Tәuelsiz Qazaq Elining eng jogharghy zang shygharushy qúrylymy - Parlament Senatynda Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tili - qazaq tiline qarsy asa oghash әri tarihy oqigha oryn aldy. Biraq, múnday óte óreskel zang búzushylyqqa Konstitusiyalyq kenes te, Preziydent Ákimshiligi de, Bas prokuratura da selt etken joq.

Qazaqstannyng memlekettiligine qarsy elimizding Negizgi zany - Konstitusiyany búzu әreketi bylaysha kórinis tapty.

Bilim jәne ghylym ministri Aslan SÁRINJIPOV búdyn 56 jyl búryn Parijde qabyldanghan Halyqaralyq konvensiyanyng Qazaqstan ýshin de auaday qajet ekendigin dәleldeuge tyrysyp, elimizde bilim alyp jatqan ózge memleketting azamattaryn kemsituge qarsy qújatty tanystyrdy. Bilim jәne ghylym ministri Aslan Sәrinjipov Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tili - qazaq tilining konstitusiyalyq qúqyn tabangha taptap, jat elding memlekettik tilinde, yaghni, Resey Federasiyasynyng memlekettik tili - orys tilinde bayandama jasady.

Aslan SÁRINJIPOV, Bilim jәne ghylym ministri:

-  Búl zang Qazaqstanda túratyn shetel azamattarynyng balalaryn qorghaydy. Yaghni, elimizde oqyp jatqan kez-kelgen adamdy nәsili, týri, jynysy, últy men diny senimine qaray bólip-jarmay, kemsitpeuge tiyispiz. Bәri birdey bilim alugha qúqyly.

Sәrsenbay ENSEGENOV, Senat deputaty:

- Sizding memlekettik tilde bayandama jasauynyz siyrep barady, tipti joq dep aitugha bolady. Múny eskeru kerek.

Qasym-Jomart TOQAEV, Senat tóraghasy:

- Deputat Ensegenov, zangha baylanysty súraq qoy kerek. Sizding súraghynyzdyng zangha eshqanday baylanysy joq.

Sәrsenbay ENSEGENOV, Senat deputaty:

- Men tórtinshi saualmen shatastyryp aldym. Keshirim súraymyn...

Yaghni, Qazaqstan Senatynyng tóraghasy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan Respublikasynyng memlekettik tili - qazaq tilining konstitusiyalyq qúqyn búzghan ministrge arasha týsip, senatordyng bedelin týsiruge tyrysqan   qylyq jasap qana qoyghan joq, sonymen qatar, ashyq ta aiqyn týrde Qazaqstannyng resmy memlekettik tili - qazaq tiline qarsy qylyq kórsetti.

Osynday óreskil qylyghy ýshin Qazaqstan Senatynyng tóraghasy Qasym-Jomart Toqaev Qazaqstan halqynyng aldynda jauap berui kerek, resmy mәlimdeme jasap, Qazaqstannyng Negizgi Zany - Konstitusiyanyng baptaryn búzghandyghynyng sebepterin týsindirip, halyqtan keshirim súrauy kerek.

Konstitusiya boyynsha qazaq biyligindegi ekinshi lauazymdy túlgha memlekettik tilding mәselesin «zangha qatysy joq» dep týsinip, qazaq tilinde bayandama jasaudy qajet sanamaghan ministrge jaqtassa, qazaq biyligindegi ekinshi lauazymdy túlghanyng mәselesin qogham bolyp qarastyruymyz kerek.

Óitkeni, jer betindegi kez kelgen sayasy shiyelenisterding dәp osynday, bir qaraghanda, mayda-shýide kórinetin týsinbeushilikterden tuyndap, arty lapyldaghan otqa ainalatyndyghyn tarih talay mәrte dәleldegen.

Eng aldymen, ózining bes tildi mengergendigimen maqtanatyn, biraq, anasynyng tilinde әreng sóileytin Qazaqstan Senatynyng tóraghasy Qasym-Jomart Kemelúly TOQAEV memlekettik tildi nege jete mengere almaghandyghyn jәne memlekettik tilge nege qarsy shyqqandyghyn týsindirip bersin!

Ekinshiden, bayandamasyn orys tilinde jasaghan Bilim jәne ghylym ministri Aslan SÁRINJIPOV Qazaqstannyng resmy memlekettik tili - qazaq tilin mensinbey me? Endeshe, Qazaqstannyng resmy memlekettik tili - qazaq tilin mensinbeytin adam qalaysha memlekettik joghary lauazymdy qyzmetke taghayyndalyp, BGhM ministri atanyp jýr? Elimizding bas pedagogy, Bilim jәne ghylym ministri Aslan Sәrinjipov memlekettik tildi nege mengermegendigin qazaq qoghamyna týsindirip: «Osynday oghash jaghdayda ózin ministr lauazymyna layyqta sanay ma?» - degen saualgha jauap bersin!

Mysaly, kórshi Resey elinde memlekettik orys tilin mengermegen adam nemese basqa qonsymyz Qytay elinde memlekettik qytay tilin bilmeytin kisi ministr lauazymyn atqara alar ma edi?!. Feysbuk әleumettik jelisining bir belsendisi aitpaqshy: «Mysaly, Japoniyanyng Bilim ministri japon tilin bilmese, ózine-ózi harakiry jasaytyn edi...». Al, Europanyng kez kelgen eli jer kólemining asa azdyghyna qaramastan, barlyq is qaghazdaryn memlekettik tilde jýrgizedi. Bizding biyliktegi europashyldar múny nege eskermeydi?..

Ýshinshiden, Qazaqstannyng Konstitusiya boyynsha qazaq biyligindegi ekinshi lauazymdy túlgha - Senattyng tóraghasy ózining әriptesi, senator Sәrsenbay Ensegenovke edirendep-zekip, óz lauazymyn asyra paydalanyp, memlekettik qyzmetker әdebinen (etika) asyp ketti. Sóitip, әlemning aldynda Qazaqstannyng tútastay zang shygharu qúrylymyn ýlken úyatqa qaldyrdy.

Qazaq tilining qúqyghyn qorghap qoyghan saualy ýshin senator Sәrsenbay Ensegenovting keshirim súraghany - Qasym-Jomart Kemelúly Toqaev basqaryp otyrghan Senattyng shynayy betperdesin ashyp, Senat qúrylymyndaghy ózara qarym-qatynastyng «nauqasqa shaldyqqandyghyn» aiqyn dәleldep berdi.

Qazaqtyng qazirgi Bilim jәne ghylym ministri Aslan Sәrinjipovting búrynyraq jazghan mәtini sauatsyz mynaday diktanty da elding esinde: «...Auldaghy atamyz 100 jylgha toldy. Ústaz, mekteptin diyrektory bolghan. Pozdravlyaem so 100 letnim yubiyleem atashku, uchiytelya seliskoy shkoly…»

Masqara! Bir elding Bilim jәne ghylym ministri 8 sózden 3 qate jiberdi, sóitip, tolyq «2» degen bagha aldy. Sondyqtan, Bilim jәne ghylym ministri memlekettik tildi bilmeytin elde – «memlekettik tildi sóileymiz» dep tyrashtanu - bos әureshilik!

Eng jogharghy zang shygharushy qúrylym - Parlament Senatynyng tóraghasy «Memlekettik til - qazaq tili» dep jazylghan elding Negizgi Zany - Konstitusiyany «zang emes» dep týsinetin elde memlekettik tilding órkendeuine dәmelenu - «qúmgha su qúiyp, gýl ósiremin» degenmen teng berekesizdik!

Qazaq qoghamy qazirgi Parlament Senatynyng tóraghasy Qasym-Jomart Kemelúly Toqaevtyng osydan 15-20 jyl búryn: «Qazaq tilin is-jýzinde qoldana bastasaq, shet elde oqyp jýrgen balalar elge qaytpaydy» - dep qorqytqysy kelgendigin úmytqan joq.

Til ýshin kýres - eng úly kýres. Tili joq últ ta, memleket te bolmaydy. Taghy bir feysbukting oqyrmany aqiqatyn aityp, qara qyldy qaq jarypty: «Qasym-Jomart Toqaevty ana tilin qayta ýirengen orystildi qazaq retinde jaqsy adam dep oilaushy edim. Sóitsem, «qoy terisin jamylghan qasqyr» eken. Qazaq tilin últyn jaqsy kórgeninen emes, halyqtyng kózine jaqsy kórinu ýshin «ýirengen» eken...»

Qazaq qoghamynda shiyelenis tumauy ýshin kelesi parlament saylauynda әrbir deputattyng qazaqsha taza sóileytindigin basty kriyteriy etip, ana tilin mengergenderdi ghana saylau qajet. El biyligining barlyq salalaryndaghy basshylyqqa memlekettik tildi biletinder taghayyndalsyn!

Áriptesimiz, ótkir tildi jurnalist Serik ERGhALY aghamyz ózining Múhtar ShAHANOVpen Mәjiliste birge júmys istegenin eske alyp: «Halyqaralyq komiytettegi kileng yghay men syghaylardyng arasynda júmystas bolugha tura keldi. Toqtar, Múhtar, Serik ÁBDIRAHMANOV, Tólegen MÚHAMETJANOV... Otyrystarynyng ózi qym-qighash tartys edi.  Sol jyldary Til mәselesine tarihta bólinbegen milliardtar bólinip, júrt qaryq bolghan-dy... Óitkeni, ol kezde birmandatty saylau jýiesi bolatyn, halyq óz qalaulysyn ótkize alatyn. Qyzylorda júrtynyng sol jol Toqang men Múqandy saylap alghany bar-dy. Endi bәldu-bәldu bәri ótirik...» - dep jazdy. Sol sebepti, Qazaqstannyng tәuelsizdik alghan 25 jylynda jalghyz tildi mengere almaghan adamnan ýmit kýtuding qajeti joq.

Bir últshyl bauyrymyz bylay depti: «Qyrghyzstanda diny bilimi tayaz qariyalar: «Shashtaryn almaytyndardyng barlyghy uahabister, olardy meshitterge júmysqa almau kerek» dep pәtua jasapty. Qyrghyzdyng dinshil jas jigitteri: «Biz shashymyzdy alsaq, meshitterge qabyldaysyzdar ma?» dep súrapty. Aqsaqaldar kelisipti. Sonda jas qyrghyz jigitteri: «Halqymyzda ata dinimizge qaytaru ýshin shashymyz emes, basymyzdy alsa da dayynbyz!» dep, jappay shashtaryn alyp, meshitterde júmysqa kirisken eken. Sol arys azamattardyng sebebimen qyrghyzdar jappay Islam dinimen qauyshyp, sonyng yqpalymen bala tuuy kóbeyip, qyrghyzdyng sany jyldam artyp barady...»

Al, bizding Mәdeniyet jәne sport viyse-ministri Ghalym AHMEDIYaROV shetelde emdelip jatqan «Qazaqfilim» AQ-nyng preziydenti Baqyt Qayyrbekovke úyaly telefonmen habarlasyp: «...Nujna pomochi razvitii kazahskogo kiynematografa, rynok razvivati...» - dep, basshynyng kelisimin súramay-aq, Resey kiynematografister odaghynyng mýshesi, orystyng kinoproduseri Vladimir BAJINning «Qazaqfilim» AQ-nyng Atqarushy diyrektory bolyp taghayyndalghandyghymen qúlaqtandyra salady. Qazaq kino ónerining damuyna tikeley jauapty Baqyt Qayyrbekov týkke týsinbey: «Zachem nam ih pomoshi nujna y v chem ona zakluchaetsya?» - dep, eki qolymen basyn qúshaqtap qala beredi. Búl degeniniz - býgingi tanda qazaq qoghamynda - sonyng ishinde sayasat pen ónerde - orystandyru sayasaty qayta kýsh ala bastady degen sóz!.. Osynday yzghardy sezgen qazaq eli sharap jasau isining maytalmany, últy armyan Artush Karapteyannyng ózi: «Prejde chem byti - internasionalistom, nado byti malenikim - nasionalistom» - dep qaldy...

...Aytpaqshy, Senat tóraghasy Qasym-Jomart Toqaevtyng әkesi Kemel Toqaev degen kisi qazaqtildi jazushy bolghan eken. Senattyng býgingi tóraghasy, eng qúryghanda, qazaq tilinde jazghan әkesining әruaghyn syilay almady. Osydan keyin Kemel Toqaevty kim oqidy, tughan balasyn dúrys tәrbiyeley almaghan?!.

 P.S.

...Ózderin merziminen búryn tarqatu turaly úsynys jasaghan Mәjilisting deputattarynan - Memlekettik tilding mýddesin qorghau ýshin Senat tóraghasyna bir auyz qarsy uәj aita almaghan senatorlardyng esh artyqtyghy joq. Negizgi bóligin jergilikti Mәslihat tandaghan senatorlar halyqtan joghary emes. Senatorlar daghdarysqa úryndyrghan zandardy Mәjilisting deputattarymen birge qabyldaghandyqtan, birdey jauapty! Sondyqtan, Senatty da merziminen búryn taratu kerek!

 Qajymúqan GhABDOLLA

Abai.kz