Bizding qoghamda shetelderge «kóship» jatqan aqsha men mýlik turaly jii aitylady. Aqshagha qatysty aitar bolsaq, keybir mәlimetterde tәuelsizdik jyldarynda 140 mlrd dollar, ekinshisinde 200 mlrd dollar elimizden syrtqa ketti delinedi. Ne desek te, qyruar qarjynyng shetel «asyp» jatqany shyndyq. Memleket sol aqshalardy qaytarugha qúlshynyp otyr. Shynynda da biyliktegiler payymdaghanday elimizding qazynasy milliardtaghan dollarmen tolygha ma? Osymen ýshinshe ret ótkizilgeli otyrghan raqymshylyq sharasy ekonomikamyzgha jaghymdy әser ete ala ma? Osynday saualdargha jauap izdep, ghalamtordaghy sarapshy-mamandardyng oi-pikirlerin sýzip aldyq.

Investisiyalardyng paydalylyghyn zertteu jónindegi agenttikting sarapshysy Erlen Badyhannyng payymdauynsha, raqymshylyqtyng nәtiyjesi Qazaqstangha qaytyp keletin«adasqan» aqshanyng kólemine baylanysty bolmaq. Onyng aituynsha, mysalgha 5-10 mln AQSh dollary kóleminde ghana aqsha «oralatyn» bolsa, onyng ekonomikamyzgha eshqanday jaghymdy yqpaly bolmaydy. «Sonymen birge, zandastyrylatyn aqshanyng qayda júmsalatyny asa manyzdy. Eger olar ekinshi dengeydegi bankterding depozitterinde jatyp qalatyn bolsa, ol ekonomikamyzdy sauyqtyrugha eshqanday payda әkelmeydi. Mening oiymsha, bәsekege qabiletti óndirister ashyp, júmys oryndaryn kóbeytemiz desek ol aqshany investisiyalyq әleueti zor jobalargha  júmsauymyz kerek. Naqty nәtiyje sonda bolady»,- deydi ol.

Otandyq sarapshy E. Badyhan bir kezdegi Kiprdegi jaghdaydy eske alady. Atalghan elde bank daghdarysy oryn alyp, 100 myng eurodan astam aqshasy bar salymshylardyng qomaqty payyzyn alyp qoyyp, barmaq tistetkenin bilemiz. «Sol kezde Kiprdegi daghdarystan auqatty reseylikter men qazaqstandyqtardyng esep-shottary jabylyp, zardap shekti. Múnday jaghdaylar taghy da qaytalanuy mýmkin»,- deydi ol. Al, «Kipr» saraptamalyq-taldau tobynyng diyrektory Erlan Smayylov shetelderge ketken barlyq aqsha oralmasa da, onyng belgili bir bóligi qaytatynyna senimdi.

Erlan Smayylovtyng pikirinshe, búl shara – ekonomikamyzdy sauyqtyru jolyndaghy ong qadam jәne kólenkedegi aqshany jariya etuge berilgen ýlken mýmkindik. «Elimizge «oralatyn» kapital biznes, óndiris nemese baghaly qaghazdar týrinde júmys isteui mýmkin. Eng bastysy, raqymshylyq sharasy syrttaghy kapitaldyng elge oraluyna belsendi týrde yqpal etedi»,- deydi ol. Ekinshi jaghynan, otandyq sarapshy dәulettilerding kópshiligi búl mýmkindikti paydalanyp qalugha tyrysatynyna senimdi. Onday jaghdayda búl aqsha ekonomikagha júmys istep, salyqtardyng ósuine alyp barady. «Sonymen qatar, raqymshylyq sharasy memleket pen onyng azamattarynyng arasyndaghy qarym-qatynasty qalypqa týsiredi. Adamdar memleketting ózine qamqorlyq jasap, aqshasyn zandastyrugha әrekettengenin kóredi. Eng bastysy, sol әreketting qoqan-loqy jasau jolymen emes, eng qolayly talaptarmen jýzege asyrylatyny»,- deydi E. Smayylov.

«Asyl Invest» AQ-nyng saraptama departamentining diyrektory Ayvar Bәikenov raqymshylyq arqyly memleket ýsh týrli nәrseni kózdep otyrghanyn aitady. Birinshiden, kólenkeli ekonomika jәne eldegi aqsha ainalymyn baqylau mәselesin sheshu. Odan keyin zandastyrylghan kapitaldy bank depozitterine kóshiru arqyly bank sektoryna qoldau kórsetu. Ýshinshi maqsat – qor naryghynyng damuyna serpin beru. «Naryq ekonomikasynyng barlyq normalaryn qoldanugha úmtylys jasau el ekonomikasyna jekemenshik investisiyalardyng kóbengine mýmkindik tughyzady. Memlekettik aktivterdi jekeshelendiru baghdarlamasy osynday maqsatpen jýzege asyrylady»,- deydi A. Bәikenov.

Ámirlan Álimjan.  

Abai.kz