Shaghyn nesie baghdarlamasy auyldaghy óz kәsibimdi ashsam degen talay jandy quantyp, jýreginde ýmit otyn mazdatty. Orasan kóp somada bolmasa da, naqty berilip jatqan kómek qarjy altyn besik auyldaghy aghayynnyng ertengi kýnge degen senimin nyghaytyp, ensesin tikteui tiyis. «Atameken» ÚKP Basqarma tóraghasynyng orynbasary Núrjan Áltaevpen súhbatymyz auyl kәsipkerligin qoldau baghytynda jýrgizilip otyrghan  shaghyn nesie beru jobasy tónireginde órbidi.

 - Núrjan Bauyrjanúly, әngimeni birden tómen payyzdy nesiyege qol jetkizip ýlgergen auyl kәsipkerligi mysaldarynan bastasaq.

 - Pilottyq joba retinde bastau alghan  aymaqtyng biri –  Qyzylorda oblysy.  Búl Últtyq kәsipkerler palatasy býgingi tanda jýzege asyryp otyrghan iygilikti isting biri. Múnda auylsharuashylyq kooperatiyvining aiqyn ýlgisi, ortaq arnada kýsh qosqan qyzylordalyq sharua shaghyn nesiyege eki aptada qol jetkizdi. Alghashqy jetistikter jayynda aitar bolsaq, qyzylordalyq «Jambyl» auylsharuashylyq tútynushylyq kooperatiyvi kýrishting  «Aysәule» súrybyn engizumen ainalysuda. «Atameken» Últtyq kәsipkerler palatasy bólgen 300 million tengelik qarajattan alghashqy transh retinde 6 ay jenildigimen 36 ay auqymynda qaytaratynday 4,5 million tengege juyq qaryz somasyn alghan «Jambyl» ATK» ÓK basshysy Bolatbek Rýstemov  ótinishining búlay tez qaralyp, qajetti qarajat kólemining shapshang berile qoyatynyn kýtpegenin jasyrmaydy. Býginde isker kәsip iyesi kepilge túrarlyq mýlik týrin әzirlep, jalpy boljanghan 10 mln tengening kelesi qalghan bóligin alugha dayyndaluda. Kýrish eguge den qoyghan 3 sharua qojalyghy birigip, kóktemgi egistik júmystaryna qarjy izdegen. Ekinshi dengeyli bankter bolsa, auyldaghy úsaq qojalyqtardy qarjylandyrmaydy. «Júmyspen qamtu-2020» baghdarlamasy tek júmyssyz jýrgen jandargha qol úshyn sozatyny ayan. «QazAgro» siyaqty úiymdar qújattardy úzaq qaraytyny taghy belgili. Sodan «Atameken» men Qyzylorda oblysy әkimdigi qúrghan «Qyzylorda» aimaqtyq investisiyalyq ortalyghyna baryp, ónirlik Kәsipkerler palatasy mamandarynyng atsalysuymen eki aptanyng ishinde nesie qolgha tiydi. Jana kýrish súrpyn egip, 20 adamdy júmyspen qamtydy.

 - Sonda búl shaghyn nesie eldegi qalyptasqan әleumettik ahualdy jaqsartugha da belgili bir dengeyde septigin tiygize me?

 - Basty maqsat ta sol, alys, shalghay eldi-mekenderdegi otandastarymyzdy júmyspen qamtyp, qarapayym enbek adamdarynyng mún-tilegine qúlaq asu, beynelep aitqanda, «qolyna qarmaq ústatyp», óz ortasyn kórkeytuge jigerlendiru. Júmyssyz sendelgen, ne biznesi, ne qarjysy joq bolyp tyghyryqqa tirelgen jastar jaghy da memleket tarapynan qamqorlyqty sezinse, kәsibin ashsa, jappay bizneske júmylsa, qoghamdy dýrliktirgen kelensizdikter de azayar edi.

Shyntuaytyna kelgende, el ekonomikasy jýieqúraushy alpauyt kәsiporyndar men iri óndiristerden ghana túrmaydy ghoy. Shaghyn jәne orta biznes negizgi ekonomikany túraqty ústap túratyn tirek. Adamnyng qyzyqty da paydaly júmysy yaky sharuasy bolsa, týrli aghymdargha erip ketuge, týsiniksiz tirliktermen ainalysugha múrshasy da bolmay qalady. Biz olargha tek qarjyny ústata salmay, yntaly jandy aldyn ala kәsipkerlik negizderine oqytamyz, jeke kәsipkerlik ashugha ýiretemiz, jergilikti jerlerdegi mamandarymyz kәsiby kenesin ayamaydy. Tipti dayyn biznes-jospar jasap, tәuekelderdi baghamdap, әrdayym kómektesuge әzir ekenimizdi bildiremiz. Jeke kәsipkerlik tirkegen son, salyq tóleu әure-sarsany, esebin sauatty toltyru, bәrin egjey-tegjeyli saraptap beremiz. Búdan úghatynymyz, baghdarlamanyng әleumettik yqpaly óte zor. Qarajat tapshy ma, elimizding barlyq aimaghynda «Atamekennin» 188 kәsipkerlerge qyzmet kórsetu ortalyqtary júmys jýrgizude, osynda kel, biraq jauapkershilikti de sezin. Qaryz aqshany qaytaru kerek mәselen. Keybir bank salasyndaghyday kepilge qoyatyn mýlkin eski, qúny tómen dep múryn shýiirip qaramaymyz. Tabys әkelip túrghan kәsiptin, tәjiriybening joghyn da elemeuge tyrysamyz. Nesie alushynyng ótinishti qanaghattandyrugha layyqtyghyn auyldastarynyng keskin-kelbetine tereninen qanyq jergilikti Kәsipkerler kenesi sheshedi.

Osy orayda biylghy jyly ghana «Atameken» ÚKP ayasynda túsauy kesilgen Agrobiliktilik ortalyqtary   ózge qyzmet baghyttarymen ýndestik tabuda. Sebebi, Ortalyq ókilderi úiymdastyratyn oqu seminarlaryna tәjiriybeli dәrisker ghalymdar men is basyndaghy sharualar tartylyp, olar shaghyn biznesin endi bastaghan әriptesterine kiriske keneluding qyr-syrymen bólisedi. Jaqyn arada Aqmola oblysyndaghy Shortandy audanynda ótken arnayy oqytu seminaryna qatysyp qayttym, bayqaghanym, fermerler seminarlardyng qajettiligin ong baghalap, dәn rizalyq tanytuda.

 -  Baghdarlamagha qarajat qaydan bólindi? 

 - Sharapatty jobagha «Atameken» ÚKP Tóralqa tóraghasy Timur Qúlybaev eng birinshi bolyp demeushilik kórsetip, tyng bastama kóterip, ózge beldi biznesmenderge elge janashyrlyqtyng ozyq ónegesin bayqatty. «Almeks» kompaniyalar toby bólgen jeke salymnan nól payyzben 1 milliard 200 million tenge shaghyn nesie úiymdary arqyly tórt oblysqa teng bólinip, әkimdikter de osynday kólemdegi qarjy taghayyndady. «ERC» sauda ýii» JShS qosqan 300 mln tengeni de atap ótken abzal. «Atameken» qosqan 5 jylgha deyingi merzimdegi 6-7% ýstemaqy filialdardaghy qyzmetkerlerding jalaqysy siyaqty shyghyndardy jabugha qajet. Qazirgi kezde búl syiaqy mólsherlemesi kommersiyalyq qúrylymdardaghydan әldeqayda az. Tegin aqsha desek te qatelespespiz.

Jalpy nesiyelendiru qyzu jýrgizilip jatqan Qyzylorda, Aqtóbe, Almaty oblystarynan bólek, Qostanay, Manghystau, Jambyl oblystaryn tandadyq. Jogharyda keltirgendey, maqsat – auyldyq jerlerdegi jәne shaghyn qalalardaghy kәsipkerlik qyzmetti damytu, óndiristi qosymsha yntalandyru jolynda tiyimdi jýie qúru, kәsibin endi bastaghan biznesmenderge qol úshyn sozu. Sonymen qatar, bank salasy nazarynan tys qalghan auyldyq eldi mekender jobalaryn demeu, naqty jas kәsip iyelerin oqytyp, nesiyeleu, biznesting ornyqtylyghyn arttyru múratynda qyzmetterdi servistik qamtamasyz etu kózdelude. Nәtiyjesinde salyqtyq tólemder artyp, jana júmys oryndary ashylady dep kýtilude. Shaghyn kәsipkerlik sanatyna kiretin sharua qojalyqtary ókilderi, jeke kәsipkerler,  zandy túlghalar, aimaqtaghy Kәsipkerlerge qyzmet kórsetu ortalyghyna nemese Kәsipkerler palatasyna jýginse bolady. Búl mekemelerde jenildikter, nesiyelik ótinimdi jyljymaytyn yaky jyljymaly mýlikpen, jer telimimen, avtokólikpen, auyl sharuashylyghy tehnikasymen, belgili bir qúral-jabdyqpen qamtamasyz etu, kepildik, ýshinshi jaqtyng kepilgerlik etui syndy manyzdy jayttardy egjey-tegjeyli týsindirip, qújat jinaugha kómektesedi.

 - Arzan nesie qarajaty nelikten tek shaghyn bizneske beriledi?

 - «Atameken» qolgha alghan shaghyn nesiyeleu baghdarlamasy, qaytalar bolsaq, әleumettik mazmúngha iye. Shaghyn nesiye  halyqtyng qarjygha qoljetimdiligin qamtamasyz etedi. «Nege sharuasy myghym, aqshasy mol iri kәsiporyndarmen júmys istey bermeysinder, shaghyn biznesting әuresi kóp, alyp jýru qiyn, auyr ghoy» dep synaghandar kezdesti. Biraq, múnday róldi bireu alu kerek edi. Biz soghan bel budyq. Qazir nәtiyjesi anyq angharyluda. Álemde shaghyn nesiyeleu kedeyshilikpen kýresting tegeurindi tetigi retinde keninen taraghan dýniye. Eng jarqyn ýlgisi 2006 jyly Nobeli syilyghyn alghan Múhammed Yunus aumaghynda Grameen Bank jýiesin qúrghan Bangladesh eli. AQSh pen Europa qúrlyghynda da solay, shaghyn nesie qúralynyng órisi ken. 

 - Býgingi tanda nesiyeni iygerude qay aimaqtar algha shyqty?

 - Kýni býgin biznes iydeyany qarjylandyru turaly 285 ótinish týsti. Búl jobalargha 1 mlrd 560 mln tenge kóleminde qarajat bólu qajet. Árbir ótinish boyynsha bizding mamandarymyz saraptama jasap, layyqty jobalargha qarajat bólu maqsatyndaghy júmystardy jýieli atqaryp otyr. 165 biznes joba boyynsha naqty sheshim qabyldandy. 684 mln tenge bólinip, ósimdik sharuashylyghy,  mal sharuashylyghy, qyzmet kórsetu baghytyndaghy jәne naubayhana ashu tәrizdi jobalargha shaghyn nesiyeleu baghdarlamasynyng qarjysy bólinip qoydy.

Aytalyq, aqtóbelik bir azamattyng ósimdik sharuashylyghy baghytyndaghy jobasyn jýzege asyruda jas kóshetter, tamshylatyp suaru jýiesin ornatu ýshin 25 mln tenge shaghyn nesie berildi. Qyzylorda oblysynda 20 mln tengege asyl túqymdy sýtti eshki malyn ósiru, bal óndirisi, etten jasalatyn jartylay fabrikattar óndirisin jolgha qoi ýshin nesie bólindi. Osynday mysaldar óte kóp.

Elbasynyng auyl sharuashylyghyndaghy biznesti damytudaghy kedergilerdi joi tapsyrmasyna say, «Atameken» ÚKP belsendi is-qimyl atqaruda.  Elimizde 2 mynnan astam auyl sharuashylyghy kooperatiyvi tirkelgen bolsa, 130-nyng qyzmetin ÚKP sýiemeldep, jandandyryp otyr. Osy tústa qarjygha qoljetimdilik, óndiristi janghyrtu, tehnikany janartu, jana júmys oryndaryn qúru tarmaqtarynda shaghyn nesie kómekke kelip, Ýkimetpen de osy mәsele jóninde tynghylyqty júmys isteudemiz. Toqsan auyz sózding tobyqtay týiini, shaghyn nesiyeleu baghdarlamasy – shaghyn da bolsa kәsipting bastauy bolaryna senemiz.

 - Ángimenizge rahmet! Auyl tirligin kórkeytudegi enbekteriniz ónimdi bolsyn!

Aldabergen KEMPIRBAEV

Abai.kz