جەلتوقساننىڭ 4-ءى كۇنى وزبەكستاندا وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ ناتيجەسى شىعىپ، ەلدىڭ تاريحىنداعى ەكىنشى پرەزيدەنت شاۆكات ميرزياەۆ بولدى.

وزبەكستاننىڭ ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى سوڭعى مالىمەتتەردى جاريالاپ، ميرزياەۆكە تۇرعىنداردىڭ 88 پايىزدان استامى داۋىس بەرگەنىن مالىمدەدى.

ول ليبەرالدى-دەموكراتيالىق پارتيا اتىنان دوداعا تۇسكەن بولاتىن.

سايلاۋدا 17 ملن. 941 مىڭ 955 ادام داۋىس بەردى، بۇل جالپى حالىقتىڭ 88 پايىزىن قۇرايدى.

ايتا كەتەيىك، ميرزياەۆپەن بىرگە سايلاۋعا حالىقتىق-دەموكراتيالىق پارتيا اتىنان حاتامجون كەتمونوۆ، سوتسيال-دەموكراتتاردان ناريمان وماروۆ جانە دەموكراتيالىق پارتيادان پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسىنىڭ ۆيتسە-سپيكەرى سارۋار وتامۋراتوۆ قاتىسقان ەدى.

بۇعان دەيىن 78 جاستاعى پرەزيدەنت يسلام كاريموۆ 2 قىركۇيەك كۇنى جۇرەك تالماسىنان قايتىس بولعان ەدى. ال 8 قىركۇيەكتە وزبەكستاندا زاڭ شىعارۋشى پالاتا مەن ولي ءماجىلىسى سەناتىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا ەل پرەزيدەنتىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى بولىپ، ەلدىڭ پرەمەر-ءمينيسترى شاۆكات ميرزياەۆ تاعايىندالدى.

شاۆكات ميرزياەۆ 59 جاستا. ول ءوزىنىڭ قىزمەت جولىن تاشكەنتتىڭ ميرزو-ۋلۋگبەك اۋداندا اكىمى بولىپ باستاعان. كەيىن جىزاق، سامارقان وبلىستارىنىڭ اكىمى قىزمەتىن اتقاردى. 2003 جىلدان بەرى ميرزياەۆ وزبەكستاننىڭ پرەمەر-ءمينيسترى.

ۋاقىتشا پرەزيدەنتتىككە تاعايىندالعان 3 ايدىڭ ىشىندە ميرزياەۆ ءبىراز ماسەلەنىڭ باسىن قايىردى. اسىرەسە، ءبىراز ۋاقىتتان بەرى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان وزبەك-قىرعىز شەكاراسى ماڭىنداعى داۋلى ايماقتى رەتتەۋگە بەل شەشە كىرىستى. قىرعىزستان باسشىلارىمەن ديپلوماتيالىق كەلىسىمدەر جاساپ، تمد اۋماعىنداعى بىرنەشە پرەزيدەنتتى قابىلداپ ۇلگەردى. سولاردىڭ ىشىندە قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا بولعان ەدى.

ەندى ول - لەگيتيمدى سايلانعان وزبەكستاننىڭ پرەزيدەنتى. يسلام كاريموۆ مەكتەبىنەن شىققان كادر قانداي ساياسات جۇرگىزەدى؟ وزبەكستانعا رەسمي ءىس-ساپارمەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين مەن قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بارۋى نەنى اڭعارتادى؟ ميرزياەۆ جيىرما بەس جىل ۇستانىپ كەلە جاتقان كاريموۆتىڭ ساياسي پوزيتسياسىن ارمەن قاراي جالعاي ما، الدە ەاەو  ينتەگراتسياسىن قولداي ما؟ بۇل تۋرالى قازاقستاندىق ساياساتكەرلەر نە دەيدى؟

وزبەكستانمەن جاۋلاسۋ ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان بولعان جوق

جابال ەرعالي، سەنات دەپۋتاتى:

-ىرگەمىزدەگى ەجەلگى كورشىمىز وزبەكتەردە كۇنى كەشە عانا پرەزيدەنت سايلاۋى اياقتالدى. بۇعان اسىرەسە وزبەك حالقىنىڭ ەرەكشە قۋانىپ وتىرعانىن باسپاسوزدەن وقىدىق. ەندى قازاقستان مەن وزبەكستان اراسىنداعى كەيبىر شەشىلمەي كەلە جاتقان ماسەلەلەر وڭ شەشىلەدى عوي دەگەن ۇمىتتەمىز. سەبەبى، ءبىزدىڭ ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ وزبەكستانمەن اراداعى قارىم-قاتىناستى بارىنشا جىلى ۇستاۋعا، بارىنشا اشىق جۇرگىزۋگە العاشقى كۇننەن بەرى ايرىقشا ءمان بەرىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى. ارادا قانداي ءبىر اڭگىمە، قانداي ءبىر جاعدايلار بولسا دا وزبەكستان مەملەكەتىنە جۇك ارتۋ، ولاردى كەمسىتۋ نەمەسە داۋ باستاۋ دەگەن ءبىزدىڭ تاراپىمىزدان بولعان جوق. ەندى مىنا جاڭا پرەزيدەنتتىڭ سايلانۋى بۇرىنعى شەشىلمەي كەلە جاتقان ماسەلەلەردى، اسىرەسە ادامداردىڭ ەكى ەل اراسىندا ەمىن-ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋى، ساۋدا-ساتتىقتىڭ ەركىن بولۋى، بىرلەسكەن كاسىپورىنداردىڭ اشىلۋى سەكىلدى بىرقاتار ماسەلەلەردى شەشۋگە جول اشۋى ءتيىس. اسىرەسە مىنا بيزنەستە جۇرگەن حالىقتىڭ قالاۋى وسى. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ ۇستانىمىمىز قاي مەملەكەت بولماسىن، مەيلى ول الىس-جاقىن شەتەل بولسىن، ءاردايىم تاتۋ-ءتاتتى بولۋ. وزبەكستانمەن دە ءبىزدىڭ دوستىق قارىم-قاتىناسىمىز، ەجەلگى تاريحي اعايىندىعىمىز ودان ءارى داميدى. سوعان سەنۋ كەرەك.

اۆتوريتارلىق بيلىكتىڭ قالاتىنى ايدان انىق

ءازىمباي عالي، ساياساتتانۋشى:

-شاۆكات ميرزياەۆتىڭ بىرقاتار نيەتتەرى قۇپتارلىق كورىنەدى. اۋەلى ول  دەموكراتيالىق بولعىسى كەلەدى. ويتكەنى باتىستىڭ الدىندا لەگيتيمدى، زاڭدى سايلانعان، ءادىل سايلانعان بولىپ كورىنگىسى كەلەدى. بىراق ونىڭ تابيعاتى اۆتوريتارلى ليدەر. يسلام كاريموۆتىڭ كەزىندە تەك قانا اۆتوريتاريتاريزم بولعان. فەرعانادا كوپ حالىقتى قىرعانى تاعى بار. سەبەبى كاريموۆ رەفورمانى قىتاي نۇسقاسىمەن جاسايمىز دەپ، كەيبىر رەفورمالاردى مۇلدە توقتاتىپ تاستاعان. سوندىقتان ەكونوميكالىق رەفورمالار وزبەكستاندا كەنجەلەپ قالدى. جانە بۇرىنعى كەڭەس داۋىرىندە وزبەكستاننىڭ ىشكى جيىنتىق ءونىمى قازاقستاننان جوعارى بولعان. ال قازىر بىزدەن 3,5 ەسە كەم. ال حالقى 32 ميلليونعا جاقىنداپ قالدى. سوندىقتان بۇل ميرزياەۆ ءۇشىن كۇردەلى جاعداي. تاعى 5 ميلليون حالىقى  رەسەيدە ءجۇر. 300 مىڭنان استامى قازاقستاندا. ميرزياەۆ رەفورماعا جول اشامىن جانە رەسەيدىڭ ەشبىر جوباسىنا (ەاەو، كو، ۇقكۇ سەكىلدى ۇيىمدار) كىرمەيمىن دەپ وتىر. بىراق رەسەي قىسىم جاساعىسى كەلەدى. ويتكەنى ەرتەڭ الگى 5 ميلليون ادامدى قۋا باستاسا، ولار مىنا بيلىكتى توڭكەرىپ تاستايدى.  رەسەيدىڭ ءوزى قازىر ەكونوميكالىق داعدارىستى باستان كەشۋدە. جۇمىس تاپشى. اقشا جوق.  ال ميرزياەۆ جاڭاعى رەفورمالاردى باستايدى. بىراق الىسقا بارمايدى. كەيبىر اكىمشىلىك شەكتەۋلەر بار. اۋىلداردان قالاعا كەلۋگە شەكتەۋلەر قويىلعان. اۋىلدا جۇمىس جوق. سوندىقتان قالاعا كەلە المايتىندار ميگرانت اتانىپ، شەتەلدەرگە كەتەدى. دەمەك، ميرزاەۆ ءبىرىنشى كەزەكتە ەل ىشىندە ارى-بەرى كوشۋدى جەڭىلدەتەتىن سياقتى. بۇلاردا ەندى جالعان ستاتيستيكا. ەكونوميكا تىنىسىن نارىقپەن كەڭەيتۋگە ارەكەتتەنەدى.  بىراق بۇنىڭ قانشالىقتى مۇمكىن ەكەندىگى بەلگىسىز. ويتكەنى تاعى سول اۆتوريتاريزم بولعان سوڭ ادىلدىك جوق. ادىلدىك جوق جەردە ينۆەستيتسيا بولمايدى. نەمەسە ەلدەن داۋلەتتى ادامدار قاشادى. قىسقاسى وزبەكستاندا جاعداي كۇردەلى. بۇل ەلدە ۆتوريتارلىق بيلىكتىڭ ساقتالىپ قالاتىنى ايدان انىق. بۇل ءوزى شالا وزبەك، شالا تاجىك. ەگەر جەرگىلىكتى تۇرعىندار رەسەيگە قاشاتىن بولسا حاوس وسىندا باستالادى. سوندا جاڭاعى 5 ميلليون تاعى وسەدى. ال قازىرگى رەسەيدىڭ احۋالى ءۇشىن 5 ميلليوننىڭ ءوزى تىم كوپ.

88 پايىزبەن جەڭگەنىنىڭ ءوزى ۇلكەن كورسەتكىش قوي. حالىقتىڭ ءۇمىتى جوق ەمەس.  اسىرەسە اكىمشىلىك رەسۋرس ساقتالعان سوڭ، سايلاۋعا حالىق قاتىسقانى راس. ونىڭ ۇستىنە ەل ءىشى ۇرەيلى بولۋى دا مۇمكىن.

وزبەك ۇلتىنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى جۇرگەن جەرىندە توڭكەرىس جاسايدى. مىسالى تاجىكستاندا بۇلار كوتەرىلىس جاسادى. لەنيناباد وبلىسىن باسىپ العاندا رەسەي ارمياسى ارالاسقان. سونان كەيىن وزبەكستاندا لاڭكەستەردىڭ قاتارىن تولىقتىردى. سوسىن قىرعىزستاندا دا  سەپاراتيستىك كوتەرىلىستەر جاسادى. ونى تاعى جانشىدى. تەك بىزدە عانا كوتەرىلىس جاساي العان جوق. ويتكەنى ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ ساياساتى ادەكۆاتتى بولىپ تۇر. 

وا-دا قازاقستانعا سپارينگ قارسىلاس كەرەك

ەرلان سايروۆ، ساياساتتانۋشى:

-ەندى وزبەكستان حالقى ءوزىنىڭ تاڭداۋىن جاسادى. ميرزياەۆ پرەزيدەنت بولدى. ونىڭ ەندىگى   ساياساتى ەكى باعىتتا بولۋى ىقتيمال. ءبىرىنشىسى - مودەرنيزاتسيالاۋ. ەكىنشىسى - ءداستۇرلى ساياسات.  سايلاۋالدى سوزدەرىنە قاراساق، ميرزياەۆ وزبەكستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق كەمشىن تۇستارىن جەتىلدىرۋدى كوزدەپ وتىرعان سەكىلدى. وزبەكستاندا 32 ميلليوننان استام حالىق بار عوي. سوسىن وزبەك حالقى ءداستۇرلى تۇردە ساۋداعا بەيىم. ەگەر جاڭا بيلىك حالىقتىڭ جولىن كىشكەنە اشاتىن بولسا،  ورتالىق ازيادا  قازاقستانعا ۇلكەن ءبىر باسەكە پايدا بولادى. ەكونوميكالىق جاعىنان ليبەراليزاتسيا جاسايتىن بولسا، وندا كوپتەگەن مەملەكەتتىك كاسىپورىندار جەكەشەلەنۋى مۇمكىن. بۇل قازاقستاننىڭ بيزنەسى ءۇشىن پايدالى بولاتىنى ءسوزسىز. ويتكەنى قازاقستاننىڭ كاپيتالى وزبەكستانعا قۇيىلاتىن بولسا،  ول ەكى ەل اراسىنداعى ينتەگراتسيانى دامىتۋعا ۇلكەن جول اشاتىنى ايدان انىق.

ال ەندى ميرزياەۆتىڭ سىرتقى ساياساتىنا كەلەر بولساق، ول بەيتاراپتىق ساياساتتى ۇستاناتىنىن ءوزى ايتتى.  ياعني، ەشقانداي ينتەگراتسيالىق ۇيىمدارعا كىرمەيتىنىن مالىمدەدى. بىراق، رەسەي مەن ەكى جاقتى ستراتەگيالىق قارىم-قاتىناس جاسايتىنىن دا ايتتى. دەگەنمەن دە، قازاقستانعا قارقىندى دامۋ ءۇشىن ورتالىق ازيادان وزبەكستان سياقتى سپارينگ قارسىلاس كەرەك-اق.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz