«Erkek toqty qúrbandyq»...

Búl – qúrbandyqtyng songhysy emes, talayy ómirem qapqan, birazy kezek kýtip jaghada túr; al deni oisyz-qamsyz «jayylymda» jýr...

Jalghyz adam, bir basshy, meyli, ol - bas bankini basqarsyn, bir ózi múqym elding ekonomikasyn tizgindep, últtyng valutasyn auyzdyqtay almaydy...

Bizding biraz TJ (tufly jalaghysh (jaghympaz) Múhtar Shahanov) baspa­sózimiz: «Últtyq banktyng tóraghasy Qayrat Kelimbetov halyq pen biznesting ghana emes, Preziydentting seniminen aiyryldy» - dep, jamyrap-jaramsaqtanyp, jarysa jazyp jatyr. Turasyn ait­saq, el basshylyghy bir jyldyng óz­inde eki týrli sóilep, elding esin shy­ghar­dy: jyl basynda tenge baghamy óz­germeytindigine nyq sendirse; tamyzda tól uәdesinen tayqyp shygha keldi...

Qalyng qazaqtyng mýddesine týkirip qoyghan orystildi baspasózding «әtesh ýni» mynaday: «Skoree vsego, preziydentu RK ne ocheni ponravilosi, chto emu davaly ne ocheni vernuy finansovo-ekonomicheskui informasii. V konse proshlogo nachale etogo goda preziydentu davaly ne ocheni vernye dannye o finansovo-ekonomicheskoy situasii. Eshe ubejdaly v tom, chto vse pod kontrolem, sena na nefti uvelichitisya k 50 dollaram za barreli. Bliyje k letu uje staly vse ponimati, chto situasiya ne uluchshaetsya, a uhudshaetsya, prishlosi dezavuirovati zayavleniya preziydenta. Nedostovernoe informirovanie glavy gosudarstva o finansovo-ekonomicheskoy situasiy v Kazahstane posposobstvovalo reshenii o smene rukovodstva finregulyatora»...

Qayrat KELIMBETOV 2008-2009 jyl­dar­daghy daghdarys elding ahualyn qaqyrata qausatqannan keyingi eng bir qiyn da sәtsiz kezende Últtyq bankty basqarugha mәjbýr boldy. Sondyqtan, ol tura maghynasyndaghy «Erkek toqty qúrbandyq»-qa ainaldy. Onyng mәdeniyettiligi, tәrbiyeliligi, әdeptiligi, tiyanaqtylyghy men júmsaqtyghy artyq sóz aityp, sodyr qimyl jasaugha jibermeytin edi...

Álemdik naryqta múnaydyng qúny qúldaryp, Qytayda, Europa Odaghynda, Reseyde, TMD aima­ghyn­da ekonomika әlsirep, resey rublii ólimshi halge jetse, Qayrat Kelim­betov jalghyz ózi Qazaqstannyng shiykizattyq-eksporttyq kórsetkishin qalay jaqsarta alady?!. Sol sebepti, Qay­rat Kelimbetov eki qadam jasady, ekeui de qauipti әri jauapty bolatyn: birinshisi, tengening aqpan aiyndaghy devalivasiyasy, ekinshisi, tamyzdaghy tengening erkine jiberilui. Halyqtyng shamyna tiyip, qoghamnyng yzasyn tudyratyn múnday sheshimder qabyldau - ekining birining qolynan kelmeydi. Keyde Qayrat Kelimbetovting sózi men isining qabyspay jatuy da – eldegi jaghdaydyng tym auyrlyghyna tikeley baylanysty boldy...

Qazir bireuler: «Kelimbetov qoghammen, biznes quymdastyghymen, banktermen tiyimdi qarym-qatynas ornata almady» – dep kýstanalay bastady. Bizdinshe, búl – tap-taza jala jabu. Bir-aq mysal: tenge erkindikke ketkende ekinshi dengeydegi bankter alypsatarlyqqa salynyp, 1 AQSh dollary – 300 tengege deyin sharyqtady. Jaghdaydyng ushyghyp bara jatqanyn týsingen Kelimbetov qyrkýiek aiynda qazaq qor birjasynda sauda jasaghan zandy túlghalardyng tizimin jariyalady. Aty atalyp, «úrlyghy» jariya bolghan ekinshi dengeyli bankterding mýiizderi qaraghayday qojayyndary (sayasy elitanyng beldi mýsheleri) Qayrat Kelimbetovke shýiligip: «Últtyq Bankke, últtyq valutagha halyq senimi kemidi, halyqpen júmys istey almaysyn»-gha basty. Shyn mәnisinde, jalghyz Kelimbetovke qarap túrghan mәsele joq edi, halyqtyng jalpy biylikke degen senimi tengemen birge qúldyraghan bolatyn...

Últtyq banktyng jana tóraghalyghyna Bolat JÁMIShEV pen Ýmit ShAYaHMETOVAny «ayttyryp» jýrgende, taban astynan Daniyar AQYShEV shygha keldi. Eshkim tang qalmady. Óitkeni, Aqyshev Últtyq banktegi erler men әielderding dәrethanalaryn adaspay dәl taba alatyn, kezinde Grigoriy MARChENKOda orynbasar bolghan jigit-tin. Sondyqtan ba, bireuler: «Daniyar 1 AQSh dollarynyng baghamyn - 250 tengege týsiredi» dep, - aldan-ala qolshapalaqqa basty...

Tereng týsinsen, Aqyshevting de jagh­da­yy mәz emes: qazaq ekonomikasy әbden qúldarady, túraqty damu tenselip túr, tútynu dengeyi tym tómen...

Ýsh mәsele ushyghuly:

1. Últtyq bankke halyqtyng senimin qaytaru kerek.

2. Nesie jýiesin tiyimdi retteu arqyly tengeni kýsheytu kerek.

3. Qolda bar qarjyny meylinshe ýnemdi paydalanu kerek.

Sosyn, Últtyq qor men Zeynetaqy jýiesin tereng zerttep, ketik-kemin tolyqtyru kerek.

Jalghyz jalyndaghan niyetpen alysqa baru qiyn. Asa auyr mindetterdi iske asyru ýshin, bir jaghynan, sayasattyng toryna týsip qalmay Últtyq bankting qúzyretindegi sharualarmen myqtap әri naqty ainalysu kerek bolsa; ekinshi jaghynan, mýmkindiginshe tәuelsiz túlgha bolugha tyrysyp, kezinde Ýkimet pen Par­lamentti ainalyp ótip deputattardy shulatyp, Últtyq bankting mýddesin Elbasynyng aldynda qorghaugha tyrysqan Grigoriy Marchenkodan ýlgi alu da mýldem artyq bolmas.

Qazaqtyng Últtyq bankining tizginin 2013 jyldyng 1 qazanynan – 2015 jyldyng 2 qarashasyna deyin ústaghan Qayrat Kelimbetovti synaghan da, minegen de kezderimiz boldy. Degenmen, Qayrat Kelimbetovting arqasynda asa quatty qúrylym – Biringhay Últtyq Zeynetaqy Qory qúrylyp, Últtyq bankke baghyndyrylghanyn moyyndau kerek. Sosyn, Qayrat Kelimbetovting basty tabysy – talay jyldar boyy ekonomikagha syrqat bolyp jabysyp, aiyrylmay kele jatqan nashar nesiyelerding ýlesin kemite aldy.

Kelimbetov ózining tabighy bolmysy men adamy minezine qaray, meylinshe júmsaq bolugha tyrysqanymen, býgingidey asa qiyn kezende Últtyq bankti astanalyq bir tobyr sheneunikterding qoljaulyqqa ainaldyruyna jol bermey, derbestigi men bedelin shamasy jetkeninshe saqtap qaldy. Óitkeni, Últtyq bankting mindeti - aiyrma emissasyn retteu ghana emes, býkil eldegi nesie men investisiya emissiyalaryn da jaqsartu bolatyn...

Daniyar Aqyshev kәsiby maman shyghar, biraq, sayasy ortadaghy salmaqtylyq – ózdiginen kelmeydi. Basty mәseleler:

– Últtyq tengening baghamyn kýsheytu arqyly halyqtyng (biznes pen shetel investorlarynyn) Últtyq bankke senimin qaytaru;

– ipotekalyq nesiyelerdi qayta ne­siye­leuding kómegimen qarjy naryghyn retteu;

– Qoghamgha meylinshe ashyq bolu: pikirilerimen sanasu, qiynshylyq­tardyng shyghu sebebi men olardy sheshuding joldaryn týsindiru t.s.s.

Senim degening – bir asau at sekildi, typyrshyp bir orynynda túrmaydy, eger ebin tauyp erttep mine alsan, jelmen jarysqan jýirikke úqsaysyn... Senim birge bolsa, eling de birge bolady...

Qajymúqan GhABDOLLA

Abai.kz