جاقىندا استانادا «Asianretail&distribution-2014» جەكە ساۋدا مەن تۇتىنشىلار تاۋارىنىڭ ديستريبۋتسياسى» دەپ اتالاتىن ازيا بيزنەس-ءسامميتىنىڭ وتكەنى بەلگىلى. وسى بيزنەس-سامميتتە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ساراپشىلار «قازاقستاندا جەتكىلىكتى مولشەردە ساۋدا الاڭدارى بولمايىنشا ەلدەگى تاۋارلار مەن تاماق ونىمدەرى باعالارىنىڭ تومەندەي قويۋى ەكىتالاي، ءتىپتى مۇمكىن دە ەمەس» دەگەن قورىتىندى جاسادى. ال كاسىبي ساراپشىلاردىڭ وسىناۋ ءۇزىلدى-كەسىلدى قورىتىندىلارى شىندىققا قانشالىقتى جاناسىمدى – ەندى وسى ماسەلەنى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ كورەيىك.

بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءبىر ادامعا 0,4 شارشى مەتر ساۋدا الاڭىنان كەلەدى ەكەن. سالىستىرمالى تۇردە الىپ قارايتىن بولساق، ماسەلەن، بۇل كورسەتكىش امەريكادا... 31 شارشى مەتر بولىپ كەلەدى. ال ەندى ساۋدا الاڭدارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى قانداي قيىندىقتارعا نەمەسە قانداي كۇردەلى ماسەلەلەرگە تىرەلەدى دەسەك، بۇعان ءبىر عانا مىسال: ماسەلەن، جۇمىس ىستەۋگە قولايلى داعدايى جاسالماعان ساۋدا الاڭدارىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سول الاڭ قوجايىندارىنىڭ جالعا بەرىلەتىن نۇكتەلەرىنە ويلارىنا كەلگەن باعانى تاعايىنداۋلارىنا داڭعىل جول اشادى. شىندىق پا بۇل؟ شىندىق.

وسى تۇستا قازاقستان ساۋدا ونەركاسىبى قاۋىمداستىعىنىڭ مالىمەتتەرىنە جۇگىنەتىن بولساق، وتكە جىلى ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ساۋدا الاڭدارىنىڭ جالعا بەرۋدەگى ءبىر شارشى مەترىنىڭ باعاسى 500 بەن 1600 اقش دوللارى ارالىعىندا بولىپتى. البەتتە، مۇنداي باعانى ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى، سوندىقتان قىمبات ساۋدا الاڭدارىن جالعا العان كاسىپكەرلەر ءوز تاۋارلارىنىڭ باعالارىن ولسە دە تومەندەتە المايدى. ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ مالىمەتتەرىنە قاراعاندا، قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە 6,8 ميلليون شارشى مەتر كولەمىندە ساۋدا الاڭدارى بار بولسا، دەفيتسيتتىڭ كولەمى 8 ميلليون شارشى مەتردىڭ اينالاسىندا بولىپ وتىرعان كورىنەدى. ءبارىمىز بىلەمىز، ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى ساۋدا الاڭدارى نەگىزىنەن بازارلار. ال ەندى بىرەسە انا قالادا، بىرەسە مىنا قالادا بىرىنەن كەيىن ءبىرى جابىلىپ جاتقان بازارلاردىڭ سۇراۋى بار ما؟ جاۋابى جوق سۇراق. ماسەلەن، الماتىداعى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جۇمىس ىستەپ تۇرعان 74 بازاردىڭ 35-ءى جاقىن ارادا جابىلادى دەپ كۇتىلۋدە. وۋ، سوندا كۇندەلىكتى ساۋداسىمەن نان-ءشايىن تاۋىپ وتىرعان «قاتارداعى قاراپايىم كوممەرسانتتار» قايدا بارادى سوندا؟ تاراز قالاسىندا اناۋ-مىناۋ ەمەس، باقانداي 16 بازار بىردەن جابىلىپ ەدى، 5 مىڭ ادام جۇمىسسىز... دالادا قالدى. ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى وكىلدەرىنىڭ ايتۋلارىنا قاراعاندا، اتالىپ وتىرعان ماسەلە ەلىمىزدە جەتكىلىكتى تۇردەگى ساۋدا الاڭدارىنىڭ كەشەندى باعدارلاماسى قابىلدانبايىنشا شەشىلمەيتىن كورىنەدى. وسى سالا ماماندارىنىڭ ايتۋلارىنا سەنەتىن بولساق، اتالمىش ماسەلەلەردىڭ جەكە ساۋدا ءتارىزدى كەيبىرەۋلەرىن زاڭدىلىق تۇرعىسىنان شەشۋگە بولاتىن سياقتى. ايتسە دە بۇل ماسەلە كۇن تارتىبىنە ناقتىلى قويىلىپ وتىرعان جوق.

دەگەنمەن، قازىرگى كەزدە كاسىپكەرلەر كودەكسى دەگەن زاڭ جوباسىن دايىنداۋ جۇمىسى جۇرگىزىلىپ جاتقانعا ۇقسايدى. ال ەندى بۇل جوبا قاشان دايىندالىپ، قاشان «وندىرىسكە» ەنگىزىلەدى – مۇنى ءبىر اللانىڭ ءوزى بىلەدى، ويتكەنى جەرگىلىكتى جەرلەردەگى اكىمدىكتەر ساۋدانىڭ جاڭا فورماتتارىن جۇزەگە اسىرۋعا ونشا قۇلىقتى ەمەس. سوندا بازارلارى جابىلىپ، دالباسالاپ دالادا قالعان مىڭداعان ادامدار كاسىپكەرلەر كودەكسى قاشان قابىلدانادى دەپ اس-اۋقات ىشپەي، «ديەتا ۇستاپ» جۇرە بەرە مە؟

ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى «اۋىزبەن ورىق ورعانشا»، وسى ماسەلەنىڭ نۇكتەسىن قويۋعا بەلسەنە كىرىسسە، قۇبا-قۇپ بولار ەدى!

مارات ماداليموۆ.