Jaqynda «Abai.kz» portalynda Elbasy Núrsúltan Ábishúlynyng atyna joldanghan ýshbu hat jariyalandy. "Túnghyshbay Jamanqúlov jetekshilik etetin Qazaqstannyng teatr qayratkerleri odaghan qatang tekseruden ótkizu kerek" degen talaby bar hatqa Asanәli Áshimov bastap, Meruert Ótekeshova qoshtaghan almatylyq jeti óner qayratkeri qol qoyghan.

Hatta jazylghan dauly mәselege baylanysty býgin QR teatr qayratkerleri odaghynyng tóraghasy Túnghyshbay Jamanqúlov sóz alyp otyr.

- Túnghyshbay agha, ózinizding әriptesteriniz birigip, Elbasyna hat jazdy. Oqydynyz ba?

- Kórdim, oqydym. Endi men ne aitam?!. Birinshiden, mening atymdaghy festivali turaly aitayyn. «Túnghyshbay Tarazgha shaqyrady» degen festivalidi Qazaqstan teatr qayratkerleri odaghy ótkizgen joq. Onyng barlyghyna qarajatyn bólip, jón-joralghysyn jasap ótkizgen Jambyl oblystyq әkimshiligi jәne sol әkimshilikting Mәdeniyet jәne múraghat departamenti. Oghan odaqtyng eshqanday qatysy joq. Men ózim tarazdyq bolghan son, jerlesterim úsynys aityp, "osynday festivali jasayyq" dedi. Mening atymdy súrady. Men "jaqsy" dep, kelisimimdi berdim. Ol festivalideri keyde halyqaralyq dengeyde ótip, oghan Polisha, Chehiyadan әrtister keldi. Keyde respublika dengeyinde ótkizilip jýr.

- Hatta aitylghanday, siz jetekshilik etetin odaq eshqanday shara ótkizbeydi eken ghoy. Jalghyz osy festivaliden basqa... Ol da odaqtyng jobasy bolmay shyqty.

- Búl endi ekinshi mәsele. Múnday festivali ótkizuge odaqtyng qarajaty joq. Bilesiz be? Bizding odaqta onday budjet joq. Ministrlik bizge bir tiyn da aqsha bólmeydi. Biz jyl sayyn óz jobalarymyzdy ministrlikke joldaymyz. Ókinishke oray Mәdeniyet jәne sport ministrligi bizding hattarymyzgha jauap bermeydi.

- Nege?

- Bilmeymin ghoy. Áyteuir eshbir úsynysymyzdy qúptaghan kezi bolghan joq.

- Al «Enlik gýl» syilyghyn eshkim tanymaytyn akterlerge berdi deydi hatqa qol qoyghan jeti adam. Búghan ne deysiz?

- Ras, «Enlik gýl» saltanatyn bizding odaq jasap jatyr. Men tóragha bolghaly beri ótkizilip keledi. Múnyng jeke demeushisi boldy. Alghashqy 5-6 jylda "Qazmúnaygaz" kompaniyasy demeushilik kórsetti. Odan keyin bir jyl demeushi bolmay qaldy. Biyl  taghy bir jeke kәsipker demeushi boldy. Anau esikti bir, mynau esikti bir qaghyp jýrip tapqan qarajatymyzgha ótkizdik. Endi ol jýldelerdi kimder alady degenge kelsek: Qazaqstannyng barlyq oblystaryndaghy teatrlardan ýmitkerler qabyldanady. Býkil ónirlerdegi oblystyq teatrlardyng akterleri bir jyl boyy ózi somdaghan ýzdik rólderding beyne núsqasyn jiberedi. Mәrege 2 ay qalghanda bizdegi tәuelsiz sarapshylar  akterlerding ishinen súryptap, eng ýzdikterin anyqtaydy.

- Olar kimder? Qanday Tәuelsiz sarapshylar?

- Olar mynau Ghylym akademiyasynda qyzmet etetin,  ónertanu ghylymynyng doktorlary, ghylym kandidattary. Onda jalghyz akterge ghana emes, rejisseri, suretshisi bar, barlyghy 7 nominasiya boyynsha syilyq beremiz. Songhy sәtte janaghy jeti oryngha 14 adam ýmitker bolady. Bir oryngha eki adamnan talasady. Ol sheshimdi tәuelsiz sarapshylar 1 ay boyy ýmitkerlerding júmystaryn baqylap, ekshep baryp shygharady. Prezidium mýsheleri "erteng jýlde beriledi" degen kýni jabyq dauyspen jenimpazdy anyqtaydy. Eng basty nominasiyasy 1 million tenge.  Aqtyq syngha shyqqan ýmitkerler de 200-300 myng tengeden syilyq alady.

- Bayqap otyrsaq, hat jazghan qayratkerlerding de sizge ókpesi qara qazanday kórinedi. 

- Ras aitasyn, mynau hatty jazghandar Almatynyng akterleri ghoy. Oblystyq teatrlarda qanday akterler bar ekenin bilmeydi de olar. Ashyghyn aitatyn bolsaq, ózderin "eng myqtymyn" degen sezim biylep alghan myrzalar men hanymdar.  Búl jerde búlar "biz syilyqsyz qaldyq" dep jatyr. Al oblystarda ónerding jýgin ógizdey arqalap, manday terlerin tógip, qyzmet etip jýrgen jandar bar. Álgi "syilyqsyz qalghandar" sol akterlerding namysyna tiyip otyr dep esepteymin. Oblystyq teatrdyng akterleri búl akterlerden asyp týspese, kem týspeydi.

- Túnghyshbay agha, qolamtany qozdatyp, shalany ýrlegenimiz emes, sonda da súrasaq. Osy uaqytqa deyin «lәm-miym» demegen qayratkerlerding kenetten sizdi "teatr qayratkerleri odaghynyng júmysyn tekseru kerek" dep talap kóteruining astarynda ne syr jatyr?

- Myna «Enlik gýldin» bolyp jatqanyna biyl jetinshi jyl. Osyghan deyin әlgi kisiler, rasynda,  qayda jýrgen? Nege byltyr osy mәsele kóterilgen joq? Al, Asekendi (Asanәli Áshimovti aitady.-red) biz jyl sayyn shaqyramyz, ol kisi kelmeydi. Sonan song búl kisi odaqtyng júmysynan esh habary joq. Aralaspaydy, atsalyspaydy. Meninshe әlgi hattyng artynda ministrding ózi túrghan siyaqty.

- Ministrmen aranyzdaghy mәselening mәn-jayy ózderinizge mәlim. Dese de, siz bildey bir odaqty basqaryp otyrsyz. Sizding artynyzda Qazaqstannyng barlyng ónirlerindegi teatr qyzmetkerlerining amanaty, senimi túr. Osy daular Odaq júmysyna zararyn tiygizedi dep oilamaysyz ba?

- Salqyny tiyse, tek osynday ósek-ayang taratugha ghana salqyny tiyer. Bizding ministrmen teketiresimiz ol rektor bolyp túrghan kezde bastalghan. Men Jýrgenovte sabaq beremin. Ol - rektor. Bar bolghany Ýkimetten 12 grant bólinedi, sol kezde. Arystanbek myrza barlyq 12 grantty ózining tizimimen jasaugha tyrysty. Búl osydan 4 jyl búryn bolghan әngime. Men búl tizimdi orynday almaytynymdy ashyq aittym. Sol jerden bizding aiqas bastalghan. Ol kisi maghan doq kórsetti. «Sen mening kim ekenimdi bilmeydi ekensin, men seni júmystan shygharyp jiberemin» degen sózder aitylghan son, ekeuimiz shekisip qaldyq. Sol teketires ministrding kónilinde saqtalyp qalghan eken. Sodan ol kisi ministr bola sala, myna bizding odaqtyng siezdin ótkizinder dep búiryq soqty.

Ony jasaytyn ministr emes, odaqtyng prezidiumy. Endi taghy bir mәsele - búl kisi kino salasynyng bilgiri ghoy. Osy salamen qatty ainalysady. 2012 jyly mening «Feniks» degen jobam bastalghan edi. Qarajatty jaratugha arnalghan smeta bolady. Soghan sәikes, biz dayyndyq júmystaryna, tehnikalyq qúraldargha 60 million tengedey júmsadyq. Qay aida, qansha aqsha, qayda júmsalatynyn «Qazaqfilim» basshylyghy rettep otyrady. Qatang baqylauda. Sodan bәri retimen kele jatqanda, dayyndyq júmystary ayaqtalyp, endi mine kino týsirilimin bastaymyz degende Arystanbek myrza jobany toqtatyp tastady.  Qansha adam ailyqsyz qaldy. Ol taghy bar. Sondyqtan biz sotqa da jýgindik. Ókinishke oray esh nәtiyje bolmady. Eng sonynda bizge bólingen 470 million tengeni ministr  «Qazaq eli» serialyna audaryp jiberdi. Jaghday osynday.

- Óziniz aityp otyrsyz, QR teatr qayratkerleri odaghynyng barlyq qarjylyq mәseleleri qiyndap túr dep. Sonday-aq, siz Elbasynyng qabyldauynda boldynyz. Sonda búl mәseleler aitylghan shyghar?

- Men endi bizding odaq jayynda ministrge qanshama ret hat jazdym. Elbasynyng ózi «qoghamdyq úiymmen júmys istender» dep tapsyrghan. Al ol kisi kinomen ghana júmys isteydi eken. Bizben sharuasy da joq. Eshqanday jinalystaryna shaqyrmaydy. Tipti deseniz, biz odaqtyng atynan jyl sayyn qúrmetti ataqtargha Qazaqstannyng barlyq ónirlerinen birsypara akterdi úsynamyz. Ministr bizding hattargha bir de bir ret jauap bergen emes. Estuimshe, Óskemen teatrynyng akteri Sahan Álekeev degen jigit sol ministrmen birge oqyghan eken. Baryp, «meni osy odaq mynaday marapatqa úsynyp otyr edi. Sol jaghy ne boldy, Areke?» dep jolyghypty. Sóitse,  ministr «ol odaqtyng eshqanday ataqqa úsynugha qaqysy joq» depti. Búl degeniniz albaty sóz. Kez kelgen qoghamdyq úiym ataqqa úsyna alady. Al endi teatr akterlerin ataqqa bizding odaq úsynbaghanda kim úsynuy tiyis?

- Endi janaghy hatqa qayta oralsaq, Asekeng men Meruert apaylar bastap sizge qarsy hat jazuy kýtpegen jaghday. Desek te, Asanәli aghamen aranyzdaghy arazdyqtyng da yqpaly bar boluy mýmkin ghoy? 

- Asanәli aghamyz ministr Arystanbek myrzanyng arqa sýiep jýrgen aghasy. Jyl sayyn ataq-qúrmetin, stependiyasyn berip jarylqap jýrgen adamy. Qaytalap aitamyn. «Enlik gýl» syilyghyn alghandardyng 70 payyzy ónirlerdegi akterler. Oblystyq teatrlarda aiyna 20-30 myng tenge ailyq alyp jýrgen, sóite túra sahnagha adal qyzmet etip jýrgen azamattar. Ras, qalghan 30 payyzy osy Almatynyng narday teatrlarynda jýrgen darday akterler.  Qazirgi tanda oblystarda 2000-nan astam akter bar. Olardyng eshqaysysy Asanәli nemese Meruertten kem emes.  Kerek deseniz, daryny asyp týsetin akterler bar. Tek olar kórinbey jýr. Al endi akterlerding basy qosylmaydy degenge keletin bolsaq, bizding odaq memleketten bir tiyn aqsha almaydy.

- QR Teatr qayratkerleri odaghy shygharatyn jurnal bar ghoy...

- Odaq shygharatyn «Teatr» degen jurnalgha jyl sayyn beretin 1 million tengesi bar edi. Biyl ol da joq. Qazir ýsh aidyng nomeri shyqpay túr. Sebebi - aqsha joq. Mýshelik jarnadan týsetin azyn-aulaq tiyn-teben odaqtyng esh jyrtyghyn jamamaydy. Jarnanyng qúny – 500 tenge. Sondaghy jinalatyny 700-800 myng tenge salyq, kommunaldyq shyghyn sekildi úsaq-týiekten aspay qalady. Al jurnal aiyna bir ret shyghuy kerek. Onyng baspahanasyna keminde 600 myng tenge júmsalady. Au sonda men bir tiynsyz otyrghan odaqqa jeke demeushilerdi tartyp, ózimning az-maz bedelimdi paydalanyp, әrkimning esigin bir qaghyp jýrip, «Enlik gýldi» ótkizsem, onda oblystarda kórinbey jýrgen talantty akterlerge syilyq bersem, kinәlimin be?

Álde men teatrda kópten beri eshqanday ról oinamay jýrgen Meruert Ótekeshovagha sol «Qyz Jibek» ýshin qayta-qayta syilyq bere bereyin be? Asekene ol syilyqtyng ne keregi bar?

- Jón ghoy. Degenmen súraghyma jauap bermediniz...

- Ras, biz Asekeng ekeuimiz әkemteatrdyng 90 jyldyghynda aramyzdaghy eski daudy úmytyp, qol alysyp, keude qaghystyryp, tatulastyq. Men sonda Asekene kelip: «Aseke-au, aramyzda az-kem arazdyqty úmytayyq. Men ininiz retinde artyq ketsem, keshiriniz. Qashanghy búlay jýremiz? Biz bas bolyp, basqa akterlerding de basyn qosayyq» dedim. Sodan beri keremet jýr edik, myna hatta Asekeng kelip meni jaqsylap sybap tastapty. Sosyn ótkende Ayman Músahodjaevanyng konserti boldy, Abay atyndaghy teatrda. Sonda  Asekeng jýr eken. Men baryp amandasugha batpadym. Sóitsem Aseken: «Áy, Túnghyshbay, beri kel. Ne boldy, amandasudan qaldyng ba?» dedi. Men: «Aseke-au, qorqyp túrmyn. Ótkende ghana bar ókpeni úmytyp, tatulasqan edik. Artynsha siz solay depsiz. Endi baryp amandassam, qolymdy qaghyp tastay ma dep qorqaqtap túrmyn» dedim, әzil-shyny aralas. Sonda Aseken: «O, nesi-ey?!» dep an-tang qaldy. Men týsindirdim, osylay da osylay eken dep. Sonda Aseken: «Maghan ótkende bir balalar habarlasyp, "siezd ótkizu kerek" dedi. Men "e, ótkizsender ótkizinder" dedim. Basqa eshtenesin de bilmeymin» dedi. Endi әldekimder osydan darday qylyp, shu shygharyp jatqangha úqsaydy.

- Meruert Ótekesheeva da «ratel.kz» saytyna pikir bildirgen eken. Ol kisi de Asekenning aitqanynday, bireuler habarlasqanda «e, jaqsy» dey salypty...

- Meruert Ótekeshovagha da bireuler habarlasyp, «siezd ótkizu kerek» dese, Meruert «ótkizsender ótkizinder» depti.  Sosyn janaghy hatqa qol qoyghan Saylaubek Asylhanovqa habarlastym. Sóitsem, «Oybay, Túnghyshbay, eshqanday habarym joq» dep an-tan. Tipti ózimnen súrap otyr «ne deppin?» dep...

- Zinat Akbarova apay Úighyr teatrynyng aktrisasy...

- Zinat alpystan asyp qalghan aktrisa ghoy. Úighyr teatrynda isteydi. Men ol jaqqa da habarlasyp kórdim.  Úighyr teatrynyng diyrektory Yalqúnjan Shamilov degen jigitke habarlasyp em, «Túqa, Zinap apay auyryp jatqaly qashan. Onday hatqa qol qoyghan joq. Habary da joq. Solay ma eken?!» dep otyr.

Endi Anau Tatiyana Tarasova degen aktrisa 2014 jyly meni tóraghalyqqa saylaghan kezde: «Oybay, Túqa, siz basshylyqqa kelgeli odaq jandanyp, tirilip qaldy. Sondyqtan siezge qatysushylar, Túqannyng kandidaturasyn jabyq emes, ashyq dauys berip-aq saylayyq» dep úsynys jasap, meni tóraghalyqqa ashyq saylaghan adam edi. Tatyananyng teris ainalghanyna sene almaymyn.

Odaq ghimaratyna keler bolsaq, ras, bizde eshqanday ghimarat joq. Janaghy ózing aitqanday, men 2014 jyldyng 21 tamyz kýni Elbasynyng qabyldauynda boldym. Sonda Jeltoqsan kóshesindegi akterler ýiin bizge kense retinde paydalanugha súradym. Sonda Núrsúltan Ábishúly búl tapsyrmany Mәdeniyet ministri Arystanbek Múhamadiyúlyna jýktep, mәseleni tezdetip sheship berudi tapsyrghan. Sodan da eshqanday nәtiyje bolmady. Keyin  Memhatshy Gýlshara Ábdihalyqovagha kirdim. Ol qaytadan Arystanbekke tapsyrma berdi. Al ministr myrza aradaghy bayaghy renishti úmyta almay jýr...

- Endi bir ghana súraq. Eger siezd sheshim qabyldap, Odaq tóraghalyghynan ket dese, ketesiz be?

- Jaqsy, men keteyin. Men búl oryngha jabysyp otyrghanym joq. Mening ornyma isker, talantty jas adam kelse, tipti, men oghan kómektesuge dayarmyn. Al endi ósek-ayang taratyp, úyat tirlik jasap otyrghandardyng artynda qanshama bylyq jatyr. Men ony jaqsy bilemin. Jәne júrt qúsap, olardyng artyn qazbalap jatqanym joq. Ol óz aldyna bólek әngime. Hosh, biz jaqynda prezidium shaqyramyz. Sonda janaghy hatty jazghan jeti qayratkerdi de shaqyramyz. Sizder de kelip qatysynyzdar. Sonda barlyghy oiyndaghysyn ortagha salsyn. Al men qaytalap aitamyn, búl oryngha jabysyp otyrgham joq. Ministr aqsha bersin odaqqa, sosyn kezekten tys siezd ótkizip, sol jerde taghayyndaytyn adamyn taghayyndasyn. Aldymen ministr Arystanbek myrza odaqtyng jaghdayyn, oblystardaghy teatr akterlerining jaghdayyn bilip alsyn. Ayyna 20-30 myng tenge jalaqygha oblystyq teatrlarda qyzmet istep jýrgen azamattargha qoldau jasap, «Enlik gýl» syilyghyn bergenim ýshin men-aq kinәli bola qoyayyn. Bary - osy.

Súhbattasqan Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz