Serik Qalidyng aqyndyghy jaqsy edi, ólenderine kәdimgidey tәnti bolushy edik. Biraq, songhy kezde jazylghan ólenderi birjaqty nasihattyng ynghayynda ketip bara jatqanday kórinedi. Biz sóz etkeli otyrghan ólenindegi tәpsirler osyny aighaqtaydy. Serikting «Namys.kz» saytynda «Kim aitypty?» degen óleni jariyalanypty «Namys.kz» atty saytta. Sayttyng atyna say aqynymyzdyng jyry da alashtyng namysyn qamshylaugha arnalghan ba dep qalghanbyz. Sóitsek, Serikting myna óleni namysty janityn emes, jigerdi jasytatyn, qúldyq psihologiyanyng ynghayyndaghy, sonyng shyrmauyndaghy óleng bolyp shyghypty.

Býginde Qúdaygha shýkir, alash júrty imandylyqqa bet búryp keledi. Tipti shekten shyghyp, «músylmanshylyqtyng joly osy eken» dep, ghasyrlar boyy babalarymyzdyng ústanghan  jolyn biydghat sanap, ata dәstýrin shirk dep týsinetinder de payda boldy. Sonda sonshama ghasyrlar boyy alyp aumaqty erlikpen qorghaghan, býgingi úrpaghyna «toghyzynshy territoriyany» basy býtin jetkizgen babalarymyzdyng joly teris bolghany ma? Eger búrynghylardyng joly,  ústanymy, ómirlik qaghidasy, túrmys-tirshiligi dúrys  baghytta bolmasa, biz býgin osylaysha tórtkil dýniyemen qarym-qatynas ornatyp, әlemge tól mәdeniyetimizdi moyyndatyp otyrar  ma edik?!

Qazaq qaraptan-qarap jasy ýlkenge, biylik basyndaghylargha qatty sóz aitpaytyny anyq. Janyna batqasyn aitady, jeke basynyng qamyn oilap emes, júrttyng jaghdayyn shirygha otyryp jetkizedi. Senbeseniz, tariyhqa ýniliniz. Babadan qalghan «Dat» úghymy osynyng aighaghy emes pe?

«Patshagha til tiygizu – sýnnette joq, Búl degen baryp túrghan kýnә naghyz» deydi Serik aqyn. Ghaybattau turaly, naqaqtan qaralau bolsa, әngimening jóni bólek. Tipti Qylmystyq kodekske jaqynda Parlament tarapynan jala jabugha baylanysty jana bap engizildi ghoy. Órkeniyetti qoghamgha sәikes jala japqan adamdy jauapqa tartugha bolady.

Serikting degenine sayar bolsaq,  Abylay hangha ashy aqiqatty aqtara salghan Búhar babamyz da biraz kýnә arqalaydy eken. Al Jәngir hangha  «Han emessin, qasqyrsyn; Qas albasty basqyrsyn» degen aibyndy Mahambet naghyz kýnәhardyng ózi bolyp shyghar edi.  Baymaghambet súltandy «Qazaqtyng qara júrtyn byt-shyt qylghan; Tóre emessing tóbetsing dym bilmegen» dep tóbetke tenegen Sherniyaz Jarylghasúly da  jazadan qútylmas tegi. Tezek tórege bazynasyn bildirgen Sýiinbay aqyn da aldynghylardyng qatarynan tabylady. Óitkeni ol da: «..El qúmaryn tarqatyp; Bir sheshpeding týiindi. Ne dep aityp maqtayyn; Tóre-qara biyimdi» deydi ghoy. Serik aqynnyng baylamyna ilanar bolsaq, arghy-bergi qazaq tarihynda kýnәharlar  qatary az bolmaytyngha úqsaydy...

«Biylikke qarsy shyqqan býlikshinin; Ólgende janazasyn shygharmaydy!» Apyr-ay, qaydaghy býlikshi? Qanday biylik? «Biylikke qarsy shyghugha bolmaydy» degen úghym-týsinikke sýiener bolsaq, últ-azattyq kóteriliske qatysqan  alashtyng talay bozdaghy janazasyz qalghanday eken-au. Qúday-ay, onsyz da kenes biyligining túsynda janazasyz ashtan qyrylghan  qazaq az ba edi?! Ýshten biri qyrylghan joq pa?  Qughyn-sýrginge úshyrap, qúrban bolghan bozdaqtardyn  janazasyn kim shyghardy deysin? Endi solardyng aruaghyna qúran baghyshtar bolsaq, kýnәhar bolamyz ba?

Jeltoqsan kóterilisinde biz tәuelsizdik ýshin opat boldy dep jýrgen Halyq qaharmany Qayrat Rysqúlbekov, Brejnev alanyndaghy qandy qaqtyghysta qaza tapqan Erbol Sypataev mynaday keri týsinikpen janazasyz qalghan jayy bar eken. Óitkeni, olar da «biylikke qarsy shyqqan býlikshiler» qatarynan ghoy?!

Aqynnyng aitqanyn dúrys dep qabyldaytyn bolsaq, kýni keshe Janaózende qyrylghan bozdaqtardyng janazasyn shygharu kýnәharlyqqa kelip sayady. Áleumettik әdilettilikti talap etken múnayshylardy býlikshi dep aita alamyz ba? Oilaudyng ózi qorqynyshty?! «Biylikting aq degeni alghys, qara degeni qarghys» degen totalitarlyq jýiemen qosh aitystyq pa dep jýrgende, «biylikke bazynandy bildiruge  bolmaydy» degendey úghym-týsinikti qabyldau qiyn.

Kimge ne qayyrlysyn Alla biler,

Shýkir dep bargha momyn kýn kórmey me?

«Bes sausaq birdey emes», Jәnnatta da

Adamdar sýrmeydi ómir bir dengeyde, dep qayyrady taghy bir tústa Serik aqyn.  Dýniyede qazaqtan shýkirshil halyq joq shyghar, sirә. Altyn sandyqtyng ýstinde otyrsa da baryna qanaghat etip keledi. Sol sebepti  alash júrtyn  sabyrsyzsyng dep kinәlau taghy qisynsyz. Áytse de, búrynghy babalarymyz «Arym  – janymnyng sadaghasy» dep payymdaghan. Namysyn tu etip ústaghan. Kýshtining bәrine qúldyq úryp, biylik ataulynyng dúrys-búrys aitqanyna «lәpbaytaqsyrlap» kýn keshetin bolsa, әlem moyyndaghan jana ghasyr biyiginen әngime tarqatar ma edik?

...Payghambargha razy emes jandar ótken,

Endeshe jәy adamdy synamanyz, – deydi bir jerinde aqyn. Áriyne, kónil tolmaushylyq, razylyq tanytpaytyndar qay kezde de, qay qoghamda da kezdesedi. Áytse de, osy tústa taghy bir súraq tuyndaydy.  Ólenning basynda aqyn «Patshagha til tiygizu – sýnnette joq» dep edi ghoy, endeshe nege «jәy adamdy synamanyz» deydi. Týsiniksiz múnysy. Ólendi basynan bastap oqy otyryp, «patshagha til tiygizip kýnәhar bolmayyq» degen pikir sanamyzdyng úyashyghyna qona bergen sәtte, aldymyzdan «jәy adamnyn» shygha kelgeni...

Qalay bolghanda da Alla taghala barsha adamdy birdey etip jaratqany anyq. Olay bolsa, «qara halyq basshynyng aitqanyn mýltiksiz oryndauy kerek» degen uaghyz qanshalyqty imandylyqtyn, әdilettilikting shenberine  syyatynyn týsinu qiyn. Qysqasy, basshy bitkenning bәrining «aytqanyna kónip, aidauyna jýr», «qarsy shyqpa» deu naghyz qúldyq psihologiyanyn  klassikalyq kórinisi dep aitar edik.  

Zadynda, qiyamet kýni әrbir adam óz biyliginde nemese qaramaghynda bolghandardyng barlyghy ýshin jauap bermekshi. Búl jóninde Alla Elshisi (s.gh.s.): «Senderding әrbiring – baqtashy jәne әrbir adam ózining qaramaghyndaghylary ýshin jauapty. Imam – baqtashy jәne ózining qolastyndaghylary ýshin jauapty. Kýieui – janúyada baqtashy jәne óz otbasy ýshin jauapty. Áyeli – erining ýiinde baqtashy jәne ol ýshin jauapty. Qyzmetshi – óz qojayynynyng dәuletine baqtashy jәne oghan jauapty. Bala – әkesining dәuletine baqtashy jәne ol da oghan jauapty. Senderding әrbiring – baqtashy jәne әrbir adam ózining qaramaghyndaghylary ýshin jauapty», - deydi (Áhmad, Ábu Daud, әt-Tirmiziy).

Biz biletin mәselening mәnisi osyghan sayady. Olay bolsa, istegen isimiz arqyly biz eng aldymen, Alla taghalanyng aldynda jauaptymyz. Búrys pikir aitsaq, sol arqyly halyqtyng sanasyna  yqpal etuge tyryssaq, sol ýshin de jauaptymyz.

Ghabidollla  JÁDIGER

Abai.kz