Conghy jyldary  lankestik aktiler tolqyny әlem elderin sharpuda. Býginde jer betinde ómir sýrip jatqan adamdar 2011 jyldyng 11 qyrkýieginde  Amerikada oryn alghan jantýrgshigerlik oqighalardy úmyta qoyghan joq.   2002 jyldyng 23-26 qazanynda  bizding elimizde de (Resey) súmdyq terakt bolyp,  Dubrovkadaghay mәskeulik  Teatralinyy ortalyghyna «Nordost» muziklin kóruge kelgen 800 adamdy lankester  qamauda ústady.

Osy eki iri lankestik aktiler arasynda Jerding әr týkpirinde adamdardyng ómirin qighan kólemi  shaghyn oqighalar ótip jatyr.

Búnday jaghdayda әr eldin  ýkimeti lankesterdi aiyptaydy. Arnayy qyzmetter kinәlilerding jazadan qútylmaytynyn aityp, saqtandyrudyn  nebir sharalaryn  qoldanady.

Lankestikpen kýres jýrgizetin halyqaralyq koalisiya da qúrylghan. Alayda terror  qazirgi kýni de azaymay otyr. Kerisinshe, ol qiytúrqylyqtyng san qyryn kórsetip, auqymyn asyra týsude. Kóptegen elderding ýkimeti men arnayy qyzmetterin әldekim asqan sheberlikpen jalghan jolgha baghyttap otyrghanday әser qaldyrady.

Álemde bolyp jatqan qanshama  teraktilerding naqty oshaghy men basty úiymdastyrushysynyng shet jaghasy turaly juyqta Reseyde aitylyp ótti.

23-26 qazanda  lankester   qanshama adamdy  kepilge alghanda elimizding basty telearnalary   týsiniktemeler men súhbattar berip jatty.

Tótenshe shtab atynan da aqparat berildi  jәne ony Reseydin  ishki ister ministrinin  orynbasary berdi. Shashyna aq kirgen, jinaqy kelgen adam әskeriylerge tәn qalyptan ainymay nyq  sóiledi.  Sózderinde «e-e-e» degen siyaqty basy artyq paraziyt-sózder bolghan joq. Sóilegen sózderi oily jәne әserli boldy, yaghni, onyng oiy tez әri  naqty júmys isteytinin bildiredi. «Biz diny fanattarmen betpe-bet kelip otyrmyz» degen oidy da elden búryn aitqan sol adam. Kópshilik kórermen búl sózge tipti mәn de bermegen shyghar. Týsinetin keybiri ýshin, ol «kókten jay týskendey» bolghany anyq. Alghash ret, ishki ister ministrining orynbasarynyng ózi lankestikting irgeli negizderining birin  esh býkpesiz aityp saldy.

Teraktiden keyin taghy bir oy aityldy. Búl: «Islam fundamentalizmi». Islam fundamentalisteri iudeylerge jәne hristiandargha, naqtyraq aitsaq, Izrilige, Reseyge jәne AQSh-qa qarsy soghys jariyalaghany turaly aityla bastady.

Diny fanattarmen qalay kýresuge bolady degen súraq tuyndaydy. Sabyr saqtap, jaghdaygha múqiyat ýniluge kenes berem.

Aldymen  mynany  anyqtap alayyq: diny fanatizm tek islamgha ghana tәn be, әlde basqa dinderde de bar ma? Áriyne, bar. Tarihty eske týsireyikshi. Hristiandardyng qaptaghan kresh  joryghyn eske týsireyik. «Boyarynya Morozova» kartinasyn  eske týsireyik. Qanday da bir diny qaghidalar ýshin óz  ómirin qúrban  etuge dayyn kóptegen azap shegushilerding esimderin eske týsireyik. Ólgennen keyin olar әulie dәrejesine kóterildi.

Jalpy alghanda dinning ózi emes, týrli dinge endirilgen naqty qaghidalar adamdardy óz ómirin  tәrk etuge deyin jetkizetini aidan anyq.  Ólim jolyn tandaghan diny fanat, kerisinshe, ómirdi tәrk etpeydi, kerisinshe,  shynayy ómirge ótedi-mis.

Búl qalay jýzege asady? Dinge sengen adamdardyng arasynda, músylman bolsyn, hristian bolsyn, qashanda kez-kelgen qaghidagha berilgen bir toptardyng úshyrasatyny belgili. Ári qaray, okkulittyq joralghylar  arqyly  olardyng senimin  odan әri kýsheyte týsip, fanatizm dengeyine deyin jetkizuge bolady.  Sóitip, ózi kóre almaytyn, aqyl-oyymen  týsinip-jete  almaytyn dýniyege senetin biorobotty dayyndap shygharugha  bolady.

Ári qaray, psihikany myqtap mengergender  biorobottyng qay tetigin  basudy  biledi jәne basyp  otyrady. Áriyne, sausaghymen baspasy anyq. Ol bar bolghany  jarqyn ómir ýshin qúrtuy tiyisti nysandy ghana  aitady. Biorobottar  joi operasiyasyna dayyndyqqa ózderi  kirisip,  ózderi jýzege asyrady.  Jerdegi óz ómirleri manyzdy emes. Óitkeni, jarqyn ómirge ótetinderine senimdi ghoy.

Jerde emes, әldeqanday  bir jerde jarqyn ómirding bar ekeni turaly qaghida túrghan kezde, eshqanday da arnayy qyzmet pen әskeriyler óz ómirin tәrk etuge dayyn lankesterding kózderin qúrta almaydy.

Kelesi kórinisti elestetip kóreyikshi. Alpauyt  memleketterding arnayy qyzmetteri birigip,  birlese kýsh júmsap, lankes  bitkenning birin qaldyrmay kózin joydy delik.  Búl birdeneni ózgerte me? Janasy payda bolady. Solardy tuyndatatyn qaghida túr ghoy.

Sonda, sheshimi qanday? Saqtandyrudyng dәstýrli sharalaryn qabyldau qajet, әriyne. Sonymen qatar, ózin ólimge baylaytyn lankesterding jana tobyn  shygharatyn qaghidanyng kesiri men qaupin  de jete týsinip, sony jong qajet.

Týsinu! Qazirgi kezde eng manyzdysy osy! Óitpegen kýnde, lankestikpen kýres anekdotqa bergisiz kýlkili jәitke ainalady.

Mynanday kórinisti elestetip kórelik. Diny fanat, óluge dayar lankes, úshaqty basyp alyp, ony qanday da bir eldi-mekendegi  manyzdy derlik bir nysangha baghyttaydy. Lankespen kelissózder jýrgizedi, onyng qanday da bir talabyn oryndaugha әzir ekendikterin  aitady. Biraq,  diny fanattyng talaptary  - onyng naqty maqsaty emestigin kelissóz jýrgizushiler payymday da almaydy. Onyng maqsaty – ómirin qiyp, qiyalyndaghy peyish baghyna  bet alu.

Jerden tys peyish baghy turaly qaghidanyng dinge  sene qoymaytyn adamdargha da әseri bar.  Búl qaghida  týrli senimdegi adamdardyng újymdyq oi-pikirinde de kórinis tauyp jatady. Áldeneshe myndaghan jyldar boyyna býkil adamzatqa qaterli әserin tiygizude.

***

Qazirgi aitarym, jýzege aspastay, tipti,  fantastikalyq bolyp kóriner. Alayda, mәselenin  jalghyz da tez sheshimi mynanday boluy mýmkin.

Patriarhtar, mýftiyler, diny baghyttyng aqsaqaldary, jәne, eng aldymen, hristiandar, katolikter men músylmandar uaqyt ozdyrmay   bastaryn qosyp, әlemde oryn alghan jaghdaydy dúrys baghalap, ózderining diny tanym-bilimderindegi ómirlik mәni bar qaghidalardy ózgertuleri qajet.  Diny fanattargha adamy dýnie tanymgha keluine  kómektesu qajet. «Jaratqan iyemiz әldebir jerde emes, osynda, myna Jerde!» dep bar dauyspen jariyalau  kerek. 

Al, eger, diny kóshbasshylar jinalmasa she? Eger olar osylay dep  jariyalamasa she? 

Qorqatyn dәnenesi joq. 

Ol oryndalyp qoyghan!

Týrli diny konfessiya kóshbasshylarynyn  «Tattu-tәtti bolayyq» degeni eshkimge  shybyn shaqqanday әser etpeydi.  Lankestikke esh qatysymyz joq degenge  qazir eshkim senbeydi. Týbegeyli tәsilder  qoldanu kerek.

Men aitqanday jinalu men jana qaghidany jariyalau oryndalmas qiyal bolyp kórinui mýmkin.  Onda, nelikten osynday qarapayym da naqty әreketter oryndalmastay kórinedi, sol turasynda oilanyp kóreyikshi.

Diny joghary  dәrejege jetken, ruhany biylik túrghan adamdardyn  jәy ghana, ózara kelise  alatyndaryna nelikten senbeymiz?

Eger, olar kelise almasa, qarapayym әleumetten ne kýtuge bolady?

Eger, olar ózderi kelise almasa, onda oi-pikiri dúrys qogham men ýkimetterding kómegimen jәrdemdesu qajet.

Kelisetindey bolu kerek! Eger  kelise almasa, әr jerde bombalar jaryla bastaydy.

Eng dúrysy, adamy aqyl-oydyn  sóilegeni.

Jaratushynyn  jer betindegi balalarynyng aqyl-sanalarynyng sóilegeni...

Vladimir Megrening «Zvenyashie kedry Rossiiy» aidarymen shyghatyn VII «Energiya jizniy» kitabynan ýzindi. 2009 jyl.

Audarghan Baqyt Baytybaeva

Abai.kz