Qylmyspen kýresuge polisiyamyz qauqarsyz eken. Búl jaytty minbede túryp ministr Qalmúhammed myrzanyng ózi moyyndady. Qayda qarasang da kózine ilinetin qaptaghan polisiya qyzmetkerlerining búl orayda nelikten qauqarsyz ekendigin úghu qiyn. Esesine aiyppúl saluda aldaryna jan salmaytyn kórinedi. Tipti qoqysty aralap zansyz qoqys tastaghandardy tauyp alatyn «izkeser sheberlikterin» atap aitugha bolady...

Býgingi tanda qara halyq biylikting birtalay aiyppúldarynan qalay qútylarynyng amalyn tappay otyr. Óitkeni ony sheshuding zandy joly migha syimaytynday qisynsyz.

Mәselen, qalalargha uaqytsha qydyra kelgender (meyli júmys isteuge bolsyn, meyli basqa sebeppen bolsyn) qalalyq tirkeuge túrugha tiyis degen talapty oryndau óte qiyn sharua. Júmys izdegen beybaq 10 kýn ishinde qay búryshtan túraq tauyp ýlgermek jәne oghan qalalyq tirkeuge mýmkindikti kim berer deysiz. Almaty jәne Astana qalalarynda qalalyq tirkeuge túru bayaghydan aq kóldeneng tabys izdegen ýy iyeleri ýshin jaqsy jemtik edi. Endigi kezekte jemqor polisiya qyzmetkerlerining túmsyghy maylanyp jýr. Al, halyq manday terimen tapqan nәpaqasymen solardyng qúlqynyn toltyrugha mәjbýr. Búl óz kezeginde elding yzasyn keltirip, biylikke degen ókpe-nazyn kýsheyte bermek.

Al, biznesti damytugha jasaghan polisiyanyng kedergisi shash-etekten: kәsipkerlerdi syltau tauyp tekserip, ai-shaygha qaramay biznesining basyn qayyryp jatqandaryn kórip jýrmiz. Múnda da «zandy syltauratyp» arestqa alynghan kәsipkerlik nysandardy jipke tizip aitugha bolady. Ádildik izdep әdilet basqarmasyna baru qiyn. Halyq arasynda múndayda «Aqymaq adam bara beredi, aqyldy adam para beredi» degen naqyl qalyptasyp qalghan. Para bergenderding polisiya shengelinen onay shyghyp ketetinderi tipti de jasyryn emes.

Jol polisiyasynyng bylyqtary – óz aldynda oilastyrylghan «marketing». Neghúrlym sauatsyz jýrgizushi kóp bolghan sayyn soghúrlym para beretin mayly shelpekter de kóp bolmaq. Bar qúlqynymen osyny kókseytin jolpol qara joldyng qasynda túryp ózin qúday sanaytyndary da shyndyq. Kóshe – halyqtiki, kólik – halyqtiki bola túra «tayaghyn» kótergeni ýshin onyng qaltasyna para salyp ketetinder tipten kóp. Jýrgizushiler bergen paradan belgili bir mólsherde joghary jaqtaghy polisiya qyzmetkerlerine resmy emes ýstemaqy baratynyn el jii aitady. Sonyng dәleli retinde osy jyldyng shildesinde OQO IID 15 birdey ofiyseri jemqorlyqpen kýresetinderding kisenin kiygeni elge mәlim. Olardan ózge birneshe audandyq polisiya basqarmalarynyng basshylary da para alghandyqtary ýshin ústaldy. Búl polisiya qyzmetkerleri jýrgizushi kuәligin ondy-soldy aqshagha satqan. Býginde elimizde kólik apatynan qaytys bolghandardyng sany Siriya soghysynda mert bolghandardan da kóp ekendigi aitylyp jýr. Solardyng qany men kóz jasy osy jemqor jolpoldyng «marketingin» jasap otyrghandardyng moynynda.

Jýrgizushiler ýshin jol erejesin bilu – ardyng isi desem artyq aitpas edim. Jolpol toqtata salysymen elbelektep ketetinderge tang qalmasqa sharang joq. «Ou, aghayyn, sen oghan emes, ol saghan qyzmet kórsetuge tiyis ekenin úpytpaghaysyn» deuge qauqar joq. Bilimsizdikting saldarynan ózining adal jolynan da, adal aqshasynan da aiyrylyp jýrgenderi. Ondaylardyng aldynda keyde hattama toltyrugha da sauatsyz polisiya qyzmetkeri tipten qúdaylanyp alady.

Endigi kezekte jemqorlyqtyng jana joldaryn ashyp berudemiz. Terrorizmge qarsy zandy syltauratyp kez kelgen adamdy kýdiktige sanap temir torgha aparyp qamay salady eken. Áriyne, para bermesen, qútyla almaysyn. Búnday batpan bylyqtyng arasynan naghyz terroristi tauyp kór. Bir araghayynnyng alqash inisi bauyry irip qaytys bolghanda, aghasyn polisiya kelip alyp ketken. Taqqan aiyby «inindi sen óltirgen shygharsyn» degen kórinedi. Inisining janazasyna asyqqan beybaq ózining aiypsyz ekendigin dәleldeu úzaqqa barmaytynyn bilse de, polisiyagha 30 myng tenge para berip ýiine qaytqan. Búl – mynnan bir ghana mysal. Múnday әngimeler el arasyna tarap «polisiyagha qorghaushymyz emes, qorlaushymyz» dep qaraytyn kózqaras odan әri nyghaya týsti.

Taghy bir týitkildi mәsele jerdi maqsatsyz paydalanu degen qaghida shyqty. Zang boyynsha sharua qojalyqtary men sayajaylargha túrghyn ýy salugha bolmaydy eken. Taghy bir migha syimaytyn ereje búl. Qarapayym sharua qaydan ghana egin salyp, mal baqpaq, eger ol jerde jauynnan, ystyq-suyqtan qorghaytyn bir baspana bolmasa?! Jerdi maqsatsyz paydalanghany ýshin aiyppúl salynyp, biylikting tarapynan arestqa alynghan jerler jeterlik. Olardy biylik ne istemek? Ayyppúl salyp úpayyn kóbeytpek pe? Meninshe, taghy da jemqorlyqtyng iyisi mýnkip túr...

Basshysy kóp, biylikting tizginin qolynan jibermeuge tyrysatyn, alayda halqyna qamqorlyghy az, qúlqynyn toydyra almay jýrgen sheneunikterge qarap, búl ómirden týniledi ekensin. Bәlkim, maydalanyp bara jatqan halyqqa qyzmet etushiler arasynan birli-jarym irilik kórsete alatyndar men adal jolmen, aqyl-sanamen hәreket qylatyn biylik ókilderi tabylar dep ýmit etemin. Layym, ondaylar joghalmasyn dep tileymin.

Gýljan Iztay

Abai.kz