Jeltoqsannyng 4-i kýni Ózbekstanda ótken Preziydent saylauynyng nәtiyjesi shyghyp, elding tarihyndaghy ekinshi Preziydent Shavkat Mirziyaev boldy.

Ózbekstannyng Ortalyq saylau komissiyasy songhy mәlimetterdi jariyalap, Mirziyaevke túrghyndardyng 88 payyzdan astamy dauys bergenin mәlimdedi.

Ol liyberaldy-demokratiyalyq partiya atynan dodagha týsken bolatyn.

Saylauda 17 mln. 941 myng 955 adam dauys berdi, búl jalpy halyqtyng 88 payyzyn qúraydy.

Ayta keteyik, Mirziyaevpen birge saylaugha Halyqtyq-demokratiyalyq partiya atynan Hatamjon Ketmonov, sosial-demokrattardan Nariman Omarov jәne demokratiyalyq partiyadan parlamentting tómengi palatasynyng viyse-spiykeri Saruar Otamuratov qatysqan edi.

Búghan deyin 78 jastaghy preziydent Islam Karimov 2 qyrkýiek kýni jýrek talmasynan qaytys bolghan edi. Al 8 qyrkýiekte Ózbekstanda zang shygharushy palata men Oliy Mәjilisi senatynyng birlesken otyrysynda el preziydentining mindetin atqarushy bolyp, elding premier-ministri Shavkat Mirziyaev taghayyndaldy.

Shavkat Mirziyaev 59 jasta. Ol ózining qyzmet jolyn Tәshkentting Mirzo-Ulugbek audanda әkimi bolyp bastaghan. Keyin Jyzaq, Samarqan oblystarynyng әkimi qyzmetin atqardy. 2003 jyldan beri Mirziyaev Ózbekstannyng premier-ministri.

Uaqytsha preziydenttikke taghayyndalghan 3 aidyng ishinde Mirziyaev biraz mәselening basyn qayyrdy. Ásirese, biraz uaqyttan beri sheshimin tappay kele jatqan ózbek-qyrghyz shekarasy manyndaghy dauly aimaqty retteuge bel sheshe kiristi. Qyrghyzstan basshylarymen diplomatiyalyq kelisimder jasap, TMD aumaghyndaghy birneshe Preziydentti qabyldap ýlgerdi. Solardyng ishinde Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev ta bolghan edi.

Endi ol - legitimdi saylanghan Ózbekstannyng Preziydenti. Islam Karimov mektebinen shyqqan kadr qanday sayasat jýrgizedi? Ózbekstangha resmy is-saparmen Resey Preziydenti Vladimir Putin men Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaevtyng baruy neni anghartady? Mirziyaev jiyrma bes jyl ústanyp kele jatqan Karimovtyng sayasy pozisiyasyn әrmen qaray jalghay ma, әlde EAEO  integrasiyasyn qolday ma? Búl turaly qazaqstandyq sayasatkerler ne deydi?

ÓZBEKSTANMEN JAULASU BIZDING TARAPYMYZDAN BOLGhAN JOQ

Jabal Erghali, Senat deputaty:

-Irgemizdegi ejelgi kórshimiz ózbekterde kýni keshe ghana Preziydent saylauy ayaqtaldy. Búghan әsirese ózbek halqynyng erekshe quanyp otyrghanyn baspasózden oqydyq. Endi Qazaqstan men Ózbekstan arasyndaghy keybir sheshilmey kele jatqan mәseleler ong sheshiledi ghoy degen ýmittemiz. Sebebi, bizding Elbasymyz Núrsúltan Ábishúly Nazarbaevtyng Ózbekstanmen aradaghy qarym-qatynasty barynsha jyly ústaugha, barynsha ashyq jýrgizuge alghashqy kýnnen beri airyqsha mәn berip kele jatqany belgili. Arada qanday bir әngime, qanday bir jaghdaylar bolsa da Ózbekstan memleketine jýk artu, olardy kemsitu nemese dau bastau degen bizding tarapymyzdan bolghan joq. Endi myna jana Preziydentting saylanuy búrynghy sheshilmey kele jatqan mәselelerdi, әsirese adamdardyng eki el arasynda emin-erkin jýrip-túruy, sauda-sattyqtyng erkin boluy, birlesken kәsiporyndardyng ashyluy sekildi birqatar mәselelerdi sheshuge jol ashuy tiyis. Ásirese myna bizneste jýrgen halyqtyng qalauy osy. Sondyqtan da bizding ústanymymyz qay memleket bolmasyn, meyli ol alys-jaqyn shetel bolsyn, әrdayym tatu-tәtti bolu. Ózbekstanmen de bizding dostyq qarym-qatynasymyz, ejelgi tarihy aghayyndyghymyz odan әri damidy. Soghan senu kerek.

AVTORITARLYQ BIYLIKTING QALATYNY AYDAN ANYQ

Ázimbay Ghali, sayasattanushy:

-Shavkat Mirziyaevtyng birqatar niyetteri qúptarlyq kórinedi. Áueli ol  demokratiyalyq bolghysy keledi. Óitkeni Batystyng aldynda legitimdi, zandy saylanghan, әdil saylanghan bolyp kóringisi keledi. Biraq onyng tabighaty avtoritarly liyder. Islam Karimovtyng kezinde tek qana avtoritaritarizm bolghan. Ferghanada kóp halyqty qyrghany taghy bar. Sebebi Karimov reformany Qytay núsqasymen jasaymyz dep, keybir reformalardy mýlde toqtatyp tastaghan. Sondyqtan ekonomikalyq reformalar Ózbekstanda kenjelep qaldy. Jәne búrynghy kenes dәuirinde Ózbekstannyng ishki jiyntyq ónimi Qazaqstannan joghary bolghan. Al qazir bizden 3,5 ese kem. Al halqy 32 milliongha jaqyndap qaldy. Sondyqtan búl Mirziyaev ýshin kýrdeli jaghday. Taghy 5 million halyqy  Reseyde jýr. 300 mynnan astamy Qazaqstanda. Mirziyaev reformagha jol ashamyn jәne Reseyding eshbir jobasyna (EAEO, KO, ÚQKÚ sekildi úiymdar) kirmeymin dep otyr. Biraq Resey qysym jasaghysy keledi. Óitkeni erteng әlgi 5 million adamdy qua bastasa, olar myna biylikti tónkerip tastaydy.  Reseyding ózi qazir ekonomikalyq daghdarysty bastan keshude. Júmys tapshy. Aqsha joq.  Al Mirziyaev janaghy reformalardy bastaydy. Biraq alysqa barmaydy. Keybir әkimshilik shekteuler bar. Auyldardan qalagha keluge shekteuler qoyylghan. Auylda júmys joq. Sondyqtan qalagha kele almaytyndar migrant atanyp, shetelderge ketedi. Demek, Mirzaev birinshi kezekte el ishinde ary-beri kóshudi jenildetetin siyaqty. Búlarda endi jalghan statistika. Ekonomika tynysyn naryqpen keneytuge әrekettenedi.  Biraq búnyng qanshalyqty mýmkin ekendigi belgisiz. Óitkeni taghy sol avtoritarizm bolghan song әdildik joq. Ádildik joq jerde investisiya bolmaydy. Nemese elden dәuletti adamdar qashady. Qysqasy Ózbekstanda jaghday kýrdeli. Búl elde vtoritarlyq biylikting saqtalyp qalatyny aidan anyq. Búl ózi shala ózbek, shala tәjik. Eger jergilikti túrghyndar Reseyge qashatyn bolsa haos osynda bastalady. Sonda janaghy 5 million taghy ósedi. Al qazirgi Reseyding ahualy ýshin 5 millionnyng ózi tym kóp.

88 payyzben jengenining ózi ýlken kórsetkish qoy. Halyqtyng ýmiti joq emes.  Ásirese әkimshilik resurs saqtalghan son, saylaugha halyq qatysqany ras. Onyng ýstine el ishi ýreyli boluy da mýmkin.

Ózbek últynyng bir ereksheligi jýrgen jerinde tónkeris jasaydy. Mysaly Tәjikstanda búlar kóterilis jasady. Leninabad oblysyn basyp alghanda Resey armiyasy aralasqan. Sonan keyin Ózbekstanda lankesterding qataryn tolyqtyrdy. Sosyn Qyrghyzstanda da  separatistik kóterilister jasady. Ony taghy janshydy. Tek bizde ghana kóterilis jasay alghan joq. Óitkeni bizding Preziydentting sayasaty adekvatty bolyp túr. 

OA-DA QAZAQSTANGhA SPARING QARSYLAS KEREK

Erlan Sairov, sayasattanushy:

-Endi Ózbekstan halqy ózining tandauyn jasady. Mirziyaev Preziydent boldy. Onyng endigi   sayasaty eki baghytta boluy yqtimal. Birinshisi - modernizasiyalau. Ekinshisi - dәstýrli sayasat.  Saylaualdy sózderine qarasaq, Mirziyaev Ózbekstannyng әleumettik-ekonomikalyq kemshin tústaryn jetildirudi kózdep otyrghan sekildi. Ózbekstanda 32 millionnan astam halyq bar ghoy. Sosyn ózbek halqy dәstýrli týrde saudagha beyim. Eger jana biylik halyqtyng jolyn kishkene ashatyn bolsa,  Ortalyq Aziyada  Qazaqstangha ýlken bir bәseke payda bolady. Ekonomikalyq jaghynan liyberalizasiya jasaytyn bolsa, onda kóptegen memlekettik kәsiporyndar jekeshelenui mýmkin. Búl Qazaqstannyng biznesi ýshin paydaly bolatyny sózsiz. Óitkeni Qazaqstannyng kapitaly Ózbekstangha qúiylatyn bolsa,  ol eki el arasyndaghy integrasiyany damytugha ýlken jol ashatyny aidan anyq.

Al endi Mirziyaevtyng syrtqy sayasatyna keler bolsaq, ol beytaraptyq sayasatty ústanatynyn ózi aitty.  Yaghni, eshqanday integrasiyalyq úiymdargha kirmeytinin mәlimdedi. Biraq, Resey men eki jaqty strategiyalyq qarym-qatynas jasaytynyn da aitty. Degenmen de, Qazaqstangha qarqyndy damu ýshin Ortalyq Aziyadan Ózbekstan siyaqty sparing qarsylas kerek-aq.

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz