سەرىك قاليدىڭ اقىندىعى جاقسى ەدى، ولەڭدەرىنە كادىمگىدەي ءتانتى بولۋشى ەدىك. بىراق، سوڭعى كەزدە جازىلعان ولەڭدەرى بىرجاقتى ناسيحاتتىڭ ىڭعايىندا كەتىپ بارا جاتقانداي كورىنەدى. ءبىز ءسوز ەتكەلى وتىرعان ولەڭىندەگى تاپسىرلەر وسىنى ايعاقتايدى. سەرىكتىڭ «نامىس.كز» سايتىندا «كىم ايتىپتى؟» دەگەن ولەڭى جاريالانىپتى «نامىس.كز» اتتى سايتتا. سايتتىڭ اتىنا ساي اقىنىمىزدىڭ جىرى دا الاشتىڭ نامىسىن قامشىلاۋعا ارنالعان با دەپ قالعانبىز. سويتسەك، سەرىكتىڭ مىنا ولەڭى نامىستى جانيتىن ەمەس، جىگەردى جاسىتاتىن، قۇلدىق پسيحولوگيانىڭ ىڭعايىنداعى، سونىڭ شىرماۋىنداعى ولەڭ بولىپ شىعىپتى.

بۇگىندە قۇدايعا شۇكىر، الاش جۇرتى يماندىلىققا بەت بۇرىپ كەلەدى. ءتىپتى شەكتەن شىعىپ، «مۇسىلمانشىلىقتىڭ جولى وسى ەكەن» دەپ، عاسىرلار بويى بابالارىمىزدىڭ ۇستانعان  جولىن بيدعات ساناپ، اتا ءداستۇرىن شيرك دەپ تۇسىنەتىندەر دە پايدا بولدى. سوندا سونشاما عاسىرلار بويى الىپ اۋماقتى ەرلىكپەن قورعاعان، بۇگىنگى ۇرپاعىنا «توعىزىنشى تەرريتوريانى» باسى ءبۇتىن جەتكىزگەن بابالارىمىزدىڭ جولى تەرىس بولعانى ما؟ ەگەر بۇرىنعىلاردىڭ جولى،  ۇستانىمى، ومىرلىك قاعيداسى، تۇرمىس-تىرشىلىگى دۇرىس  باعىتتا بولماسا، ءبىز بۇگىن وسىلايشا تورتكىل دۇنيەمەن قارىم-قاتىناس ورناتىپ، الەمگە ءتول مادەنيەتىمىزدى مويىنداتىپ وتىرار  ما ەدىك؟!

قازاق قاراپتان-قاراپ جاسى ۇلكەنگە، بيلىك باسىنداعىلارعا قاتتى ءسوز ايتپايتىنى انىق. جانىنا باتقاسىن ايتادى، جەكە باسىنىڭ قامىن ويلاپ ەمەس، جۇرتتىڭ جاعدايىن شيرىعا وتىرىپ جەتكىزەدى. سەنبەسەڭىز، تاريحقا ءۇڭىلىڭىز. بابادان قالعان «دات» ۇعىمى وسىنىڭ ايعاعى ەمەس پە؟

«پاتشاعا ءتىل تيگىزۋ – سۇننەتتە جوق، بۇل دەگەن بارىپ تۇرعان كۇنا ناعىز» دەيدى سەرىك اقىن. عايباتتاۋ تۋرالى، ناقاقتان قارالاۋ بولسا، اڭگىمەنىڭ ءجونى بولەك. ءتىپتى قىلمىستىق كودەكسكە جاقىندا پارلامەنت تاراپىنان جالا جابۋعا بايلانىستى جاڭا باپ ەنگىزىلدى عوي. وركەنيەتتى قوعامعا سايكەس جالا جاپقان ادامدى جاۋاپقا تارتۋعا بولادى.

سەرىكتىڭ دەگەنىنە سايار بولساق،  ابىلاي حانعا اششى اقيقاتتى اقتارا سالعان بۇحار بابامىز دا ءبىراز كۇنا ارقالايدى ەكەن. ال جاڭگىر حانعا  «حان ەمەسسىڭ، قاسقىرسىڭ; قاس الباستى باسقىرسىڭ» دەگەن ايبىندى ماحامبەت ناعىز كۇناھاردىڭ ءوزى بولىپ شىعار ەدى.  بايماعامبەت سۇلتاندى «قازاقتىڭ قارا جۇرتىن بىت-شىت قىلعان; تورە ەمەسسىڭ توبەتسىڭ دىم بىلمەگەن» دەپ توبەتكە تەڭەگەن شەرنياز جارىلعاسۇلى دا  جازادان قۇتىلماس تەگى. تەزەك تورەگە بازىناسىن بىلدىرگەن ءسۇيىنباي اقىن دا الدىڭعىلاردىڭ قاتارىنان تابىلادى. ويتكەنى ول دا: «..ەل قۇمارىن تارقاتىپ; ءبىر شەشپەدىڭ ءتۇيىندى. نە دەپ ايتىپ ماقتايىن; تورە-قارا ءبيىمدى» دەيدى عوي. سەرىك اقىننىڭ بايلامىنا يلانار بولساق، ارعى-بەرگى قازاق تاريحىندا كۇناھارلار  قاتارى از بولمايتىنعا ۇقسايدى...

«بيلىككە قارسى شىققان بۇلىكشىنىڭ; ولگەندە جانازاسىن شىعارمايدى!» اپىر-اي، قايداعى بۇلىكشى؟ قانداي بيلىك؟ «بيلىككە قارسى شىعۋعا بولمايدى» دەگەن ۇعىم-تۇسىنىككە سۇيەنەر بولساق، ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسكە قاتىسقان  الاشتىڭ تالاي بوزداعى جانازاسىز قالعانداي ەكەن-اۋ. قۇداي-اي، ونسىز دا كەڭەس بيلىگىنىڭ تۇسىندا جانازاسىز اشتان قىرىلعان  قازاق از با ەدى؟! ۇشتەن ءبىرى قىرىلعان جوق پا؟  قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ، قۇربان بولعان بوزداقتاردىڭ  جانازاسىن كىم شىعاردى دەيسىڭ؟ ەندى سولاردىڭ ارۋاعىنا قۇران باعىشتار بولساق، كۇناھار بولامىز با؟

جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە ءبىز تاۋەلسىزدىك ءۇشىن وپات بولدى دەپ جۇرگەن حالىق قاھارمانى قايرات رىسقۇلبەكوۆ، برەجنەۆ الاڭىنداعى قاندى قاقتىعىستا قازا تاپقان ەربول سىپاتاەۆ مىناداي كەرى تۇسىنىكپەن جانازاسىز قالعان جايى بار ەكەن. ويتكەنى، ولار دا «بيلىككە قارسى شىققان بۇلىكشىلەر» قاتارىنان عوي؟!

اقىننىڭ ايتقانىن دۇرىس دەپ قابىلدايتىن بولساق، كۇنى كەشە جاڭاوزەندە قىرىلعان بوزداقتاردىڭ جانازاسىن شىعارۋ كۇناھارلىققا كەلىپ سايادى. الەۋمەتتىك ادىلەتتىلىكتى تالاپ ەتكەن مۇنايشىلاردى بۇلىكشى دەپ ايتا الامىز با؟ ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى؟! «بيلىكتىڭ اق دەگەنى العىس، قارا دەگەنى قارعىس» دەگەن توتاليتارلىق جۇيەمەن قوش ايتىستىق پا دەپ جۇرگەندە، «بيلىككە بازىناڭدى بىلدىرۋگە  بولمايدى» دەگەندەي ۇعىم-تۇسىنىكتى قابىلداۋ قيىن.

كىمگە نە قايىرلىسىن اللا بىلەر،

شۇكىر دەپ بارعا مومىن كۇن كورمەي مە؟

«بەس ساۋساق بىردەي ەمەس»، ءجانناتتا دا

ادامدار سۇرمەيدى ءومىر ءبىر دەڭگەيدە، دەپ قايىرادى تاعى ءبىر تۇستا سەرىك اقىن.  دۇنيەدە قازاقتان شۇكىرشىل حالىق جوق شىعار، ءسىرا. التىن ساندىقتىڭ ۇستىندە وتىرسا دا بارىنا قاناعات ەتىپ كەلەدى. سول سەبەپتى  الاش جۇرتىن  سابىرسىزسىڭ دەپ كىنالاۋ تاعى قيسىنسىز. ايتسە دە، بۇرىنعى بابالارىمىز «ارىم  – جانىمنىڭ ساداعاسى» دەپ پايىمداعان. نامىسىن تۋ ەتىپ ۇستاعان. كۇشتىنىڭ بارىنە قۇلدىق ۇرىپ، بيلىك اتاۋلىنىڭ دۇرىس-بۇرىس ايتقانىنا «لاپبايتاقسىرلاپ» كۇن كەشەتىن بولسا، الەم مويىنداعان جاڭا عاسىر بيىگىنەن اڭگىمە تارقاتار ما ەدىك؟

...پايعامبارعا رازى ەمەس جاندار وتكەن،

ەندەشە ءجاي ادامدى سىناماڭىز، – دەيدى ءبىر جەرىندە اقىن. ارينە، كوڭىل تولماۋشىلىق، رازىلىق تانىتپايتىندار قاي كەزدە دە، قاي قوعامدا دا كەزدەسەدى. ايتسە دە، وسى تۇستا تاعى ءبىر سۇراق تۋىندايدى.  ولەڭنىڭ باسىندا اقىن «پاتشاعا ءتىل تيگىزۋ – سۇننەتتە جوق» دەپ ەدى عوي، ەندەشە نەگە ء«جاي ادامدى سىناماڭىز» دەيدى. تۇسىنىكسىز مۇنىسى. ولەڭدى باسىنان باستاپ وقي وتىرىپ، «پاتشاعا ءتىل تيگىزىپ كۇناھار بولمايىق» دەگەن پىكىر سانامىزدىڭ ۇياشىعىنا قونا بەرگەن ساتتە، الدىمىزدان ء«جاي ادامنىڭ» شىعا كەلگەنى...

قالاي بولعاندا دا اللا تاعالا بارشا ادامدى بىردەي ەتىپ جاراتقانى انىق. ولاي بولسا، «قارا حالىق باسشىنىڭ ايتقانىن مۇلتىكسىز ورىنداۋى كەرەك» دەگەن ۋاعىز قانشالىقتى يماندىلىقتىڭ، ادىلەتتىلىكتىڭ شەڭبەرىنە  سىياتىنىن ءتۇسىنۋ قيىن. قىسقاسى، باسشى بىتكەننىڭ ءبارىنىڭ «ايتقانىنا كونىپ، ايداۋىنا ءجۇر»، «قارسى شىقپا» دەۋ ناعىز قۇلدىق پسيحولوگيانىڭ  كلاسسيكالىق كورىنىسى دەپ ايتار ەدىك.  

زادىندا، قيامەت كۇنi ءاربiر ادام ءوز بيلiگiندە نەمەسە قاراماعىندا بولعانداردىڭ بارلىعى ءۇشiن جاۋاپ بەرمەكشى. بۇل جونiندە اللا ەلشiسi (س.ع.س.): «سەندەردiڭ ءاربiرiڭ – باقتاشى جانە ءاربiر ادام ءوزiنiڭ قاراماعىنداعىلارى ءۇشiن جاۋاپتى. يمام – باقتاشى جانە ءوزiنiڭ قولاستىنداعىلارى ءۇشiن جاۋاپتى. كۇيەۋi – جانۇيادا باقتاشى جانە ءوز وتباسى ءۇشiن جاۋاپتى. ايەلi – ەرiنiڭ ۇيiندە باقتاشى جانە ول ءۇشiن جاۋاپتى. قىزمەتشi – ءوز قوجايىنىنىڭ داۋلەتiنە باقتاشى جانە وعان جاۋاپتى. بالا – اكەسiنiڭ داۋلەتiنە باقتاشى جانە ول دا وعان جاۋاپتى. سەندەردiڭ ءاربiرiڭ – باقتاشى جانە ءاربiر ادام ءوزiنiڭ قاراماعىنداعىلارى ءۇشiن جاۋاپتى»، - دەيدi ء(احماد، ءابۋ داۋد، ءات-تيرميزي).

ءبىز بىلەتىن ماسەلەنىڭ ءمانىسى وسىعان سايادى. ولاي بولسا، ىستەگەن ءىسىمىز ارقىلى ءبىز ەڭ الدىمەن، اللا تاعالانىڭ الدىندا جاۋاپتىمىز. بۇرىس پىكىر ايتساق، سول ارقىلى حالىقتىڭ ساناسىنا  ىقپال ەتۋگە تىرىسساق، سول ءۇشىن دە جاۋاپتىمىز.

عابيدولللا  جادىگەر

Abai.kz