"Týrkistan" gazeti janynan qúrylghan "Aldaspan" ashyq pikirsayys alanynyng kezekti otyrysy ótti. Taqyryp: «Oralmandar: túraqty tirkeu nege qiyamet qayymgha ainaldy».

Otyrysqa Almaty qalalyq memlekettik enbek inspeksiyasy jәne kóshi-qon basqarmasynyng bólim basshysy Kýlsin Ysqaqova, Almaty qalalyq kóshi-qon polisiyasy basqarmasynyng inspektory, polisiya polkovniygi Lәzzat Múhitova, Dýniyejýzi qazaqtary qauymdastyghy Ýilestiru bólimining jetekshisi Botagóz Uathan,  Oralmandardyng «Jebeu» qoghamdyq birlestigining bas hatshysy Rahym Ayyp, osy úiymnyng mýshesi Bazaraly Árip jәne túraqty tirkeuding shyrghalany sharshatqan bir top oralman qatysty.

Jinalysty bastaghan jurnalist Kólbay Adyrbekúly býgingi Ukrainada bolyp jatqan jaghdaylardy tilge tiyek etip, Reseyding songhy kezderi kózsiz jýrgizip jatqan qiytúrqy sayasatynan Qazaqstannyng da qaltarysta qalmaytynyn eskertti. Sondyqtan, tәuelsizdikpen birge bastalghan, Elbasy ózi búidager bolghan «Qazaq kóshinin» qazirgidey beybit zamanda esh sebepsiz toqtatyluyna jol bermey, «Úly kóshti» qayta jandandyru kerektigine toqtaldy. Ol ýshin eng aldymen Atajúrtqa oralghan qandastarymyzdyng qújat mәselesin rettep, olardyng azamattyq aluyn jenildetu qajettigin aitty.

Jurnalist Esengýl Kәpqyzy býgingi tanda oralmandar mәselesining ushyghyp túrghanyn, әsirese olardyng túraqty tirkelu, azamattyq alu júmystarynyng mýldem qiyndaghanyn ortagha saldy. Sonday-aq, osy otyrysqa shaqyrylghan Almaty oblystyq Kóshi-qon polisiyasynyng múnday taqyryptan ýzildi-kesildi bas tartqandyghyn aitty. Tipti atalghan orynnyng Baspasóz qyzmeti de at-tonyn ala qashyp,  Ishki ister ministrligine siltegen.

Al ózderining qújat dayyndaudaghy myng san kedergilerin aitqaly kelgen oralman aghayynnyng kóbi sol Almaty oblystyq Kóshi-qon polisiyasynan kóresini kórip otyrghandyghyn jayyp saldy. Biraq qúzyrly orynnan qúlaq asatyn bir adam kelgen joq. Esesine onyng bәrine Almaty qalalyq Kóshi-qon polisiyasynyng ókili men Almaty qalalyq memlekettik enbek inspeksiyasy jәne kóshi-qon basqarmasynyng bólim basshysy Kýlsin Ysqaqovanyng jauap beruine tura keldi. Sóitsek, mәselening týp-tórkini Elimizding zan-zakóninde bolyp túr eken. Oralman aghayynnyng túraqty tirkeuge túru, azamattyq alu júmystarynyng tizginin bizding el Qytay biyligine ústatyp qoyypty. Yaghni, solar rúqsat berse ghana nemese óz azamattyghynan shygharsa ghana Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn ala alady.

Endi qaranyz, Qytay zanynda «Shetel azamattyghyn alghan adamnyng Qytay azamattyghynan avtomatty týrde shygharylatynyn» jәne «Qylmys istegen adamdargha pasport berlimeytinin» taygha tanba basqanday etip jazghan. Bizding ýkimet bolsa tura osy eki anyqtamany súrap әlek. Qiytúrqy qújattyng sonynda jýrgen qandastarymyzdyng ishinde býgin-erteng nәresteli bolayyn dep otyrghan kelinshek, ata saqaly auyzyna týsken qart, uniyversiytetti endi tәmamdaghan jastar bar. Tipti býkil otbasy Qazaqstan Respublikasynyng azamaty bola túra jalghyz adamdy qújattyng artynan sandaltqan Kóshi-qon polisisynan ne súraysyz?

Ayta keterligi, biylghy 20 nauyryzda  Ýkimet №248 arnauly qauly qabyldapty. Onda oralmandardy qabyldaugha Aqmola, Atyrau, Shyghys Qazaqstan, Batys Qazaqstan, Qostanay, Pavlodar, Soltýstik Qazaqstan syndy 7 oblystyng tizimi kórsetilgen. Biraq olardy qabyldau tәrtibi, oralmandardyng qújat mәselesi jóninde әli kýnge ashyp eshtene jazylmaghan.

Almaty qalalyq kóshi-qon polisiyasy basqarmasynyng inspektory, polisiya polkovniygi Lәzzat Múhitovanyng aituynsha, qúqyq qorghau qyzmetkerlirining oralmandardyng azamttyq aluyna esh qarsylyghy joq. Tek zang normalary dúrystalyp, sheteldikterge qoldanylatyn tәrtip «Etnikalyq qazaqtargha qoldanylmaydy» delinse, bәri sheshiledi. Shyndyghyn aitqanda qazirgi kýnde atajúrtyna oralghan etnikalyq qazaqtardan góri TMD aumaghynda túratyn ózge últ ókilderining Qazaqstan azamattyghyn aluy әldeqayda jenil eken. Al «Jebeu» qorynyng ókilderi Rahym Ayypúly men Bazarәli Áripúlynyng pikirinshe, Mәsimov ýkimeti kezinde qabyldanghan «qazaqqa qarsy qaulylar» Ahmetov ýkimeti kezindede qaytalanyp otyrghan kórinedi. Tipti dәl osy oralmandar mәselesinde bizding memleket Halyqaralyq konvensiyalardy da belden basyp otyrghan siyaqty. Óitkeni bólinip-jarylghan otbasy ókilderi turaly arnayy Halyqaralyq belgileme bar. Bizding el sonyng ózin oryndamay otyr.

Eng ókinshtisi, óz kýshimen Otanyna oralghan, óz kýshimen ýy alghan, óz kýshimen nanyn tauyp jatqan qazaqtargha bir japyraq «azamattyq kuәlikti» qimau – býgingi qazaq biyligining mandayyna basylar qara tanba. Qazaqqa eregeskendey jyl sayyn Qazaqstan azamattyghyn alghan ózge últ ókilderining kóbeygenin keybir derekkózderi rastap otyr. Búl nening aighaghy? Qayda bara jatyrmyz?  

Haziret Ábdilda

Abai.kz