«ەركەك توقتى قۇرباندىق»...

بۇل – قۇرباندىقتىڭ سوڭعىسى ەمەس، تالايى ومىرەم قاپقان، ءبىرازى كەزەك كۇتىپ جاعادا تۇر; ال دەنى ويسىز-قامسىز «جايىلىمدا» ءجۇر...

جالعىز ادام، ءبىر باسشى، مەيلى، ول - باس بانكىنى باسقارسىن، ءبىر ءوزى مۇقىم ەلدىڭ ەكونوميكاسىن تىزگىندەپ، ۇلتتىڭ ۆاليۋتاسىن اۋىزدىقتاي المايدى...

ءبىزدىڭ ءبىراز تج (تۋفلي جالاعىش (جاعىمپاز) مۇحتار شاحانوۆ) ءباسپا­سوزىمىز: «ۇلتتىق بانكتىڭ توراعاسى قايرات كەلىمبەتوۆ حالىق پەن بيزنەستىڭ عانا ەمەس، پرەزيدەنتتىڭ سەنىمىنەن ايىرىلدى» - دەپ، جامىراپ-جارامساقتانىپ، جارىسا جازىپ جاتىر. تۋراسىن ايت­ساق، ەل باسشىلىعى ءبىر جىلدىڭ وز­ىندە ەكى ءتۇرلى سويلەپ، ەلدىڭ ەسىن شى­عار­دى: جىل باسىندا تەڭگە باعامى وز­گەرمەيتىندىگىنە نىق سەندىرسە; تامىزدا ءتول ۋادەسىنەن تايقىپ شىعا كەلدى...

قالىڭ قازاقتىڭ مۇددەسىنە تۇكىرىپ قويعان ءورىستىلدى ءباسپاسوزدىڭ «اتەش ءۇنى» مىناداي: «سكورەە ۆسەگو، پرەزيدەنتۋ رك نە وچەن پونراۆيلوس، چتو ەمۋ داۆالي نە وچەن ۆەرنۋيۋ فينانسوۆو-ەكونوميچەسكۋيۋ ينفورماتسيۋ. ۆ كونتسە پروشلوگو ناچالە ەتوگو گودا پرەزيدەنتۋ داۆالي نە وچەن ۆەرنىە داننىە و فينانسوۆو-ەكونوميچەسكوي سيتۋاتسي. ەششە ۋبەجدالي ۆ توم، چتو ۆسە پود كونترولەم، تسەنا نا نەفت ۋۆەليچيتسيا ك 50 دوللارام زا باررەل. بليجە ك لەتۋ ۋجە ستالي ۆسە پونيمات، چتو سيتۋاتسيا نە ۋلۋچشاەتسيا، ا ۋحۋدشاەتسيا، پريشلوس دەزاۆۋيروۆات زاياۆلەنيا پرەزيدەنتا. نەدوستوۆەرنوە ينفورميروۆانيە گلاۆى گوسۋدارستۆا و فينانسوۆو-ەكونوميچەسكوي سيتۋاتسي ۆ كازاحستانە پوسپوسوبستۆوۆالو رەشەنيۋ و سمەنە رۋكوۆودستۆا فينرەگۋلياتورا»...

قايرات كەلىمبەتوۆ 2008-2009 جىل­دار­داعى داعدارىس ەلدىڭ احۋالىن قاقىراتا قاۋساتقاننان كەيىنگى ەڭ ءبىر قيىن دا ءساتسىز كەزەڭدە ۇلتتىق بانكتى باسقارۋعا ءماجبۇر بولدى. سوندىقتان، ول تۋرا ماعىناسىنداعى «ەركەك توقتى قۇرباندىق»-قا اينالدى. ونىڭ مادەنيەتتىلىگى، تاربيەلىلىگى، ادەپتىلىگى، تياناقتىلىعى مەن جۇمساقتىعى ارتىق ءسوز ايتىپ، سودىر قيمىل جاساۋعا جىبەرمەيتىن ەدى...

الەمدىك نارىقتا مۇنايدىڭ قۇنى قۇلدارىپ، قىتايدا، ەۋروپا وداعىندا، رەسەيدە، تمد ايما­عىن­دا ەكونوميكا السىرەپ، رەسەي ءرۋبلى ءولىمشى حالگە جەتسە، قايرات كەلىم­بەتوۆ جالعىز ءوزى قازاقستاننىڭ شيكىزاتتىق-ەكسپورتتىق كورسەتكىشىن قالاي جاقسارتا الادى؟!. سول سەبەپتى، قاي­رات كەلىمبەتوۆ ەكى قادام جاسادى، ەكەۋى دە قاۋىپتى ءارى جاۋاپتى بولاتىن: ءبىرىنشىسى، تەڭگەنىڭ اقپان ايىنداعى دەۆالۆاتسياسى، ەكىنشىسى، تامىزداعى تەڭگەنىڭ ەركىنە جىبەرىلۋى. حالىقتىڭ شامىنا ءتيىپ، قوعامنىڭ ىزاسىن تۋدىراتىن مۇنداي شەشىمدەر قابىلداۋ - ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. كەيدە قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ ءسوزى مەن ءىسىنىڭ قابىسپاي جاتۋى دا – ەلدەگى جاعدايدىڭ تىم اۋىرلىعىنا تىكەلەي بايلانىستى بولدى...

قازىر بىرەۋلەر: «كەلىمبەتوۆ قوعاممەن، بيزنەس قۋىمداستىعىمەن، بانكتەرمەن ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ورناتا المادى» – دەپ كۇستانالاي باستادى. بىزدىڭشە، بۇل – تاپ-تازا جالا جابۋ. ءبىر-اق مىسال: تەڭگە ەركىندىككە كەتكەندە ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر الىپساتارلىققا سالىنىپ، 1 اقش دوللارى – 300 تەڭگەگە دەيىن شارىقتادى. جاعدايدىڭ ۋشىعىپ بارا جاتقانىن تۇسىنگەن كەلىمبەتوۆ قىركۇيەك ايىندا قازاق قور بيرجاسىندا ساۋدا جاساعان زاڭدى تۇلعالاردىڭ ءتىزىمىن جاريالادى. اتى اتالىپ، «ۇرلىعى» جاريا بولعان ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ مۇيىزدەرى قاراعايداي قوجايىندارى (ساياسي ەليتانىڭ بەلدى مۇشەلەرى) قايرات كەلىمبەتوۆكە شۇيلىگىپ: «ۇلتتىق بانككە، ۇلتتىق ۆاليۋتاعا حالىق سەنىمى كەمىدى، حالىقپەن جۇمىس ىستەي المايسىڭ»-عا باستى. شىن مانىسىندە، جالعىز كەلىمبەتوۆكە قاراپ تۇرعان ماسەلە جوق ەدى، حالىقتىڭ جالپى بيلىككە دەگەن سەنىمى تەڭگەمەن بىرگە قۇلدىراعان بولاتىن...

ۇلتتىق بانكتىڭ جاڭا توراعالىعىنا بولات جامىشەۆ پەن ءۇمىت شاياحمەتوۆانى «ايتتىرىپ» جۇرگەندە، تابان استىنان دانيار اقىشەۆ شىعا كەلدى. ەشكىم تاڭ قالمادى. ويتكەنى، اقىشەۆ ۇلتتىق بانكتەگى ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ دارەتحانالارىن اداسپاي ءدال تابا الاتىن، كەزىندە گريگوري مارچەنكودا ورىنباسار بولعان جىگىت-ءتىن. سوندىقتان با، بىرەۋلەر: «دانيار 1 اقش دوللارىنىڭ باعامىن - 250 تەڭگەگە تۇسىرەدى» دەپ، - الدان-الا قولشاپالاققا باستى...

تەرەڭ تۇسىنسەڭ، اقىشەۆتىڭ دە جاع­دا­يى ءماز ەمەس: قازاق ەكونوميكاسى ابدەن قۇلدارادى، تۇراقتى دامۋ تەڭسەلىپ تۇر، تۇتىنۋ دەڭگەيى تىم تومەن...

ءۇش ماسەلە ۋشىعۋلى:

1. ۇلتتىق بانككە حالىقتىڭ سەنىمىن قايتارۋ كەرەك.

2. نەسيە جۇيەسىن ءتيىمدى رەتتەۋ ارقىلى تەڭگەنى كۇشەيتۋ كەرەك.

3. قولدا بار قارجىنى مەيلىنشە ۇنەمدى پايدالانۋ كەرەك.

سوسىن، ۇلتتىق قور مەن زەينەتاقى جۇيەسىن تەرەڭ زەرتتەپ، كەتىك-كەمىن تولىقتىرۋ كەرەك.

جالعىز جالىنداعان نيەتپەن الىسقا بارۋ قيىن. اسا اۋىر مىندەتتەردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن، ءبىر جاعىنان، ساياساتتىڭ تورىنا ءتۇسىپ قالماي ۇلتتىق بانكتىڭ قۇزىرەتىندەگى شارۋالارمەن مىقتاپ ءارى ناقتى اينالىسۋ كەرەك بولسا; ەكىنشى جاعىنان، مۇمكىندىگىنشە تاۋەلسىز تۇلعا بولۋعا تىرىسىپ، كەزىندە ۇكىمەت پەن پار­لامەنتتى اينالىپ ءوتىپ دەپۋتاتتاردى شۋلاتىپ، ۇلتتىق بانكتىڭ مۇددەسىن ەلباسىنىڭ الدىندا قورعاۋعا تىرىسقان گريگوري مارچەنكودان ۇلگى الۋ دا مۇلدەم ارتىق بولماس.

قازاقتىڭ ۇلتتىق بانكىنىڭ تىزگىنىن 2013 جىلدىڭ 1 قازانىنان – 2015 جىلدىڭ 2 قاراشاسىنا دەيىن ۇستاعان قايرات كەلىمبەتوۆتى سىناعان دا، مىنەگەن دە كەزدەرىمىز بولدى. دەگەنمەن، قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ ارقاسىندا اسا قۋاتتى قۇرىلىم – بىرىڭعاي ۇلتتىق زەينەتاقى قورى قۇرىلىپ، ۇلتتىق بانككە باعىندىرىلعانىن مويىنداۋ كەرەك. سوسىن، قايرات كەلىمبەتوۆتىڭ باستى تابىسى – تالاي جىلدار بويى ەكونوميكاعا سىرقات بولىپ جابىسىپ، ايىرىلماي كەلە جاتقان ناشار نەسيەلەردىڭ ۇلەسىن كەمىتە الدى.

كەلىمبەتوۆ ءوزىنىڭ تابيعي بولمىسى مەن ادامي مىنەزىنە قاراي، مەيلىنشە جۇمساق بولۋعا تىرىسقانىمەن، بۇگىنگىدەي اسا قيىن كەزەڭدە ۇلتتىق بانكتى استانالىق ءبىر توبىر شەنەۋنىكتەردىڭ قولجاۋلىققا اينالدىرۋىنا جول بەرمەي، دەربەستىگى مەن بەدەلىن شاماسى جەتكەنىنشە ساقتاپ قالدى. ويتكەنى، ۇلتتىق بانكتىڭ مىندەتى - ايىرما ەميسساسىن رەتتەۋ عانا ەمەس، بۇكىل ەلدەگى نەسيە مەن ينۆەستيتسيا ەميسسيالارىن دا جاقسارتۋ بولاتىن...

دانيار اقىشەۆ كاسىبي مامان شىعار، بىراق، ساياسي ورتاداعى سالماقتىلىق – وزدىگىنەن كەلمەيدى. باستى ماسەلەلەر:

– ۇلتتىق تەڭگەنىڭ باعامىن كۇشەيتۋ ارقىلى حالىقتىڭ (بيزنەس پەن شەتەل ينۆەستورلارىنىڭ) ۇلتتىق بانككە سەنىمىن قايتارۋ;

– يپوتەكالىق نەسيەلەردى قايتا نە­سيە­لەۋدىڭ كومەگىمەن قارجى نارىعىن رەتتەۋ;

– قوعامعا مەيلىنشە اشىق بولۋ: پىكىرىلەرىمەن ساناسۋ، قيىنشىلىق­تاردىڭ شىعۋ سەبەبى مەن ولاردى شەشۋدىڭ جولدارىن ءتۇسىندىرۋ ت.س.س.

سەنىم دەگەنىڭ – ءبىر اساۋ ات سەكىلدى، تىپىرشىپ ءبىر ورىنىندا تۇرمايدى، ەگەر ەبىن تاۋىپ ەرتتەپ مىنە الساڭ، جەلمەن جارىسقان جۇيرىككە ۇقسايسىڭ... سەنىم بىرگە بولسا، ەلىڭ دە بىرگە بولادى...

قاجىمۇقان عابدوللا

Abai.kz