار ەكەنىن ايتقان بولاتىن. ول شەتكە ، قىتايمەن شەكاراعا شىعۋعا ءتيىس. قىزىر بەس ات مىنگەن شابارمانمەن بالقاشقا، مىڭارالعا حات جازىپ، جانسىزدار جىبەردى.

كەنەسارى قىزىردىڭ حاتىن العان بويدا  ، قىتاي شەكاراسىنا قالاي كەتۋدى ويلادى. مامبەت باتىردىڭ بالاسى بايزاق پەن بەستەرەكتەن كومەك سۇراپ، ولاردان مىنەتىن اتتار الدى. بىراق، قايدان، قالايشا شەكارادان ءوتۋ كەرەك؟ ،،ويدا ورىس، قىردا قوقان،،- دەمەكشى، ورىس اسكەرى قاپال مەن جاركەنتكە جەتكەن. قۇلجادا پاتشا كونسۋلى تۇردى. جالعىز جول بار. ول ىستىقكول ارناسىمەن اسۋ. مىنە، كەنەسارى قىرعىزدى جاۋلاۋعا ەمەس، سونىڭ جەرىمەن وتۋگە بەت الدى. مۇنى قوقان دا، پاتشا اسكەرى دە ءبىلىپ وتىردى. بىراق، سەندەردى باسىپ الۋعا كەلە جاتىر دەپ جار سالىپ، ۇگىت ناسيحات ەمەس، وزدەرى تىكەلەي ارالاسىپ، ارانداتۋ جاسادى. بۇل قىرعىز جەرىن باسىپ الۋعا كەلە جاتقان اق پاتشا اسكەرىنىڭ تالابىنا، نيەتىنە سايما ساي كەلەتىن قيمىل ەدى. قوقاندى دا، قىرعىزدى دا، كەنەسارىنى دا السىرەتىپ، قانسىراتىپ الۋ وتە قاجەت ەدى. ءسويتىپ اڭقاۋ جاتقان قوقان، قىرعىز، قازاق ەلىن ءبىر بىرىمەن ايقاستىرىپ قويماق. ول كەزدە كەنەسارىدا بەس مىڭ سارباز بولعان جوق. كوپ بولسا مىڭ، نەمەسە ەكى مىڭ. بۇعان قوسا قىرعىزدار ءۇش ءجۇز ادامنان ايىرىلدى دەگەنى بەكەر. ول وتىز بولۋى مۇمكىن. ونىڭ ىشىندە قوجامبەكتىڭ ەكى ءىنىسى بار.  ،،ەكى ءجۇز سارت قىرعىزعا قول ۇشىن بەردى،، -دەيدى. سارت دەپ وتىرعانى قوقاندىقتار. بۇلاردىڭ كەلگەنى راس.

ورمان ماناپ اكەلگەن قالىڭ قول ىشىندە اق قالپاق كيگەن پاتشا وفيتسەرلەرى، سولداتتارى بار ەدى. ولار پۋلەمەتتەردى كەنەسارىدان تارتىپ العان جوق، وزدەرىمەن بىرگە الا كەلگەن.،،ورمان جورىققا شىعاردا، كەنەسارىنى اسكەرىمەن قوسا قولعا تۇسىرەمىن دەپ ۋادە بەرگەندى،، -دەيدى.

كەنەسارى ەكىنشى وتپەك بولعاندا قولعا ءتۇستى. بىراق تۇتقىنداۋ كەزىندە نە ورمان، نە جانتاي، نە جانقاراش تاعى باسقا ماناپتاردىڭ بىردە ءبىرى كەنەسارىنى بەتپە بەت قابىلداۋعا كەلمەدى. وتىرىككە الدانعاننان ۇيالدى، ءداتى شىدامادى. سونىمەن كەك الۋ ءۇشىن ونى قوجامبەكتىڭ قولىنا تاپسىردى. قوجامبەك كەگىنە بولا، الاقانىنا سالعان ازداعان التىن اقشاعا بولا، كەنەسارىنىڭ باسىن كەسىپ، ونى اق پاتشا وفيتسەرلەرىنىڭ قانجىعاسىنا بايلاپ بەردى. بىراق ءۇش مىڭ سوم التىن ەشبىر ماناپتىڭ قالتاسىنا تۇسكەن جوق. ول قاپال مەن جاركەنت شەنەۋنىكتەرىنىڭ قالتاسىندا قالدى. كەنەسارى باسى جاركەنت، قاپال، اياگوز، سەمەي ارقىلى پەتەربۋرگ كەتتى. رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، كەنەسارى قولعا تۇسكەندە، وعان ناۋرىزباي ءوز بەتىمەن جالعىز كەلدى. نەگە ءوزى كەلىپ ءتۇستى؟ جيىرا مىڭ قولى بار باتىر تۇتقىنعا ءوزى كەلە مە؟ سوندا كەنەسارى: ،،ناۋرىزباي، بەكەر كەلدىڭ. جالعىز دا بولساڭ، بوستاندىقتا، ات ۇستىندە جۇرسەڭ، بۇلار ماعان ەشتەڭە ەتە الماس ەدى. ەندى ەكەۋمىز دە بىتتىك،، دەگەن.

قازاقتىڭ الپىس باتىرى كىتابىنان...

Abai.kz