شاعىن نەسيە باعدارلاماسى اۋىلداعى ءوز كاسىبىمدى اشسام دەگەن تالاي جاندى قۋانتىپ، جۇرەگىندە ءۇمىت وتىن مازداتتى. وراسان كوپ سومادا بولماسا دا، ناقتى بەرىلىپ جاتقان كومەك قارجى التىن بەسىك اۋىلداعى اعايىننىڭ ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمىن نىعايتىپ، ەڭسەسىن تىكتەۋى ءتيىس. «اتامەكەن» ۇكپ باسقارما توراعاسىنىڭ ورىنباسارى نۇرجان التاەۆپەن سۇحباتىمىز اۋىل كاسىپكەرلىگىن قولداۋ باعىتىندا جۇرگىزىلىپ وتىرعان  شاعىن نەسيە بەرۋ جوباسى توڭىرەگىندە ءوربىدى.

 - نۇرجان باۋىرجانۇلى، اڭگىمەنى بىردەن تومەن پايىزدى نەسيەگە قول جەتكىزىپ ۇلگەرگەن اۋىل كاسىپكەرلىگى مىسالدارىنان باستاساق.

 - پيلوتتىق جوبا رەتىندە باستاۋ العان  ايماقتىڭ ءبىرى –  قىزىلوردا وبلىسى.  بۇل ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى بۇگىنگى تاڭدا جۇزەگە اسىرىپ وتىرعان يگىلىكتى ءىستىڭ ءبىرى. مۇندا اۋىلشارۋاشىلىق كووپەراتيۆىنىڭ ايقىن ۇلگىسى، ورتاق ارنادا كۇش قوسقان قىزىلوردالىق شارۋا شاعىن نەسيەگە ەكى اپتادا قول جەتكىزدى. العاشقى جەتىستىكتەر جايىندا ايتار بولساق، قىزىلوردالىق «جامبىل» اۋىلشارۋاشىلىق تۇتىنۋشىلىق كووپەراتيۆى كۇرىشتىڭ  «ايساۋلە» سۇرىبىن ەنگىزۋمەن اينالىسۋدا. «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى بولگەن 300 ميلليون تەڭگەلىك قاراجاتتان العاشقى ترانش رەتىندە 6 اي جەڭىلدىگىمەن 36 اي اۋقىمىندا قايتاراتىنداي 4,5 ميلليون تەڭگەگە جۋىق قارىز سوماسىن العان «جامبىل» اتك» وك باسشىسى بولاتبەك رۇستەموۆ  ءوتىنىشىنىڭ بۇلاي تەز قارالىپ، قاجەتتى قاراجات كولەمىنىڭ شاپشاڭ بەرىلە قوياتىنىن كۇتپەگەنىن جاسىرمايدى. بۇگىندە ىسكەر كاسىپ يەسى كەپىلگە تۇرارلىق مۇلىك ءتۇرىن ازىرلەپ، جالپى بولجانعان 10 ملن تەڭگەنىڭ كەلەسى قالعان بولىگىن الۋعا دايىندالۋدا. كۇرىش ەگۋگە دەن قويعان 3 شارۋا قوجالىعى بىرىگىپ، كوكتەمگى ەگىستىك جۇمىستارىنا قارجى ىزدەگەن. ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر بولسا، اۋىلداعى ۇساق قوجالىقتاردى قارجىلاندىرمايدى. «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسى تەك جۇمىسسىز جۇرگەن جاندارعا قول ۇشىن سوزاتىنى ايان. «قازاگرو» سياقتى ۇيىمدار قۇجاتتاردى ۇزاق قارايتىنى تاعى بەلگىلى. سودان «اتامەكەن» مەن قىزىلوردا وبلىسى اكىمدىگى قۇرعان «قىزىلوردا» ايماقتىق ينۆەستيتسيالىق ورتالىعىنا بارىپ، وڭىرلىك كاسىپكەرلەر پالاتاسى ماماندارىنىڭ اتسالىسۋىمەن ەكى اپتانىڭ ىشىندە نەسيە قولعا ءتيدى. جاڭا كۇرىش سۇرپىن ەگىپ، 20 ادامدى جۇمىسپەن قامتىدى.

 - سوندا بۇل شاعىن نەسيە ەلدەگى قالىپتاسقان الەۋمەتتىك احۋالدى جاقسارتۋعا دا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە سەپتىگىن تيگىزە مە؟

 - باستى ماقسات تا سول، الىس، شالعاي ەلدى-مەكەندەردەگى وتانداستارىمىزدى جۇمىسپەن قامتىپ، قاراپايىم ەڭبەك ادامدارىنىڭ مۇڭ-تىلەگىنە قۇلاق اسۋ، بەينەلەپ ايتقاندا، «قولىنا قارماق ۇستاتىپ»، ءوز ورتاسىن كوركەيتۋگە جىگەرلەندىرۋ. جۇمىسسىز سەندەلگەن، نە بيزنەسى، نە قارجىسى جوق بولىپ تىعىرىققا تىرەلگەن جاستار جاعى دا مەملەكەت تاراپىنان قامقورلىقتى سەزىنسە، كاسىبىن اشسا، جاپپاي بيزنەسكە جۇمىلسا، قوعامدى دۇرلىكتىرگەن كەلەڭسىزدىكتەر دە ازايار ەدى.

شىنتۋايتىنا كەلگەندە، ەل ەكونوميكاسى جۇيەقۇراۋشى الپاۋىت كاسىپورىندار مەن ءىرى وندىرىستەردەن عانا تۇرمايدى عوي. شاعىن جانە ورتا بيزنەس نەگىزگى ەكونوميكانى تۇراقتى ۇستاپ تۇراتىن تىرەك. ادامنىڭ قىزىقتى دا پايدالى جۇمىسى ياكي شارۋاسى بولسا، ءتۇرلى اعىمدارعا ەرىپ كەتۋگە، تۇسىنىكسىز تىرلىكتەرمەن اينالىسۋعا مۇرشاسى دا بولماي قالادى. ءبىز ولارعا تەك قارجىنى ۇستاتا سالماي، ىنتالى جاندى الدىن الا كاسىپكەرلىك نەگىزدەرىنە وقىتامىز، جەكە كاسىپكەرلىك اشۋعا ۇيرەتەمىز، جەرگىلىكتى جەرلەردەگى ماماندارىمىز كاسىبي كەڭەسىن ايامايدى. ءتىپتى دايىن بيزنەس-جوسپار جاساپ، تاۋەكەلدەردى باعامداپ، ءاردايىم كومەكتەسۋگە ءازىر ەكەنىمىزدى بىلدىرەمىز. جەكە كاسىپكەرلىك تىركەگەن سوڭ، سالىق تولەۋ اۋرە-سارساڭى، ەسەبىن ساۋاتتى تولتىرۋ، ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى ساراپتاپ بەرەمىز. بۇدان ۇعاتىنىمىز، باعدارلامانىڭ الەۋمەتتىك ىقپالى وتە زور. قاراجات تاپشى ما، ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا «اتامەكەننىڭ» 188 كاسىپكەرلەرگە قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى جۇمىس جۇرگىزۋدە، وسىندا كەل، بىراق جاۋاپكەرشىلىكتى دە سەزىن. قارىز اقشانى قايتارۋ كەرەك ماسەلەن. كەيبىر بانك سالاسىنداعىداي كەپىلگە قوياتىن مۇلكىن ەسكى، قۇنى تومەن دەپ مۇرىن ءشۇيىرىپ قارامايمىز. تابىس اكەلىپ تۇرعان كاسىپتىڭ، تاجىريبەنىڭ جوعىن دا ەلەمەۋگە تىرىسامىز. نەسيە الۋشىنىڭ ءوتىنىشتى قاناعاتتاندىرۋعا لايىقتىعىن اۋىلداستارىنىڭ كەسكىن-كەلبەتىنە تەرەڭىنەن قانىق جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەر كەڭەسى شەشەدى.

وسى ورايدا بيىلعى جىلى عانا «اتامەكەن» ۇكپ اياسىندا تۇساۋى كەسىلگەن اگروبىلىكتىلىك ورتالىقتارى   وزگە قىزمەت باعىتتارىمەن ۇندەستىك تابۋدا. سەبەبى، ورتالىق وكىلدەرى ۇيىمداستىراتىن وقۋ سەمينارلارىنا تاجىريبەلى دارىسكەر عالىمدار مەن ءىس باسىنداعى شارۋالار تارتىلىپ، ولار شاعىن بيزنەسىن ەندى باستاعان ارىپتەستەرىنە كىرىسكە كەنەلۋدىڭ قىر-سىرىمەن بولىسەدى. جاقىن ارادا اقمولا وبلىسىنداعى شورتاندى اۋدانىندا وتكەن ارنايى وقىتۋ سەمينارىنا قاتىسىپ قايتتىم، بايقاعانىم، فەرمەرلەر سەمينارلاردىڭ قاجەتتىلىگىن وڭ باعالاپ، ءدان ريزالىق تانىتۋدا.

 -  باعدارلاماعا قاراجات قايدان ءبولىندى؟ 

 - شاراپاتتى جوباعا «اتامەكەن» ۇكپ تورالقا توراعاسى تيمۋر قۇلىباەۆ ەڭ ءبىرىنشى بولىپ دەمەۋشىلىك كورسەتىپ، تىڭ باستاما كوتەرىپ، وزگە بەلدى بيزنەسمەندەرگە ەلگە جاناشىرلىقتىڭ وزىق ونەگەسىن بايقاتتى. «المەكس» كومپانيالار توبى بولگەن جەكە سالىمنان ءنول پايىزبەن 1 ميلليارد 200 ميلليون تەڭگە شاعىن نەسيە ۇيىمدارى ارقىلى ءتورت وبلىسقا تەڭ ءبولىنىپ، اكىمدىكتەر دە وسىنداي كولەمدەگى قارجى تاعايىندادى. «ەRC» ساۋدا ءۇيى» جشس قوسقان 300 ملن تەڭگەنى دە اتاپ وتكەن ابزال. «اتامەكەن» قوسقان 5 جىلعا دەيىنگى مەرزىمدەگى 6-7% ۇستەماقى فيليالدارداعى قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى سياقتى شىعىنداردى جابۋعا قاجەت. قازىرگى كەزدە بۇل سىياقى مولشەرلەمەسى كوممەرتسيالىق قۇرىلىمدارداعىدان الدەقايدا از. تەگىن اقشا دەسەك تە قاتەلەسپەسپىز.

جالپى نەسيەلەندىرۋ قىزۋ جۇرگىزىلىپ جاتقان قىزىلوردا، اقتوبە، الماتى وبلىستارىنان بولەك، قوستاناي، ماڭعىستاۋ، جامبىل وبلىستارىن تاڭدادىق. جوعارىدا كەلتىرگەندەي، ماقسات – اۋىلدىق جەرلەردەگى جانە شاعىن قالالارداعى كاسىپكەرلىك قىزمەتتى دامىتۋ، ءوندىرىستى قوسىمشا ىنتالاندىرۋ جولىندا ءتيىمدى جۇيە قۇرۋ، كاسىبىن ەندى باستاعان بيزنەسمەندەرگە قول ۇشىن سوزۋ. سونىمەن قاتار، بانك سالاسى نازارىنان تىس قالعان اۋىلدىق ەلدى مەكەندەر جوبالارىن دەمەۋ، ناقتى جاس كاسىپ يەلەرىن وقىتىپ، نەسيەلەۋ، بيزنەستىڭ ورنىقتىلىعىن ارتتىرۋ مۇراتىندا قىزمەتتەردى سەرۆيستىك قامتاماسىز ەتۋ كوزدەلۋدە. ناتيجەسىندە سالىقتىق تولەمدەر ارتىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلادى دەپ كۇتىلۋدە. شاعىن كاسىپكەرلىك ساناتىنا كىرەتىن شارۋا قوجالىقتارى وكىلدەرى، جەكە كاسىپكەرلەر،  زاڭدى تۇلعالار، ايماقتاعى كاسىپكەرلەرگە قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا نەمەسە كاسىپكەرلەر پالاتاسىنا جۇگىنسە بولادى. بۇل مەكەمەلەردە جەڭىلدىكتەر، نەسيەلىك ءوتىنىمدى جىلجىمايتىن ياكي جىلجىمالى مۇلىكپەن، جەر تەلىمىمەن، اۆتوكولىكپەن، اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسىمەن، بەلگىلى ءبىر قۇرال-جابدىقپەن قامتاماسىز ەتۋ، كەپىلدىك، ءۇشىنشى جاقتىڭ كەپىلگەرلىك ەتۋى سىندى ماڭىزدى جايتتاردى ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىرىپ، قۇجات جيناۋعا كومەكتەسەدى.

 - ارزان نەسيە قاراجاتى نەلىكتەن تەك شاعىن بيزنەسكە بەرىلەدى؟

 - «اتامەكەن» قولعا العان شاعىن نەسيەلەۋ باعدارلاماسى، قايتالار بولساق، الەۋمەتتىك مازمۇنعا يە. شاعىن نەسيە  حالىقتىڭ قارجىعا قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتەدى. «نەگە شارۋاسى مىعىم، اقشاسى مول ءىرى كاسىپورىندارمەن جۇمىس ىستەي بەرمەيسىڭدەر، شاعىن بيزنەستىڭ اۋرەسى كوپ، الىپ ءجۇرۋ قيىن، اۋىر عوي» دەپ سىناعاندار كەزدەستى. بىراق، مۇنداي ءرولدى بىرەۋ الۋ كەرەك ەدى. ءبىز سوعان بەل بۋدىق. قازىر ناتيجەسى انىق اڭعارىلۋدا. الەمدە شاعىن نەسيەلەۋ كەدەيشىلىكپەن كۇرەستىڭ تەگەۋرىندى تەتىگى رەتىندە كەڭىنەن تاراعان دۇنيە. ەڭ جارقىن ۇلگىسى 2006 جىلى نوبەل سىيلىعىن العان مۇحاممەد يۋنۋس اۋماعىندا Grameen Bank جۇيەسىن قۇرعان بانگلادەش ەلى. اقش پەن ەۋروپا قۇرلىعىندا دا سولاي، شاعىن نەسيە قۇرالىنىڭ ءورىسى كەڭ. 

 - بۇگىنگى تاڭدا نەسيەنى يگەرۋدە قاي ايماقتار العا شىقتى؟

 - كۇنى بۇگىن بيزنەس يدەيانى قارجىلاندىرۋ تۋرالى 285 ءوتىنىش ءتۇستى. بۇل جوبالارعا 1 ملرد 560 ملن تەڭگە كولەمىندە قاراجات ءبولۋ قاجەت. ءاربىر ءوتىنىش بويىنشا ءبىزدىڭ ماماندارىمىز ساراپتاما جاساپ، لايىقتى جوبالارعا قاراجات ءبولۋ ماقساتىنداعى جۇمىستاردى جۇيەلى اتقارىپ وتىر. 165 بيزنەس جوبا بويىنشا ناقتى شەشىم قابىلداندى. 684 ملن تەڭگە ءبولىنىپ، وسىمدىك شارۋاشىلىعى،  مال شارۋاشىلىعى، قىزمەت كورسەتۋ باعىتىنداعى جانە ناۋبايحانا اشۋ ءتارىزدى جوبالارعا شاعىن نەسيەلەۋ باعدارلاماسىنىڭ قارجىسى ءبولىنىپ قويدى.

ايتالىق، اقتوبەلىك ءبىر ازاماتتىڭ وسىمدىك شارۋاشىلىعى باعىتىنداعى جوباسىن جۇزەگە اسىرۋدا جاس كوشەتتەر، تامشىلاتىپ سۋارۋ جۇيەسىن ورناتۋ ءۇشىن 25 ملن تەڭگە شاعىن نەسيە بەرىلدى. قىزىلوردا وبلىسىندا 20 ملن تەڭگەگە اسىل تۇقىمدى ءسۇتتى ەشكى مالىن ءوسىرۋ، بال ءوندىرىسى، ەتتەن جاسالاتىن جارتىلاي فابريكاتتار ءوندىرىسىن جولعا قويۋ ءۇشىن نەسيە ءبولىندى. وسىنداي مىسالدار وتە كوپ.

ەلباسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى بيزنەستى دامىتۋداعى كەدەرگىلەردى جويۋ تاپسىرماسىنا ساي، «اتامەكەن» ۇكپ بەلسەندى ءىس-قيمىل اتقارۋدا.  ەلىمىزدە 2 مىڭنان استام اۋىل شارۋاشىلىعى كووپەراتيۆى تىركەلگەن بولسا، 130-نىڭ قىزمەتىن ۇكپ سۇيەمەلدەپ، جانداندىرىپ وتىر. وسى تۇستا قارجىعا قولجەتىمدىلىك، ءوندىرىستى جاڭعىرتۋ، تەحنيكانى جاڭارتۋ، جاڭا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ تارماقتارىندا شاعىن نەسيە كومەككە كەلىپ، ۇكىمەتپەن دە وسى ماسەلە جونىندە تىڭعىلىقتى جۇمىس ىستەۋدەمىز. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى، شاعىن نەسيەلەۋ باعدارلاماسى – شاعىن دا بولسا كاسىپتىڭ باستاۋى بولارىنا سەنەمىز.

 - اڭگىمەڭىزگە راحمەت! اۋىل تىرلىگىن كوركەيتۋدەگى ەڭبەكتەرىڭىز ءونىمدى بولسىن!

الدابەرگەن كەمپىرباەۆ

Abai.kz