Álemde payda bolghan bir sәttik qazaq arbitrajy. FRS syzghan traektoriya tengege qalay әser etedi?

Kýni tym erte batatyn elde ómir sýruding bir paydasy bar. Keshke qaray osynday elderding halqy kenetten óz bolashaghyna alanday bastaydy da, salmaqty saraptamany oqugha kәdimgidey kirisetinin bayqadym. Men siyaqty avtorlargha layfhak - saraptama jazbanyzdy keshki 9-dan keyin jariyalanyz.

AQSh Federaldy rezerv jýiesining ishindegi birshama tartystan keyin "kógershinder" "qyrandardan" dauys sany boyynsha asyp týsip, FRS stavkasy 0,25 payyzgha, nemese qarjygerler tilimen 25 bazisti punktke tómendeydi degen pikir basym. Mening oiymsha, dәl osylay bolady. Naqtysyn erteng bile alamyz.

Ár aitqan termiynimdi týsindirip otyrayyn. Sonda sizge paydasy zor bolady jәne kóziniz ashyla bastaydy.

1 bazisti punkt 0,01 payyzgha ten. Sonda 25 bazisti punkt, keyde ony qarjygerler b.p. dep qysqartyp aitady, 0,25% degendi bildiredi. Qazir FRS stavkasy 3,75-4% diapazonynda bolsa, jәne ol erteng 0,25 payyzgha týsse, onda 3,5-3,75% koridorynda bolady. Demek, dollarlyq kreditter arzandaydy, dollardyng qúny týsedi, AQSh suverendi obligasiyalarynyng (trejeriys) tabystylyghy men amerikan bankteri depozitterining prosenti tómendeydi. Osy kezde investorlar men spekulyanttar kerisinshe aksiyalar, altyn, kripta, damushy elderding memlekettik obligasiyalary syndy kiristiligi jogharyraq qúraldar izdey bastaydy.

Baghana kógershinder men qyrandar turaly aittym. Búl shyn qústar emes. Qarjygerler tilinde makroekonomikanyng bir-birine qarama-qarsy eki pozisiyasy. Kógershindik pozisiya degenimiz, bazalyq stavkany tómen ústap, sol arqyly kreditterdi arzan qylyp, aqsha jinaudy emes, jaratudy tiyimdi qylu. Sonda biznes pen tútynugha aqsha kóp keledi de, sonyng esebinen ekonomika óse bastaydy. Depozitter men obligasiyalar tiyimsiz bolady. Adamdar bizneske, kompaniyalardyng aksiyalaryna kóbirek júmsaydy. Múnda bәri jaqsy, biraq inflyasiya, yaghny qymbatshylyqtyng kýrt artu qaupi bar.

"Qyrandar" pozisiyasy tura kerisinshe. Olar inflyasiyany qatang shekarada ústau ýshin, bazalyq stavkanyng joghary dengeyde bolghanyn qalaydy. Makrorezervter kóp bolghanyn, qatang ýnemdeu rejiymin, halyq depozitte, al investorlar obligasiyalarda otyrghanyn qúp kóredi. Sonda naryqtan artyq aqsha ketip, tútynu, ysyrap azayady. Inflyasiya tómen bolady.

Qazir Federaldy rezerv jýiesinde kógershindik pozisiya basym. Bir sózben aitqanda olar ekonomikalyq ósim men tútynu belsendiligin inflyasiyanyng tómen boluynan joghary qoyyp otyr.

FRS sheshiminen keyin әlemning iri ekonomikalaryndaghy ortalyq bankter de aqyryndap stavkalaryn bosansyta bastamaq. Olardyng obligasiyalarynyng kiristiligi tómendeydi degen sóz. Keshe Ázirbayjan stavkasyn sәl týsirdi. Dәl osy kezde әlemdegi spekulyant/investorlar ekonomikasy túraqty, rezervi mol, naryghy ashyq jәne valutasy erkin konvertteletin, eng bastysy memlekettik obligasiyalary jaqsy tabystylyq beretin damushy el izdey bastaydy. Inflyasiyany túnshyqtyru ýshin bazalyq stavkany 18 payyzdan týsirmey, qyrandar pozisiyasynan ainymay otyrghan Qazaqstan nómiri birinshi kandidatqa ainalyp shygha keldi. Sebebi bizding tengelik memlekettik obligasiyalardyng tabystylyghy jyldyq 19-20%-gha deyin jetip otyr. Demek, әlemdik naryqta arbitraj (vilka) payda boldy jәne investorlar búdan jaqsy tabys kóre alady. Olardyng tengege degen senimi bizding mol halyqaralyq rezervimizben baylanysty. Investorlar shok jaghdayynda Últtyq Bankting intervensiya jasap, tenge baghamyn jayly dengeyde ústap qalatynyn biledi. Tenge sәl qúbylsa da, 20% kiristilik barlyq shyghyndardy jauyp, ýstine dollarmen keminde 7-8% taza kiris alyp kelui tiyis.

Sondyqtan speku-investorlar tengelik obligasiyalardy satyp alu ýshin bizding birjagha dollarlaryn alyp kelip, ony tengege aiyrbastay bastady. Qazan-qarasha aiynda olar 1,1 milliard dollar alyp keldi. Al jeltoqsan-qantarda osy soma eki esege ósui mýmkin.

Tengege súranys artqan son, USD/KZT júbynda tengening kýsh alyp, kursy nyghayatyny zandy. Biz ótkende kórgen nyghan faktisi osyghan baylanysty. Eger FRS erteng stavkany týsirse, janasyn bylay qoyghanda bizding b/u obligasiyalarymyzdyng ózine sheteldik investorlardyng súranysy kýrt artatyn bolady. Qyrkýiek aiynan beri qaytalama naryqtaghy memlekettik obligasiyalardyng (meukam) keminde 40 payyzyn sheteldikter iyelenip keledi. Biyl Qarjy ministrligi obligasiyalar ornalastyru arqyly kem degende 8 trillion tenge tartty.

Osyghan qatysty, naryqtyng ózi tengening qúldyrauyna jol bermeytin bolady. Biraq tayaqtyng ekinshi úshy bar. Investorlar qaryq bolyp jatqan 20% superkiristilik banketining schetyn kim jabady? Áriyne, memleket. Biyl biz eski obligasiyalardy jabu, onyng kupondyq syiaqysyn tóleu, basqa da qaryzdardy qaytarugha budjetten 3,5 trillion tenge júmsadyq. Obligasiyanyng kiris payyzy joghary bolghan sayyn, biz qaytaruymyz tiyis qaryz somasy kóbeye beredi.

Ekinshiden. Antiinflyasiyalyq qúral retinde memlekettik obligasiyalar ishki naryqtan artyq aqshany alyp tastaugha júmys isteui tiyis. Sheteldik aqsha syrttan kóp kelip, obligasiyalargha auyz salsa, onda memlekettik qúndy qaghazdardyng antiinflyasiyalyq effektisi әlsirep qalady. Ol tek tenge kursyna jaghymdy әser tanytpaq.

Tym kýsheygen tenge Últtyq qordy sorlatady. Sebebi kelesi jyly budjet qajettiligi ýshin Últtyq qordan 2,2 trillion tenge alynady dep bekitilgen. Ýkimet josparlaghan bazalyq ssenariyde kurs 540 dep eseptelip, 2,2 trillion tenge transfertine 4,07 milliard dollar júmsalady dep esepteldi. Al eger dollar 500 tenge bolyp ornyqsa, onda Últtyq qordan 4,4 milliard dollardy jaratugha tura keledi. Búl 320 million dollar artyq shyghyn.

Mine alystaghy Amerikadaghy Federaldy rezerv jýiesining bir sheshimi bizde osynday qúbylystar tudyra alady. Búl manyzdy ma? Áriyne manyzdy. Endi sizge birshama jayt týsinikti boldy dep oilaymyn. Kelesi post múnay inversiyasyna arnalady. Ooo, ol fenomenaldy taqyryp.

Aybar Oljaev

Abai.kz