Sorymyzgha qaray, býgingi tanda Qazaqstan Respublikasy 114 memleketke qaryz eken. 2015 jyldyng 31 jeltoqsanyna deyingi mәlimet boyynsha Qazaqstannyng syrtqy qaryzy 153,5 milliard dollar bolypty. Mәselen, Ózbekstan Respublikasy birde-bir memleketke qaryz emes. Birneshe memleketti asyraugha jetetin osynshama qyruar qaryz qanday iygilikterge júmsaldy? Tek Qytaydan alghan qaryzymyz 18 milliard dollar eken. Elimizde әrbir jana tughan nәreste 10 myng dollar memleketke qaryz. Masqara emes pe? Osynshama kóp qaryz el mýddesine júmsaldy ma, әlde jeke qaltalargha qúiylyp ketti me? Múny qazirgi biylik saltanat qúryp túrghan kezde zertteu, jaryqqa shygharu mýmkin emes ekenin ózderiniz bilesizder.

Ótken senbide, yaghni, 21 mamyr kýni tek Almaty qalasynda Qazaqstan jerin sheteldikterge satugha, jalgha beruge qarsy kóshege, shamamen 15 mynnan astam adam shyqsa, sonyng 2 mynnan astamy qoly arqasy qayyrylyp, ústaldy, qamaldy. Solardyng ishinde 43 jurnalist bar eken. «Jas Alash» gazetining bas redaktory Rysbek Sәrsenbaydan bastap, keybireuleri 42 myng tenge kóleminde aiyppúl tólegen. «Biylikti kýshpen basyp aludy nasihattady» degen syltaumen belgili әnshi-sazger Janat Esentaevtan bastap, Talghat Ayan, Erdan Bashanov, Maks Boqaev, Saghynghaly Qapizov, Qabaydolla Sholaq sekildi adamdar bir jarym jyldyq nemese odan da jogharghy kólemdegi qylmystyq jauapkershilikke tartylghaly jatyr.

Búryn da aittyq, qazir taghy da qaytalayyn. Elimizde demokratiya – «jemokratiyagha», ekonomika – «jekonomikagha», deputattardyng kópshiligi «jeputatqa» ainalyp ketti. Sondyqtan múnday mәselelerge biz bey-jay qaramauymyz kerek.

Eng alghashqy jiynda jer turaly qúrylghan komissiyanyng 11 mýshesi ghana «jer shetelge satylmasyn jәne jalgha berilmesin» degendi qoldady. Al bizge qarsy dauys kótergenderding sany 59 adamgha jetti. Biraq biz alghan baghytymyzdan qaytpaymyz. Eger shyndyq ashyq týrde moyyndalmasa, jer mýddesi turaly kóterilis te toqtamaydy. Múny biylikting soyylyn soghushy keybir komissiya mýsheleri bilui kerek. Komissiyanyng ekinshi jiynynda 59 adamnyng keybireuleri shyndyqqa qaray bet búrghanyn da nazarda ústaghanymyz jón.

«Jer Qazaqstan azamattaryna da satylmauy tiyis. Biraq jalgha beruge bolady» dep jatyrmyz. Tek bir mәseleni qatang týrde eskeruimiz kerek. Býgingi tanda 24 myng qazaq qyzy qytay jigitterine túrmysqa shyghypty. Qyzdarymyzdyng búl ýrdisi ýlken dengeyde jalghasyp jatyr. Bolashaqta Qazaqstan azamatshasyna ýilengen qytay kýieubalalar san milliondaghan gektar jerdi jalgha alyp, qytay qúdalardy qaptatsa qaytemiz? Sondyqtan aralas nekeli adamdardan keletin qauipti jer turaly zangha endiruimiz qajet.

Jana Orazaly Sәbden óte jaqsy aitty. Ol bizding ekonomikamyzdyng qiyr-shiyryn jәne problemalaryn óz jýregining eleginen ótkizgen azamat. Sondyqtan onyng úsynysyn basty nazarda ústap, sonyng tónireginde júmys jasauymyz kerek.

Taghy bir mәsele: «Ýsh túghyrly til» de memlekettik tildi jondyng jәne qazaq últyn jongdyng tóte joly. 

Men jer mýddesimen shúghyldanatyn komissiya mýshelerine mynaday bir shumaq óleng arnadym:

Shyndyq shynyna bet búra alsanyzdar, sau bolynyzdar,

Esekter shygha almaytyn tau bolynyzdar.

Jerdi shetelge satugha, jalgha beruge,

Jәne óz adamdarymyzgha satugha da,

Bitispes jau bolynyzdar!

Áumiyn!

Múhtar Shahanov

(28 mamyrdaghy jer turaly komissiyanyng ýshingi otyrysynda sóilegen sózi)

Abai.kz