Biz 25 jyldyng ishinde barlyq qiyndyqty jenip, damyghan 50 elding qataryna kirdik
«Biz, әlem júrtshylyghy, Qazaq elining úly jetistikterin endi ghana jete baghalay bastadyq. Shynynda, múnyng fenomen ekenin moyyndauymyz kerek. Qazaqstandyqtar qol jetken tabystaryn maqtan tútugha tolyq qúqyly», - dep jazady "Ayqyn" gazeti.
Búl Astanada ótken «Tәuelsizdikting 25 jyldyghy: Nәtiyjeler. Jetistikter. Keleshek kókjiyegi» atty halyqaralyq konferensiya barysynda AQSh-tan kelgen mәrtebeli meymannyng lebizi.
Mәjilis pen elimizding Syrtqy ister miynistrligi úiymdastyrghan is-sharagha Beligiya, Braziliya, Vengriya, Iran, Italiya, Qytay, Resey, Finlyandiya, Germaniya, Shvesiya jәne basqa da elderden parlament deputattary men sarapshylar qatysty.
Jiynda sóz sóilegen Mәjilis tóraghasy N.Nyghmatulin elimizding qalyptasuy men damuy jolynda Túnghysh Preziydent Núrsúltan Nazarbaevtyng tendessiz róline toqtala kele, Elbasyny «qazaqstandyq parlamentarizm modelining negizin qalaushy» dep atady. «Elimizdegi barlyq demokratiyalyq janarulardyng basty bastamashysy bolyp tabylatyn Túnghysh Preziydentting túlghasy – qazaqstandyq parlamentarizmning qalyptasuyna sheshushi yqpal etken basty faktorgha ainaldy. Mine, sondyqtan da Núrsúltan Nazarbaev parlamentarizmning qazaqstandyq modelining negizin qalaushy retinde qarastyrylugha tolyq qúqyly» dedi spiyker.
N.Nyghmatulin Tәuelsizdikting aq tany atqan shaqta halyq ózining shynayy tandauyn jasaghanyn, Núrsúltan Nazarbaevty el Preziydenti retinde tanday otyryp, taghdyrly sheshim qabyldaghanyn aitty. Sol uaqyttan bastap, Elbasy «memleketimizding qarqyndy damuynyn, Qazaqstannyng gýldenuining kepiline» ainaldy.
– Ózining jana tarihynyng shiyrek ghasyrynda Qazaqstan Elbasynyng basshylyghymen, kezindegi Kenes Odaghynyng kenje qalghan shetki-periyferiyalyq respubliykasynan, shyn mәninde «shiykizattyq qoymasynan» – әlemdik qoghamdastyqtyng tolyqqandy mýshesine, ónirlik kóshbasshygha, kýshti ekonomikasy men túraqty qoghamy bar zamanauy memleketke deyingi tanghalarlyq joldy jýrip ótti. Biz 25 jyldyng ishinde barlyq qiyndyqty jenip, damyghan 50 elding qataryna kirdik. Búl shynynda tarihy jenis!
Búl Túnghysh Preziydentimiz – Elbasy N.Nazarbaevtyng kóregen sayasatynyn, batyl qadamdarynyn, tarihy sheshimderining jenisi. Sondyqtan 25 jyldyq biyik belester – elimiz ýshin, halqymyz ýshin jarqyn bolashaqqa jol ashyp otyr, – dedi Núrlan Zayrollaúly.
Ol tәuelsiz Qazaqstan tarihynda bolghan kóptegen manyzdy sharalardyng Parlament qabyrghasynda ótkendigine nazar audardy. Olardyng qatarynda Qazaqstan astanasyn kóshiru, Kedendik odaq jәne Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng qúryluymen jýzege asqan euraziyalyq integrasiya iydeyalary jәne basqalary bar.
N.Nyghmatulinning baylamynsha, Preziydent Qazaqstannyng barlyq baghyttar boyynsha ýzdiksiz ilgeri jyljuyn qamtamasyz etedi.
– Býginde, osy shiyrek ghasyr ishinde jýrip ótken jolymyzdy shola otyryp, biz barlyq jetistikter men jenisterding Túnghysh Preziydent – últ Kóshbasshysy
N.Nazarbaevtyng qyzmetimen baylanysty ekenin aiqyn bayqaymyz. Memleket basshysy osy jyldar boyynda qoghamdyq progresting barlyq baghyttarynda Qazaqstannyng ýzdiksiz qozghalysyn qamtamasyz etushi quatty shygharmashylyq jәne toptastyrushy kýsh, – dep týigen spiyker sóz sonynda qazaqstandyqtardy aldaghy merekelermen – «Túnghysh Preziydent kýnimen» jәne «Tәuelsizdik kýnimen» qúttyqtady.
Syrtqy ister ministri Erlan Ydyrysov Kenes imperiyasy ydyraghan son, Qazaqstangha jana memleketting syrtqy sayasatyn da «taqyrdan» bastaugha tura kelgenin eske saldy:
– Qazaqstan aumaghy jóninen әlemdegi eng iri elderding biri. Biraq soghan qaramastan, dýniyejýzinde «Qazaqstan» degen memleketting kartada qayda ornalasqanyn biletinder óte az edi. Bizding elimiz turaly biletin sheteldikterding ózi Qazaqstandy «kóp últtan qúralghan, múhiytqa shyghar joly joq, jan-jaqtan alpauyt kórshilerining qorshauynda jatqan, Aral, Semey sekildi ekologiyalyq problemalar auyrtpalyghynyng astynda qalghan memleket» retinde ghana bildi. Ári olar atalghan problemalar jana memleketting egemen ómir sýruine qater tóndiredi dep týsindi. Soghan qaramastan, biz tabighy resurstarymyzdy óz orayyna paydalana otyryp, keng auqymdy ekonomiykalyq, sayasy reformalardy jýzege asyru arqyly ózimizding tól tabys tarihymyzdy jazyp shyqtyq, – dedi syrtqy sayasat vedomstvosynyng basshysy E.Ydyrysov.
Ol HH ghasyrdyng 90-jyldarynan bastap, memleketimizding tek ishki istermen ghana shektelmey, halyqaralyq arenada da ózin belsendi oiynshy retinde kórsete alghanyna nazar audartty. «Tәuelsizdigining 25 jyly ishinde Qazaqstan Shyghys pen Batys arasyndaghy shynayy geografiyalyq, ekonomiykalyq jәne sayasy kópir rólin óz moynyna aldy. Preziydent N.Nazarbaev sayasy erik-jiger men batyldyq tanyta otyryp, dana әri dúrys sheshim qabyldady, kenesten qalghan yadrolyq múradan bas tartty. Osylaysha, bizding memleket әlemdi yadrolyq jappay qyryp joy qaruynan jәne yadrolyq taytalastan qútqardy» dedi E.Ydyrysov.
Týrkiya respublikasynyng Úly últtyq mәjilisi tóraghasynyng orynbasary Mehmet Akif Hamzacheby qazaq eli Tәuelsizdigin jariyalay salysymen, týrik memleketining әlemde birinshi bolyp, ony moyyndaghanyn eske saldy. – Preziydent N.Nazarbaev basshylyghyndaghy Qazaqstannyng osy 25 jyldaghy jetistikteri – naghyz erlikting eren ýlgisi. Biz ýshin qazaq eli – bauyr әri dos. Sondyqtan әrqashan bizding qoldauymyzgha iye. Bizding qazirgi qarym-qatynastarymyz strategiyalyq seriktestik dengeyine deyin kóterildi. Biz Qazaqstannyng syndarly sayasatynyng jemisterin jәne halyqaralyq arenadaghy jetistikterin sýisine qadaghalap otyramyz. Búl elding BÚÚ Qauipsizdik kenesining 2017-2018 jyldardaghy mýshesi bolyp saylanuy – ýlken tabys әri mәrtebe dep baghalaymyz – degen Hamzacheby myrza Astanadaghy EKSPO-2017 halyqaralyq kórmesining tabysty ótkiziluine Týrkiyanyng ýles qosatynyna sendirdi.
Europalyq Odaqtyng Ortalyq Aziya boyynsha arnayy uәkili Piyter Burian bolsa, qazaq halqyn «óte quatty últ» dep atady.
– Tәuelsizdik osy halyqtyng әr salada damuyna jol ashty. Nәtiyjesinde, tarihy túrghydan óte qysqa merzim ishinde respublika iri jetistikterge jetip otyr. Býginde Qazaqstan – ornyqty, әri kemeline kelgen seriktes bolyp tabylady. Ol halyqaralyq sahnada ónirlik jәne jahandyq beybitshilik pen túraqtylyqqa ýles qosatyn manyzdy oiynshy retinde jaqsy bedel-reputasiyagha qol jetkizdi. Bizding Europalyq Odaq Preziydent N.Nazarbaev bastamashylyghymen 5 instiytuttyq reforma men Últ jospary ayasynda qolgha alynghan modernizasiya men transformasiya ýderisinde senimdi seriktes bolghysy keledi. Biz ýzdik tәjiriybelerimizben jәne ozyq tehnologiyalarymyzben bólispekpiz – degen P.Burian Qazaqstan men EO qatynastary sapalyq jana kezenge shyqqanyn atap kórsetti.
Halyqaralyq jiynda jariya etilgenindey, AQSh pen Europa sarapshylary keleshek kókjiyegine ýniluge úmtylys jasap, Tәuelsizdikting torqaly toyynan keyin elimizdi ne kýtip túrghanyn baghamdaugha, egemendik pen memlekettilikti nyghaytu ýshin ne isteu kerektigin saralaugha tyrysypty.
Osy orayda AQSh-taghy Dj.Hopkins uniyversiytetining Ortalyq Aziya jәne Kavkaz boyynsha institutynyng tóraghasy Frederik Starr «Qazaqstan 2041: kelesi 25 jyldaghy damu ssenariyyleri» («Kazakhstan 2041: Scenarios for the Next 25 Years») bayanjazbasyn tanystyrdy. Onyng aituynsha, «Qazaqstanda kýshti preziydenttik biylik qalyptasty, endi memlekettilik kýshti bolugha tiyis».
F.Starr Elbasy jýrgizip otyrghan kópvektorly sayasatty qúptay kele, Qazaqstannyng әlemdik arenadaghy belsendi is-qiymylyn, jahandyq problemalardy sheshu ýshin manyzdy jobalarmen shyghuyn «Tәuelsizdikti nyghaytatyn faktor» dep atady.
– Eger Qazaqstan halqynyng sany sonshalyqty kóp emestigin eskersek, osy túrghydan alghanda da búl óte qajet. El ýnemi jahan júrtshylyghynyng kóz aldynda bolugha tiyis. Qazaqstan basshylyghynyng da 25 jyl boyy qol jetkizip, kózdep kelgeni – osy. Sizder yadrolyq qarusyzdanu qozghalysyna kóshbasshysyzdar, EQYÚ tarihy sammiytin ótkizdinizder, Aziyadaghy ózara senimdi ornatushy úiymdy (AÓSShK) qúrdynyzdar, BÚÚ Qauipsizdik kenesine mýshelikke qabyldadynyzdar jәne basqalary. Dәl osy oqighalar Qazaq elining tuyn biyikten jelbiretedi jәne elding tәuelsizdigi men ózine degen senimdiligin pash etedi. Eger «Mәngilik el» bolghylarynyz kelse, jahandyq sahnadaghy kórnekti, salmaqty is-qimyldarynyz jalghasa berui qajet! – dep qorytty sózin aldaghy shiyrek ghasyrlyq damu ssenariylerining teng avtory, amerikalyq meyman Frederik Starr.
Halyqaralyq konferensiya júmysy «Qazaqstandaghy negizgi sayasy jәne ekonomiykalyq reformalardyng qorytyndylary», «Qazaqstan әlemdik sayasatta», «Qazaqstan: keleshek kókjiyegi» atty ýsh sessiya ayasynda jalghasyn tapty.
Ayhan Shәrip
Abai.kz