سورىمىزعا قاراي، بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى 114 مەملەكەتكە قارىز ەكەن. 2015 جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىنا دەيىنگى مالىمەت بويىنشا قازاقستاننىڭ سىرتقى قارىزى 153,5 ميلليارد دوللار بولىپتى. ماسەلەن، وزبەكستان رەسپۋبليكاسى بىردە-ءبىر مەملەكەتكە قارىز ەمەس. بىرنەشە مەملەكەتتى اسىراۋعا جەتەتىن وسىنشاما قىرۋار قارىز قانداي يگىلىكتەرگە جۇمسالدى؟ تەك قىتايدان العان قارىزىمىز 18 ميلليارد دوللار ەكەن. ەلىمىزدە ءاربىر جاڭا تۋعان نارەستە 10 مىڭ دوللار مەملەكەتكە قارىز. ماسقارا ەمەس پە؟ وسىنشاما كوپ قارىز ەل مۇددەسىنە جۇمسالدى ما، الدە جەكە قالتالارعا قۇيىلىپ كەتتى مە؟ مۇنى قازىرگى بيلىك سالتانات قۇرىپ تۇرعان كەزدە زەرتتەۋ، جارىققا شىعارۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر.

وتكەن سەنبىدە، ياعني، 21 مامىر كۇنى تەك الماتى قالاسىندا قازاقستان جەرىن شەتەلدىكتەرگە ساتۋعا، جالعا بەرۋگە قارسى كوشەگە، شامامەن 15 مىڭنان استام ادام شىقسا، سونىڭ 2 مىڭنان استامى قولى ارقاسى قايىرىلىپ، ۇستالدى، قامالدى. سولاردىڭ ىشىندە 43 جۋرناليست بار ەكەن. «جاس الاش» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى رىسبەك سارسەنبايدان باستاپ، كەيبىرەۋلەرى 42 مىڭ تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل تولەگەن. «بيلىكتى كۇشپەن باسىپ الۋدى ناسيحاتتادى» دەگەن سىلتاۋمەن بەلگىلى ءانشى-سازگەر جانات ەسەنتاەۆتان باستاپ، تالعات ايان، ەردان باشانوۆ، ماكس بوقاەۆ، ساعىنعالي قاپيزوۆ، قابايدوللا شولاق سەكىلدى ادامدار ءبىر جارىم جىلدىق نەمەسە ودان دا جوعارعى كولەمدەگى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعالى جاتىر.

بۇرىن دا ايتتىق، قازىر تاعى دا قايتالايىن. ەلىمىزدە دەموكراتيا – «جەموكراتياعا»، ەكونوميكا – «جەكونوميكاعا»، دەپۋتاتتاردىڭ كوپشىلىگى «جەپۋتاتقا» اينالىپ كەتتى. سوندىقتان مۇنداي ماسەلەلەرگە ءبىز بەي-جاي قاراماۋىمىز كەرەك.

ەڭ العاشقى جيىندا جەر تۋرالى قۇرىلعان كوميسسيانىڭ 11 مۇشەسى عانا «جەر شەتەلگە ساتىلماسىن جانە جالعا بەرىلمەسىن» دەگەندى قولدادى. ال بىزگە قارسى داۋىس كوتەرگەندەردىڭ سانى 59 ادامعا جەتتى. بىراق ءبىز العان باعىتىمىزدان قايتپايمىز. ەگەر شىندىق اشىق تۇردە مويىندالماسا، جەر مۇددەسى تۋرالى كوتەرىلىس تە توقتامايدى. مۇنى بيلىكتىڭ سويىلىن سوعۋشى كەيبىر كوميسسيا مۇشەلەرى ءبىلۋى كەرەك. كوميسسيانىڭ ەكىنشى جيىنىندا 59 ادامنىڭ كەيبىرەۋلەرى شىندىققا قاراي بەت بۇرعانىن دا نازاردا ۇستاعانىمىز ءجون.

«جەر قازاقستان ازاماتتارىنا دا ساتىلماۋى ءتيىس. بىراق جالعا بەرۋگە بولادى» دەپ جاتىرمىز. تەك ءبىر ماسەلەنى قاتاڭ تۇردە ەسكەرۋىمىز كەرەك. بۇگىنگى تاڭدا 24 مىڭ قازاق قىزى قىتاي جىگىتتەرىنە تۇرمىسقا شىعىپتى. قىزدارىمىزدىڭ بۇل ءۇردىسى ۇلكەن دەڭگەيدە جالعاسىپ جاتىر. بولاشاقتا قازاقستان ازاماتشاسىنا ۇيلەنگەن قىتاي كۇيەۋبالالار سان ميلليونداعان گەكتار جەردى جالعا الىپ، قىتاي قۇدالاردى قاپتاتسا قايتەمىز؟ سوندىقتان ارالاس نەكەلى ادامداردان كەلەتىن قاۋىپتى جەر تۋرالى زاڭعا ەندىرۋىمىز قاجەت.

جاڭا ورازالى سابدەن وتە جاقسى ايتتى. ول ءبىزدىڭ ەكونوميكامىزدىڭ قيىر-شيىرىن جانە پروبلەمالارىن ءوز جۇرەگىنىڭ ەلەگىنەن وتكىزگەن ازامات. سوندىقتان ونىڭ ۇسىنىسىن باستى نازاردا ۇستاپ، سونىڭ توڭىرەگىندە جۇمىس جاساۋىمىز كەرەك.

تاعى ءبىر ماسەلە: ء«ۇش تۇعىرلى ءتىل» دە مەملەكەتتىك ءتىلدى جويۋدىڭ جانە قازاق ۇلتىن جويۋدىڭ توتە جولى. 

مەن جەر مۇددەسىمەن شۇعىلداناتىن كوميسسيا مۇشەلەرىنە مىناداي ءبىر شۋماق ولەڭ ارنادىم:

شىندىق شىڭىنا بەت بۇرا الساڭىزدار، ساۋ بولىڭىزدار،

ەسەكتەر شىعا المايتىن تاۋ بولىڭىزدار.

جەردى شەتەلگە ساتۋعا، جالعا بەرۋگە،

جانە ءوز ادامدارىمىزعا ساتۋعا دا،

بىتىسپەس جاۋ بولىڭىزدار!

ءاۋمين!

مۇحتار شاحانوۆ

(28 مامىرداعى جەر تۋرالى كوميسسيانىڭ ۇشىنگى وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى)

Abai.kz