Kezinde M.Shahanov aghamyz osydan on jyl búryn “Diny diyversiyagha tosqauyl qajet” dep deputattyq minbeden qauipterin mәlimdegen bolatyn. Sol kezde de býgin de memleket tarapynan sonday mәlimdemelerge qanshalyqty kónil bólingendigin dóp basyp aitu qiyn. Sebebi missionerlik taqyryby sayasat mәselesi. Búl memlekettik qauipsizdik, últtyq bolmystyng bolashaghy ýshin kesh te bolsa, uaqytynda kóterilgen mәsele. Sonday-aq búl tek qana Shahanovtyng jeke basynyng jan-ayqayy emes. Múny memlekettiligimizding erteni ýshin qaghylghan dabyl der edim. Óitkeni Qazaqstandaghy diny ahual, búrynghy KSRO-nyng ydyrauymen birge payda bolghan ózge de tәuelsiz memleketterdegi siyaqty óte jandy әri shapshang ózgeristerge jol ashty. Din qúbylysynyng – qoghamdyq, mәdeni, tarihi, sayasy jәne psihologiyalyq-tanymdyq bolmys-bitimi men sharttary qoghamdyq tirshilikte kórine bastady. Tәuelsiz el retinde búl mәseleni sol kezde-aq qolgha alghanmen qoghamdaghy shapshang ózgerister, din qúbylysynyng әkelgen sharttary men tәuelsizdigin jana ghana jariyalap otyrghan elimizding qúqyqtyq, sayasy jәne bilim beruding diny prinsipteri astasa qoyghan joq. Áu bastan-aq búl mәseleni jiti sezinbesek te, dayyndyqtyng azdyghyna qaramastan, egemendikting silaghan batyldyghynyng arqasynda memlekettiligimizding qúqyqtyq negizderi konstitusiyalyq túghyrnamalardan talqylanyp, bekitilip, zang kýshine ene bastady. Kenestik qúndylyqtar jýiesining ornyna dәstýrli, tarihi, mәdeny jәne ruhany qúndylyqtar boy kótere bastady. Biraq biz búl qúndylyqtardy tolyghymen qúqyqtyq negizde qorghaudyng basty prinsipteri men iydeyalaryn tolyq qamty almadyq. Onyng birinshi sebebi, tәuelsiz elding konstitusiyasyn dayyndau ýshin uaqyttyng tyghyzdyghy, yaghni, KSRO kezinde “erteng egemen bolamyz” degen oidyng ýsh úiyqtasaq týsimizge kirmeuinen; ekinshiden, dayyn emestigimizdi býrkemeleu ýshin ózgelerding dayyn túrghan taqyryptyq, salalyq, qúqyqtyq jýielerin óz konstitusiyamyzgha “syrttan” әkelip qoya saldyq. Búl әreketimiz jana memleketimizding negizgi túghyrlary men formasyn anyqtaugha jaraghanmen, memleketke negiz bolyp otyrghan mәdeniyet pen qogham ókilderine ziyanyn tiygizerin ol kezde sezinu bylay túrsyn, bile de almadyq. Eng bastysy sezinetin, biletin memlekettik burokratiya, kadrlar joq edi. Qazir de búl mәselede jaghday mәz emes.
Nәtiyjede, Qazaqstandaghy 15 mln-dyq halyq ishinde 3 myngha juyq diny birlestikter men 40-tan astam konfessiya payda boldy. Búlardyng barlyghy, dәstýrlisi de dәstýrli emesi de teng qúqyqqa ie boldy. Búl әreketimizge, demokratiyalyq әri ashyq qogham qúru jolyndaghy Qazaqstan ýshin halyqaralyq úiymdar men ortalyqtar “bәrekeldi” dep jatty. Biraq, osy “bәrekeldi” degen marapat, Qazaqstan memleketining negizgi tiregi bolyp otyrghan mәdeniyetting ósip, órkendeuine, erkindik ayasy men sayasyn sezinuine ong yqpal ete almady. Nәtiyjede dәstýrli islam dini kenjelep, qoghamdyq, bilim beru, tanymdyq túrghydan mesheulikke úryndy. Al dәstýrli emes, diny úiymdar men missionerlik әreketter óte jýieli әri “qúqyqtyq negizde” ózining tirshiligi men belsendiligin arttyra bastady. Olar halyqaralyq qúqyqty súq sausaqtarymen kórsetip, bizding onsha “qúqyqtyq memleket” emes ekendigimizdi syn retinde betimizge basyp, kerek deseniz Qazaqstannyng memleket retinde jeke qabyldauy tiyis mәselege (OBSE) Evropadaghy qauipsizdik jәne yntymaqtastyq úiymy atynan elbasymyzgha deyin “ótinishke toly eskertu” bere bastady (Kristofer Smitting Niu Djersi. Ókilder palatasynda 2002 j. 5 fevralde “Qazaqstandaghy diny senim bostandyghy” mәselesi boyynsha sóilegen sózinen). Sonymen, Hristian missionerleri, kóbinese AQSh-tan kelgenderding qatarymen tolygha týsti, hristian diny birlestikteri men ortalyqtary zandy týrde tirkelip,arasynan qara kóz qazaqtar “boy kórsete” bastady. Ýy ishinen ýy tigildi. Búryn qazaqta ýy ishinen ýy tigilse jyly bolady deushi edi. Biraq olay bolmay otyr. Qazaqtyng dәstýrli otbasy-shanyraghy, diny senim túrghysynan jikke bólinip, janúya ishinde ýlken әleumettik, tanymdyq problema tua bastady. Búl jay ghana otbasy mәselesi emes, otbasy – Qoghamnyn, Memleketting negizgi tiregi otbasynyng jikke bólinui qoghamnyng birligine, mәdeniyetting tútastyghyna, qauip tudyryp otyr. Endi, eger biz qoghamdaghy býgingi bolyp jatqan prosesting ertengi saldarynan ýmit etip, ong nәtiyje kýter bolsaq, búl iske býgin óz baghytymyz ben últtyq pozisiyamyzdy naqtylap, bolyp jatqan prosesting eng basty komponenti retinde engizuimiz qajet. Ol ýshin eng aldymen diny senim bostandyghymen qosa dәstýrli dindi qorghau jәne damytudyng qúqyqtyq negizderin qayta qúru qajet. Óitkeni, islam dini – qazaq bolmysy men mәdeniyetining negizgi kýretamyry jәne saqtaushysy. Sondyqtan, birinsiz, biri bolmaytyn qúndylyqqa yaghni, dinimiz ben memlekettiligimizde qazaqtyng mәdeniyetin damytudyng joly, onyng negizgi tarihy dinine degen arnayy memlekettik qamqorlyqty qajet etedi. Búl jerde memleket jәne din araqatynasyn ózindik ereksheliktermen naqtylap alghan dúrys. Ol ýshin zayyrlylyq prinsiypin negizge alyp, mәdeniy-tarihy aspektilerding talaptaryn eskergen jón. Búl qazaq memlekettiligin, onyng kýshin nyghaytudyng alghysharty. Búl jerde biz qúqyqtyq túrghydan, memleket jәne biylik túrghysynan zayyrlylyq prinsiypinen auytqudy maqsat etpeymiz. Sondyqtan memleket jәne memlekettilik bolmysy túrghysynan, mәdeniyet-ruhaniyattyng keleshegi men bayandylyghy ýshin osy mәsele ong sheshimin tabuy asa qajet. Memleket, tariyh, órkeniyet, mәdeniyet, kenistik jәne uaqyt túrghysynan kelsek búl óte tabighy әri qajetti shart. Missionerlik úiymdardyng Qazaqstandaghy býgingi әreketi halyqaralyq baylanystarda qalypty bolyp kórinetin “kýsh synau” oiyndarynyng erekshe әri ózgeshe qyry bolyp tabylady. Kýsh synaudyng salmaghy – jahandanudyng yqpaly men sayasy qúbylystyq mәnge ie bolyp otyrghan “dialog” jәne “órkeniyetterding qaqtyghysy” teoriyalarynyng otarshyldyq niyettegi sayasy sistemalyq arnanyng qayta janghyruy anyq seziledi. Olardyng maqsaty – tek din taratu emes. Elimizdegi missionerlik úiymdardyng ortalyqtary, osy aimaqtaghy shyghuy yqtimal qayshylyqtar men әleumettik qaqtyghystardy zertteu obektisine ainaldyruy olardyng әreketterinen, sayasy týpki múratyn ashyq aita alamyz. Olar “at oinatar tóbesi”, yaghni, bazary retinde qoldanu ýshin Qazaqstan halqynyng әleumettik, diny jәne mәdeny erekshelikterin zertteudi maqsat etti. Birinshi dýniyejýzilik soghystan búrynghy Batystyng “shyghysqa bet týzeu” (Nach-osten) nemese “shyghys sayasaty” (Ost Politik) retinde anyqtalatyn maqsattary, Qazaqstanda eng aldymen barlaushy – missionerlerining jemisti jenisterimen jýzege aspaqshy.
Germaniya, Fransiya, Angliya, AQSh memleketterining Qazaqstandaghy mәdeny ortalyqtary, baspasóz jәne elshilikteri negizinde missionerlik is-әreketterin úiymdastyryp, firmalardan jәne sayasy ortalyqtardan qomaqty kómek alyp otyr. Yaghni, olar óz missiyalaryn “memleket – qor – shirkeu” ýshtigi negizinde úiymdastyrady. Evropadan Qazaqstan jәne basqa tәuelsiz týrki memleketterine jibergen diny әdebiyetterining sany 1991 jyldyng qyrkýiek aiyna deyin 2 mln-nan asyp týsken. Búl mәlimet Germaniyadaghy “Aziya mәdeniyeti jәne Arheologiya Instituty” tarapynan berilgen. Odan beri on tórt jyl ótti. Missionerlerding әdebiyetter sany da muridteri de ósti. Qazirgi tanda Qazaqstanda qazaq jәne orys tilderinde shyghatyn kitap payyzy (qazaqsha 5%, oryssha 21%) syrttan keletin kitap sanynyng tórtten birin qúraydy.

Missionerlik әreket Batystyq mәdeni, sayasi, ekonomikalyq ekspansiyasynyng bólinbes komponenti әri aldynghy shep ekspedisiyalyq barlau jýiesining jelisi. Osy orayda týsinikti bolu ýshin missioner, missionerlik, onyng tarihy, prinsipteri men iydeyalary jóninde qysqasha maghlúmat bergen jón.
Missionerlik latynsha “missio” sózinen tuyndaghan missiya, dindi jai, nasihattau degen maghynada qoldanylatyn úghym. Osy mindetti atqarushy da missioner. Missionerlik – mazmúny túrghysynan barlyq dinderge ortaq tabighat boluyna qaramastan býgin búl termin tek hristian dinine ghana tәn qúbylys. Missionerlik dәstýrdi hristiandar, Isanyng serikterine deyin aparyp, búl әreketti Matto, Markos jәne Yuhanna varianttaryndaghy Injil jәne Pavelding hattaryna negizdeydi. Olar Sant-Paveldi túnghysh iri missioner dep tanidy.
Missionerlik dәstýrining jeti satyly tarihy bar. Árbir saty ózindik әdistemelik jәne kezendik sharttardy kórsetetin damu jolynyng kórsetkishi desek te bolady. Birinshi saty 33-100 j. arasy – Isa serikterining (Havari) kezeni; 100-800 j. arasy – shirkeulerding qúrylu kezeni; 800-1500 arasy – ortaghasyr kezeni; 1500-1650 j. arasy reformalyq kezeni; 1650-1793 j. aralyghy postreforma kezeni; 1793-1965 j. aralyghy modernizasiya kezeni; 1965 jyldan býginge deyingi kezende “dialog” kezeninen túrady. Osy “dialog” kezeni, býgin býkil әlemdi kezip jýr. Dialogtyng qazaqshasy súhbat. Al súhbat qansha kóp bolsa, sonsha ishtegi sher tarqaydy. Biraq “búl súhbat” ol súhbattan basqasha. Ishtegi sheriniz týgil ózinizding bolmysynyzdy da taba almay, tany almay ketuiniz ghajap emes. Sondyqtan qazirgi jahandyq múhiytqa “dialog” taqyrybyndaghy bolyp jatqan mәselelerge etene aralasyp, onyng soyylyn soghu ertengi tarihta abyroy әpermesi anyq. Búl súhbat әlgi missionerlerding aldyna qoyghan jetinshi kezenining negizgi úrany, missiyasy, týpkilikti iydeyasy.

Al endi osy missionerlikti jýrgizuding ýsh satyly maqsaty bar. Búl esh ózgermeydi. Birinshisi – Hristian dinin jai, Isanyng dinine kirushilerding sanyn arttyru. Ekinshisi - sol eldegi shirkeuler qúrylysyn salmas búryn shirkeudi toltyratyn maman, adamdardy tabu; ol ýshin sol elding ziyalylarynyng shygharmalaryna, mәdeniyetine, hristiandyq elementterdi engizu qajet.
Ýshinshisi – damyghan Batystyq órkeniyetti hristiandyqpen bir dep kórsetu. Batys órkeniyeti men mәdeniyetin negizgi ólshem, etalon retinde úsynu, eliktiru shart. Búl jolda missionerlerding qomaqty qarjysy bar ekenin bilemiz.
Biraq, Batysta jәne әlemde adam sengisiz ekonomikalyq kýshke ainalyp, avtonomiyalyq statusqa ie bolyp otyrghan shirkeu óz azamattaryna din jóninde yqpaldy bola almay otyr. Óz azamattarynyng dinge degen úmtylysy kemise de, “ýshinshi әlem” elderine missionerlik әreketterin eselep otyr. Ózderining diny oshaghy qanyrap bos qalsa da, missionerlik әreketterin syrtqa baghyttap otyr. Múnda bir gәp bar. Ol mynau, din – hristiandyq arqyly bizderding ruhaniyatymyzdy jaulap, qolymyzdaghy baylyghymyzdy onay jolmen iyemdenu. Osy orayda Afrikalyq bir ghalymnyng myna sózi oigha oralady. “Olar (missionerler) kelgen kezde qoldarynda Injil bar edi, al bizding qolymyzda altyn bolghan. Qazir bizding qolymyzda Injil bar, al olardyng qolynda altyn bar”. Mine, osylay. Bizde múnay bar. Bizde keng baytaq jer bar. Búl geopolitikalyq túrghydan “Evraziyanyng qalqany”. Al, Evraziyagha ýstemdik jýrgizu – әlemge ýstemdik jýrgizu degen sóz. Ol ýshin onyng qalqanyn talqandau qajet... Búl mәseleni әri qaray jalghastyryp boljam aita beruge bolady. Biraq búl boljam, missionerlerding әrbir otargha ainalghan elderdegi izinen, әreketterining saldaryna qarap jasalady emes pe?! Shahanovtyng jan-ayqayy osyny menzeydi! Elding 11% basqa dinde bolsa, otbasy – jikke bólinse, 2010-gha deyin evangelist bolsaq, til ýirenemiz dep dilimiz ben dinimizdi tәrk etsek... Onda arjaghyn estigenshe qúlaghymyzdyng kereng bolghany jaqsy, aghayyn! Olardyng maqsaty aiqyn, qadamy nyq, isteri anyq, biraq ózderining ishki niyetin kórsetpeydi. Degenmen әreketterinen ishki niyetterin anyqtaugha bolady. Olar tarihta, kóbinese әskeri, ekonomikalyq jәne mәdeny otarlau әreketterimen birge Batys gegemoniyasynyng alghyshartyn dayyndaumen ainalysty. Hristian dinin jaidy mindettengen missionerler keyde әsker, keyde dәriger, keyde ústaz, keyde beybitshilik jarshysy retinde qyzmet istep jýredi. Sonymen qatar olar “Qydyr siyaqty” әrkimge kómek kórsetkish, qamqor, meyirimdi janashyr monah nemese monashka, demeushi nemese jetimder men qarttar ýiining qúrushysy retinde tanytyp, ózderine qoghamnan jaqtas jinaydy. Búl hristiandyqtyng ortodoks, protestan, katolik sektalaryna ortaq nәrse. Mysaly, dominikan, fransiskan, jizviyt, ortodokstarda jastar qozghalysy, Parijde Saynt-Sergey Teologiya Instituty, Niu-Yorkta Saynt Vladimir Papa Mektebi, Jas Hristiandar Uniyversaldyq Birligi, osy baghytta maman dayyndaydy. Sol mamandar, barghan jerinin, qoghamynyng әleumettik-ekonomikalyq qúrylymyn, sayasy jýiesin sosiolog-analitik retinde zerttep, sonyng negizinde әreketterin jasaydy. Qoghamnyng harakteristikasyn anyqtaytyn әleumettik qayshylyqtar men aiyrylatyn tústaryn dóp basady. Búlar negizinen, jýzge bólinu, traybolizm (sayasat, biylik jýiesindegi), bay-kedey siyaqty taptyq aiyrmalar, biyliktegilerding paydasy men niyetteri, sayasy partiyalardyng emeurinderi, etnikalyq toptardyng qayshylyqtary kóteriliske dayyn túrghan tómengi tap pen toptyng bar bolyp, bolmauy, ishki soghystar, kiykiljinder men kelispeushilikter týrinde alyp qaraydy. Osyghan qarap missionerler eng aldymen isti qoghamdaghy top nemese jikterding bir-birine degen kegi, óshi, dúshpandyghy bar ma joq pa osydan bastaydy. Sodan keyin, missionerler әlsizdin, tómengi nashar toptyn, qorlanghan jaqtyng qasynan oryn alady. Olargha әkesi istemegen jaqsylyqty jasaydy. Qarsylas topqa da “әlgi qorlanghandarmen” birge kýres jýrgizedi. Ózderining “Azat etu teologiyasy” arqyly shoqyndyru júmysyna onay kirisedi. Búl әreketter missionerler ýshin prinsiptik, prosestik jәne jýieli týrde qolgha alynghan. Jogharydaghy әreketterin jýzege asyru ýshin olar:
1. Eng aldymen osy toptarmen, jiktermen súhbat jýrgizip, ortaq til tabysu ýshin olardyng mәselesimen ainalysady, kómektesedi.
2. Olardy, eger, biylikke qarsy kóptegen partiya nemese top, jik bolsa, onda bir tudyng astyna biriktirip, kýshterin eseleuge ýgittep, úiymdastyrady.
3. Biylik pen halyq arasyndaghy úzaq distansiyany kórsetu ýshin oghan paralleli “aliternativti úghymdar” oilap tabady. Búlardyng ózderi ghana týsinetin ózara jeke terminder arqyly baylanysudy ýiretedi.
4. Olardyng situasiyadan shyghudyng joly, óz degenderin jýrgizuding joly retinde ýstem biylikti jyghu kerektigin sanalaryna qúiyp, osy mәselede olargha ruhani, materialdyq “batyldyq” beredi. Múnyng ishten emes, syrttan kelgen batyldyq ekendigin, әlgi “qorlanghandar” sezbey de qalady.
5. Islam dini, mәdeniyeti, bilimi men tanym turaly jalghan iydeyalar jayady.
6. Músylman elderindegi kelensiz, artta qalushylyqty islam dinine negizdeydi. Músylmandar islam dinine senuin jalghastyra berse qúridy dep qorqytady. Ýrey tughyzu, batyldyq beru missionerler ýshin óte onay. Ol jol – nәpsi, qúlqyn, maqam – kapital. Osy arqyly dilinnen, ruhaniyatynnan alystatady.
7. Islamdy soghys, terror, zobalan, ziyankes retinde kórsetedi.
8. Islamnyng ýstem qúndylyqtaryn kemshilik retinde úsynady.
9. Islamdy, músylmandardyng qabileti men sanasyn sal qylatyn mehanizm retinde kórsetedi. Mine missioner úiymy ózderining molshylyq pen baqytty ómir sýruleri ýshin, músylman әlemining bólshektenuin kózdeydi. Amerika men Fransuz missionerleri memleketterining paydasy ýshin músylmandardy otarlaudy maqsat etedi.

Songhy kezdegi әlemdik ahual shirkeulerge jana әdisti qabyldaugha mәjbýr etti. Shirkeulerding birligin әlemge pash etu ýshin, әlemdegi barlyq missionerlik úiymdardy barlyq sektalaryn óz ishine qamtitynday úiym qúryp, bir ortalyqtan qoldau kórsetu maqsatynda 1961 jyly Jana Deliyde “Álemdik Shirkeuler Konseyi” qúryldy. BÚÚ yqpalymen qúrylghan búl konseyde amerikandyqtar men germaniyalyqtar basym. 1962-1965 jyldary II.Vatikan Konsulynan keyin missionerler, aldymen barghan elining mәdeniyetining toz-tozyn shygharudy mindetteme retinde qabyldady. 1991 jylghy Avstraliyanyng Kanberra shaharynda “Álemdik Shirkeuler Konseyine” mýshe missionerler úiymy ortaq әreket josparyn talqylady. Birinshi – shirkeu әdilet ýshin kýresui tiyis, beybitshilikti, hristiandyqty jai ýshin “azat etu әreketi” qoldau tapsyn! Osy negizde “Azat etu – qútqaru teologiyasy” jobasy boyynsha júmys atqaratyn missionerler jýiesi qúrylsyn. Ekinshiden, aralarynda sektanttyq mәselelerdi shetke ysyryp, protestan, katoliyk, ortodoks shirkeuleri arasynda ózara dialog jәne ortaq әreket arqyly qol jetken naqty paydany múrat etetin qatynastar ýzilissiz jalghasuy kerek. Ýshinshiden – bolashaqta on jyl ishinde pluralizm, sosio-mәdeni, dialog mәseleleri, (ýy júmystary retinde) berilip shirkeulerding tikeley ene almaghan elderinde “dialog taqyryptary” jýrgizilsin! Mine, býgingi súhbat dep bizding jýrgenimiz, shyn mәninde hristiandyqty taratudyng prinsiptik alghysharttary eken.
Missionerlik úiymdar әrdayym sayasy biylikpen óte tyghyz baylanysta bolghan. Tarihtaghy Portugaliya, Ispaniya, Fransiya, Germaniya keyingi jana dәuirlerde taghy da Germaniya, Irlandiya jәne AQSh óz kolloniyalaryn katolik missionerlerin qoldau arqyly baqylap otyrghan. Mine, XVIII ghasyrgha deyin diny mәndegi osy missionerlik keyinnen Evropa hristian imperializmining eng ýlken qúralyna ainaldy. Búl joly missionerlik dinge qaraghanda memleketterding otarlau sayasatyna qyzmet etti. Eng manyzdy kónil audaralyq jәit, missionerlerding әreketterin músylmandargha qarsy jýrgizuinde bolyp otyr. Missionerlik úiymdar men shirkeuler óz memleketterining basqaruy men baqylauy arqyly júmys jasaydy. Qolymyzda, búny әshkereleytin dәlelder jetkilikti. Búl mәsele óte anyq әri ashyq jýrip jatyr. Olargha jany men aryn bergen jergilikti elementter de missionerlik әreketterge bayqamay nemese әdeyi qúral bolyp otyrady. Bilmey qúral bolatyndar – qazaq mәdeniyeti, tili, memlekettiligi mәselesinde sezimsiz, dýbara kategoriyasyndaghy intellegentter, olardy kosmopoliyt, internasionalist nemese shekten shyqqan gumanister dese de bolady. Al әdeyi qúral bolyp jýrgenderge kelsek, olar hristiandyqty shyn kónilden qabyldap, olarmen ruhtas, niyettes, ortaq qúday – Isanyng úly bolugha tyrysyp jýrgen, dinin, yaghni, qabyghyn auystyrghandar. Olar da bizding azamatymyz, bizding ishimizdegi qandas, otandastarymyz.
Tәuelsizdik alghannan keyin missionerler aldymen osy eldegi hristiandargha nasihat jýrgizgen. Sosyn protestan, ortodoks, iyegova kuәgerleri men “Beybitshilik Jaqtastaryna” qatysty missionerler músylman kategoriyasyndaghy qazaqtarmen júmys jýrgizip keledi. Missionerlerding kóbi Moskvadaghy “Evropada Islam Komiyteti” mýshesi bolyp tabylatyn ýsh ortalyqtan tapsyrma alyp Tashkenttegi bir ortalyqtyng baqylauynda әreket etedi.
Qazaqstanda býgin 15 Amerikalyq missionerlik úiym júmys isteydi. Germaniyalyq IYegova kuәgerleri de at oinatyp jýr. Ortodoks – Katolik – Protestan shirkeulerining yntymaqtastyghymen Qazaqstanda “Senim Qory” býkil Orta Aziyagha “Isany” uaghyzdap jatyr. Osy qor arqyly aghylshyn tilin ýiretip otyr. Batystyq bir zertteushi “Qazaqstan, missionerlerding jobasy boyynsha etnikalyq qúrylymy, diny mozaikalyq kóp týrliligi jaghynan, Reseyge jaqyndyghy әli de bolsa kommunistik jýiening әserinen aiygha almauynan dinning eng әlsiz shynjyry bolyp tabylatyn Orta Aziya memleketi bolyp esepteledi” – deydi. Mine osynday ynghayly jaghdaydaghy Qazaqstangha missionerler ýiirsek bolyp otyr. Qazaqstanda hristian missionerlerinen keyingi eng yqpaldy din taratushylar Buddister men otqa tabynushylar. Mysaly, Singapur, Filippiyn, Ekvador, Reseyden kelgen Bahailar men Ýndistannan kelgen “Krishnalar”. Shirkeu retinde, evangelist-luteran jamaghaty, evangelist-hristian vaftister; jetinshi kýn adventisteri, Rum-Katolik shirkeui, Jana Serikter shirkeu, IYegova kuәgerleri, hristian presvitaryan shirkeui, hristian-protestan shirkeui, “Tolyq Injil hristiandar” shirkeui osylardyng barlyghyn dýniyening tórt búryshynan izdemey-aq, óz jerimizden taba alamyz. IYegova kuәgerleri Stambulda qúrylghan “Kiyeli kitaptar” firmasy arqyly qazaqsha “Injil, Taurat, Zaburdan tandamaly” atty kitap, jurnaldaryn halyqqa tegin taratyp jatyr. Mine osylaysha, “diny senim bostandyghy jәne diny birlestikter turaly” zanymyz missionerlerge óte ýlken olja bolyp, jergilikti dәstýrli dinderding jandanuyna paydasy tiyip otyrghan joq. Kórip otyrghanymyzday Mening memleketim mening dinime tarapsyz qaraydy. Búl qalay?! Barlyq dinge (dәstýrli emesine de dәstýrlisine de) teng qúqyq berilgendigi memlekettilik filosofiyasyna da qayshy ústanym. Missionerlerding búl әreketi últtyq tútastyghymyzgha, qoghamdyq birligimiz ben yntymaghymyzgha tóngen qauip. Últtyq tútastyq joyylsa, din biriktirushi qasiyetin joghaltady. Ol kezde dәstýrli islam dini qazaq últy ýshin bólushi element retinde qarama-qayshy jikterding “jasyl jalauyna” ainalady. Din men sayasat, memleket pen din biylikteri tizginderinen airylyp eki jikke tórelik aitu ýshin әri qauipsizdik pen túraqtylyqty baqylau ýshin AQSh, Evropa әskerleri men sayasaty qazaq elinde tayrandap, tórindi oirandaydy. Qúday saqtasyn, ol kýndi kórsetpesin dep tileyik. Áytse de, saqtansaq saqtalamyz!

Dosay Kenjetay
filosofiya jәne teologiya ghylymdarynyng doktory

Abai.kz