BAZAR... JOQ, BAGhA ARZANDAMAYDY!
Jaqynda Astanada «Asianretail&distribution-2014» jeke sauda men tútynshylar tauarynyng distribusiyasy» dep atalatyn Aziya biznes-sammiytining ótkeni belgili. Osy biznes-sammitte halyqaralyq dengeydegi sarapshylar «Qazaqstanda jetkilikti mólsherde sauda alandary bolmayynsha eldegi tauarlar men tamaq ónimderi baghalarynyng tómendey qoyy ekitalay, tipti mýmkin de emes» degen qorytyndy jasady. Al kәsiby sarapshylardyng osynau ýzildi-kesildi qorytyndylary shyndyqqa qanshalyqty janasymdy – endi osy mәseleni oy eleginen ótkizip kóreyik.
Býgingi kýni bizding elimizde bir adamgha 0,4 sharshy metr sauda alanynan keledi eken. Salystyrmaly týrde alyp qaraytyn bolsaq, mәselen, búl kórsetkish Amerikada... 31 sharshy metr bolyp keledi. Al endi sauda alandarynyng jetispeushiligi qanday qiyndyqtargha nemese qanday kýrdeli mәselelerge tireledi desek, búghan bir ghana mysal: mәselen, júmys isteuge qolayly daghdayy jasalmaghan sauda alandarynyng jetispeushiligi sol alang qojayyndarynyng jalgha beriletin nýktelerine oilaryna kelgen baghany taghayyndaularyna danghyl jol ashady. Shyndyq pa búl? ShYNDYQ.
Osy tústa Qazaqstan sauda ónerkәsibi qauymdastyghynyng mәlimetterine jýginetin bolsaq, ótke jyly bizding elimizdegi sauda alandarynyng jalgha berudegi bir sharshy metrining baghasy 500 ben 1600 AQSh dollary aralyghynda bolypty. Álbette, múnday baghany ekining birining qaltasy kótere bermeydi, sondyqtan qymbat sauda alandaryn jalgha alghan kәsipkerler óz tauarlarynyng baghalaryn ólse de tómendete almaydy. Últtyq kәsipkerler palatasynyng mәlimetterine qaraghanda, qazirgi kezde elimizde 6,8 million sharshy metr kóleminde sauda alandary bar bolsa, DEFISITting kólemi 8 million sharshy metrding ainalasynda bolyp otyrghan kórinedi. Bәrimiz bilemiz, bizding elimizdegi sauda alandary negizinen BAZARLAR. Al endi birese ana qalada, birese myna qalada birinen keyin biri jabylyp jatqan bazarlardyng súrauy bar ma? JAUABY JOQ SÚRAQ. Mәselen, Almatydaghy býgingi kýnge deyin júmys istep túrghan 74 bazardyng 35-i jaqyn arada jabylady dep kýtilude. Ou, sonda kýndelikti saudasymen nan-shәiin tauyp otyrghan «qatardaghy qarapayym kommersanttar» qayda barady sonda? Taraz qalasynda anau-mynau emes, baqanday 16 bazar birden jabylyp edi, 5 myng adam júmyssyz... dalada qaldy. Últtyq kәsipkerler palatasy ókilderining aitularyna qaraghanda, atalyp otyrghan mәsele elimizde jetkilikti týrdegi sauda alandarynyng keshendi baghdarlamasy qabyldanbayynsha sheshilmeytin kórinedi. Osy sala mamandarynyng aitularyna senetin bolsaq, atalmysh mәselelerding jeke sauda tәrizdi keybireulerin zandylyq túrghysynan sheshuge bolatyn siyaqty. Áytse de búl mәsele kýn tәrtibine naqtyly qoyylyp otyrghan joq.
Degenmen, qazirgi kezde Kәsipkerler kodeksi degen zang jobasyn dayyndau júmysy jýrgizilip jatqangha úqsaydy. Al endi búl joba qashan dayyndalyp, qashan «óndiriske» engiziledi – múny bir Allanyng ózi biledi, óitkeni jergilikti jerlerdegi әkimdikter saudanyng jana formattaryn jýzege asyrugha onsha qúlyqty emes. Sonda bazarlary jabylyp, dalbasalap dalada qalghan myndaghan adamdar Kәsipkerler kodeksi qashan qabyldanady dep as-auqat ishpey, «diyeta ústap» jýre bere me?
Últtyq kәsipkerler palatasy «auyzben oryq orghansha», osy mәselening nýktesin qonggha belsene kirisse, qúba-qúp bolar edi!
Marat MADALIMOV.