Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Qogham 9214 0 pikir 8 Aqpan, 2017 saghat 11:43

QAZAQ TÁUELSIZDIGI ÝShIN ELIMIZDEGI ÓZGE ÚLTTAR DA KÝRESTI

Jalghasy. Basy myna siltemelerde. Birinshi silteme. Ekinshi silteme.

Tәuelsiz Qazaqstannyng memlekettik iydeologiyasy men qoghamdyq ghylymy memlekettik jәne qoghamdyq patriotizmge beriletin anyqtamanyng ghylymy dәiektelgen últtyq tújyrymdamasyn, modeli men әmbebap ólshemsharttaryn jasap shygharugha tiyis. Mysaly, biz patriot qazaqtar jóninde kóp aitamyz, biraq Qazaqstannyng basqa últtan shyqqan patriottary jóninde eshtene aitpaymyz ne bolmasa az aitamyz. Búl býgingi tanda memlekettin, búqaralyq aqparat qúraldary basshylarynyng iydeologiyalyq, aqparattyq-nasihat júmysyndaghy әlsiz tús bolyp otyr.

Biz óz tarihymyz ben kópúltty jәne kópkonfessiyaly Qazaqstan halqynyng jadynda basqa memleketter men halyqtardyng jaulap alushylary men tirandaryn, diny apostoldaryn emes, qazaq halqynyng últ-azattyq kýresin týsinip, qoldaghan, qudalau men qughyn-sýrginning auyr kezeninde bizge kómek qolyn sozghan úly demokrattary men gumanisterin mәngi este qaldyrugha tiyispiz. Mysaly, Reseyding progresshil jәne demokratiyalyq kýshteri men adamdary әrdayym óz azattyghy men tәuelsizdigi ýshin kýresken qazaqtardyng jaghynda boldy. Olar biylikke kelgen kezde Qazaqstan óz azattyghyn aldy.

Orys halqynyng kórnekti úly Grigoriy Potanin (Reseyding Qúryltay jinalysyna «Alash» partiyasynyng atynan saylanghan deputat), Timofey Siydelinikov (Memlekettik Dumanyng mýshesi), Orest Shkapskiy (Uaqytsha Ýkimetting komissary), Sergey Shvesov (Peterburgtik professor-etnograf) jәne basqa da kóptegen adamdar «Alash» últ-azattyq qozghalysynyng iydeyalaryn qoldap, qazaq halqynyng memlekettik avtonomiyasyn jaqtap әreket etti, qazaqtardyng mýddesi men óz jerlerin saqtap qaluyn qorghady.

Tarihy qújattar Qazaqstannyng azattyghy, tәuelsizdigi men aumaqtyq tútastyghy jolynda kýreskender arasynda, mysaly, orys últynyng ghana emes, ukraiyn, qaraqalpaq, ózbek, qyrghyz, balqar últy men basqa da últtardyng ókilderi az bolmaghanyn kórsetedi, olar Qazaqstannyng mýddesi, bizding ortaq Otanymyz ýshin qolyna qaru alyp ta, sayasy jәne iydeologiyalyq maydanda da kýresken. Búghan jýzdegen jәne myndaghan mysal keltiruge bolady. Qazaqstanda osy adamdardyng erligin qayta janghyrtyp, esimderin mәngi este qaldyru asa manyzdy әri qajetti is. Búl Qazaqstan Preziydenti N. Nazarbaevtyng «Biz – bir otbasymyz jәne bizding bir ghana Otanymyz bar. Árqaysymyzdyng taghdyrymyz – Qazaqstan taghdyrynda» degen sózderin taghy da bir ret aighaqtay týsedi.

Mәselen, qazaqtardyng jonghar shapqynshylyghyna qarsy Otan soghysynda qyrghyzdardan, qaraqalpaqtardan, ózbekter men bashqúrttardan qúralghan jasaqtar az bolmaghan. Patsha ýkimetine qarsy Kenesary han bastaghan últ-azattyq kóteriliske orystar, polyaktar, belorusitar, ózbekter, tatarlar, qyrghyzdar, qaraqalpaqtar belsene qatysqan. Ári olardyng kóbisi qayta shanyraq kótergen Qazaq handyghynda jýzbasy, hatshy, adiutant jәne vedomstvo basshysy retinde basshy jәne jauapty lauazymdar atqarghan. 1916 jylghy halyq kóterilisi kezinde Aqmoladaghy kóterilis ortalyghy basshylarynyng biri ukrain Afanasiy Latuta boldy. Onyng qol astynda 30 myngha juyq kóterilisshi boldy. Aytpaqshy, ol qysqa uaqyt ishinde qazaq tilin ýirenip alghan.

Ne bolmasa, ata-babalarymyzdyng patsha biyligining otarshyl sayasatyna qarsy kýresin qazaq halqynyng óz azattyghy men Qazaqstannyng egemendigi ýshin últ-azattyq kýresi retinde tanudy taban tirep qorghaghan akademik Anna Pankratovanyng iydeologiyalyq maydanda kórsetken internasionaldyq erligin qalaysha úmytugha jәne este qaldyrmaugha bolady, keybir mәngýrt qazaq ghalymdar qarsy shyqsa da, ol eng kórnekti qazaq tarihshysy Ermúhan Bekmahanovty týrmeden bosatugha tikeley atsalysty. Múnday faktiler, qaytalap aitayyq, myndap sanalady, biraq ony kópshilik bile bermeydi.

Tipti, bizding kóz aldymyzda jәne bizding qatysuymyzben ótken elimizding tәuelsizdigi jyldarynda orys tildi qazaqstandyq bauyrlarymyz tanytqan shynayy patriotizm ýlgisi de az bolmady. Qazaq halqynyng qonaqjaylylyghy men internasionalizmine tәnti bolghan olar qazaq halqyn qúrmettep, onyng el egemendigi men tәuelsizdigi jolyndaghy sayasy jәne iydeologiyalyq kýresin jan-jaqty qoldap otyrdy.

Mysaly, búl Respublikanyng memlekettik egemendigi turaly deklarasiyany dayyndau jәne qabyldau (1990 jylghy 25 qazan), «QR memlekettik tәuelsizdigi turaly» Konstitusiyalyq zandy talqylau jәne qabyldau (1991 jylghy 16 jeltoqsan), tәuelsiz Qazaqstannyng túnghysh Konstitusiyasyn talqylau jәne qabyldau (1993 jylghy 24 qantar) kezinde Qazaq KSR Jogharghy Kenesi deputattarynyng әreketterinen anyq bayqaldy. Deputattar Zinaida Fedotova, Aleksandr Knyaginin jәne birqatar basqa da adamdar ózderin Qazaqstannyng shynayy patriottary retinde kórsetti.

Búrynghy otarshyl-totalitarlyq rejimderding maqsatty týrde jýrgizgen memlekettik sayasaty men qasaqana búrmalap baghalauy, nasihattauy saldarynan biz olardyng erligi men patriotizmi turaly bilu, halqymyzdyng mýddesi men qúqyghyn ýshin kýresken, erlik jasap, jeke basyn qúrbandyqqa tigip, Qazaqstannyng tәuelsizdigin jaqyndatqan, úlan-baytaq aumaghymyzdy qorghap qalghan, naghyz әri shynayy qaharman-batyrlarymyzdy maqtan tútu qúqyghynan aiyryldyq.

Osynday auqymdy, qajetti әri qayyrymdy júmysqa barlyq dengeydegi ókildi jәne atqarushy organdar ghana emes, qoghamdyq úiymdar men ýkimettik emes úiymdar, biznes ókilderi de qatysyp, atsalysugha tiyis. Biz osy bir asa manyzdy problemagha bet búryp, oilanyp-tolghanyp, ózimizge-ózimiz: qazaq halqynyng mýddesi ýshin ghasyrlar boyy kim kýresti? Mendeleev kestesindegi barlyq elementter tabylatyn bizding úlan-baytaq әri asa bay jerimizdi kim qorghap, saqtap qaldy? Bizding ruhany tanymymyz ben memlekettigimizdin, mәdeniyetimiz ben tilimizding teoriyalyq negizderin kim qorghap qaldy? Otanymyzdyng mýddesi ýshin kim qolyna qaru alyp soghys shayqastarynda nemese sayasi, ghylymy nemese iydeologiyalyq maydandar men aiqastarda naqtyly týrde shayqasty, kim bizden tartyp alynghan jerlerdi keri qaytaryp aldy? Kim óz ónegesimen últ ruhyn qayta týletip, saqtap qala aldy? Biz kýnierteng ózimizding ornymyzdy basatyn balalarymyz ben nemerelerimizdi kimnin, qanday túlghalardyng (eger Qazaqstannyng azattyghy, tәuelsizdigi men aumaqtyq tútastyghy ýshin kýresken kýreskerlerding bolmasa) erlikterining ónegesinde tәrbiyeley alamyz? Biz býgingi kýni ózimizding tәuelsiz tughan memleketimizde ómir sýrip jatqanymyz, bagha jetpes baylyghy bar ken-baytaq aumaqqa ie ekenimiz, bizding Otanymyz – Qazaqstan Respublikasy kóptegen halyqaralyq bedeldi úiymdardyng tolyq qúqyqty mýshesi bolyp qana qoymay, әlemde tanymal, layyqty qúrmetke ie memleket dep maqtanatynymyz ýshin kimge kóbirek mindettimiz? – degen súraqtar qoyyp, olargha jauap tabugha tiyispiz.

Biz osy jәne ózge de súraqtargha jauap bere otyryp, Qazaqstannyng tәuelsiz jәne demokratiyalyq memleket retinde damuyn qamtamasyz etu maqsatynda, qoghamnyng ruhani-imandylyq birligining basty negizderining biri, manyzdy qúndylyghy retinde qazaqstandyqtardyng býgingi jәne bolashaq úrpaqtaryn patriottyqqa tәrbiyeleu jýiesin jasap shygharamyz, azamattarymyzdyng boyynda joghary patriottyq sana-sezim qalyptastyramyz.

Atalghan mәselelerdi úzaq uaqyt boyy zerdeleu, shet elderding tәjiriybesin, osy problemamen ainalysyp kele jatqan basqa da ghalymdarymyzdyn, qúqyq qorghaushylarymyz ben mamandarymyzdyng úsynystaryn taldau bizdi Qazaqstannyng qazirgi naqty jaghdayynda qogham men jekelegen azamattarymyzdyng qajettiligin qanaghattandyru ýshin qordalanghan problemalardy dayyndau men dәiekti týrde sheshuding eng tiyimdi tәsili Qoghamdyq qor qúru bolyp tabylady degen tújyrymgha alyp keldi. Búl Qor bastapqy kezde úiymdastyru-izdestiru, aqparat-nasihat jәne basqa da qajetti júmysty óz kýshimen jýieli týrde jýrgizuge kiriser edi. Al memleket basshylary men qogham búl taqyryptyng qajettiligi men manyzdylyghyn jete úghynyp-sezingen kezde atalghan problemalardy memlekettik dengeyde sheshetin sәt te jetedi dep senemiz. Óz Otanyn qorghaushylardy memlekettik dengeyde qalaysha layyqty týrde baghalau qajet ekendigin bilu ýshin Reseyden – reseylik júrtshylyq pen biylikten ýlgi alu kerek.

Tәuelsizdikting 25 jyldyghy qarsanynda qajet bolyp otyrghan, kommersiyalyq emes qoghamdyq úiym «Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi ýshin kýreste zardap shekken adamdardy aqtau jәne mәngi este qaldyru jónindegi «Qaharmandar» respublikalyq qoghamdyq qory» (búdan әri – Qor) degen atpen qúryldy. Qordyng aty turaly úsynylghan ondaghan núsqa men úsynystan biz Tújyrymdamada bayandalghan uәjderge sýiene otyryp, «Qaharmandar» degen maghynasy ken, naqty әri kiyeli úghymgha toqtaldyq.

Qordyng negizgi qyzmet nysanasy jәne maqsattary:

- bizding azamattardyn, әsirese jastardyng Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreste zardap shekken adamdardyng esimi men erlikterin bilu kókjiyegin keneyte týsetin tәrbiyeleushi, bilim berushi-oqytushy baghdarlamalardy әzirleu men iske asyruda memlekettik organdarmen, ghylymy mekemelermen, sayasy partiyalarmen jәne basqa da qoghamdyq úiymdarmen ózara is-qimyl jasasu;

- Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi jolyndaghy kýres barysynda zardap shekken adamdardyng әrtýrli (sayasi, әskeriy,  qyzmettik, iydeologiyalyq, shygharmashylyq, ghylymi, mәdeny salalar men basqa da salalardaghy) sanattarynyng ghylymy tújyrymdamalaryn әzirleu;

- Qazaqstannyng mýddesi ýshin kýreskenderding búryn belgili bolmaghan nemese baghalanbaghan erlikterine obektivti bagha beru boyynsha izdestiru, taldau, úiymdastyru júmysyn jýrgizude azamattargha, zandy túlghalargha, ghylymy mekemelerge, qoghamdyq jәne memlekettik úiymdargha qoldau jәne kómek kórsetu, osy kýreskerlerding ardaqty atyn qalpyna keltiru jәne erlik isterin mәngi este qaldyru;

- ortalyqta, sonday-aq ónirlerde Qazaqstannyng azattyghy, tәuelsizdigi men aumaqtyq tútastyghy ýshin kýreste zardap shekken adamdardy aqtaugha arnalghan ghylymiy-praktikalyq konferensiyalargha, dóngelek ýstelderge, baspasóz konferensiyalaryna bastama jasau, osy sharalargha qatysu jәne olardy ótkizu;

- Qordyng maqsattaryn iske asyru ýshin zertteu baghyttary jәne faktiler boyynsha toptar qúryp, olardy ghylymiy-izdestiru issaparlaryna jiberu;  

- әrbir patriottyng búryn sayasy jәne iydeologiyalyq uәjder boyynsha tyiym salynghan erligin anyqtau jәne oghan әdiletti bagha beru maqsatynda Qordyng izdestiru, taldau jәne úiymdastyru júmysyn, eng aldymen, qoghamnyng qajettilikterin jәne Qazaqstannyng ónirlerindegi (audandaryndaghy, kentteri men auyldaryndaghy) azamattardyn, zandy túlghalardyng ótinishterin qanaghattandyrugha baghyttau;

- Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreste zardap shekken qúrbandardyng barlyq sanattaryn aqtau jәne olardyng esimi men erlikterin mәngi este qaldyru jóninde zannamalyq, normativtik jәne jeke-dara aktiler әzirleu men qabyldauda, sonday-aq atqarushy jәne ókildi biylik organdarynyn, sottardyn, prokuratura organdarynyng osynday sheshimder qabyldauyna mýmkindik beretin zannamalyq aktiler qabyldauda zang shygharu bastamasy jәne qúqyqtyq bastama subektilerine kómek kórsetu;

- bizding otandastarymyzdyng ótinishterin halyqaralyq qúqyq pen halyqaralyq kelisimderding normalaryn saqtay otyryp qarau jәne olardyng ata-babalaryn últtyq, taptyq jәne diny sebepter boyynsha qudalaugha, qughyn-sýrginge salugha jәne Qazaqstan aumaghynan quugha baylanysty mәseleler boyynsha qoldan keler kómek kórsetu;

- Qazaqstan Respublikasyn tәuelsiz jәne demokratiyalyq memleket retinde damytudy qamtamasyz etu ýshin bizding kópúltty qoghamymyzdyng asa manyzdy qúndylyghy, ony biriktiretin basty negizderding biri retinde qazaqstandyqtardy birtútas patriottyq tәrbiyeleu jýiesin damytu men jetildiruge qatysu, azamattarymyzdyng boyynda joghary patriottyq sana-sezim men taghdyrlardyng ortaqtyghy turaly týsinik qalyptastyru;

- bizding azamattarymyzdyng qazirgi jәne bolashaq úrpaghyn Qazaqstannyng әrtýrli últtan shyqqan patriottarynyng taghdyry men erlikterining naqty ónegesi negizinde, Otandy kirshiksiz sýng men oghan qyzmet etu túrghysynan patriottyq tәrbiyeleuge jәrdemdesu;

- Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreste patriottar jasaghan erlikterdi klassikalyq halyqaralyq standarttar men ghylymy jәne qoghamdyq oi-pikirding ozyq jetistikteri negizinde baghalau ýshin imperiyalyq, taptyq dogmalar men stereotipterden arylugha jәne qazaqstandyq patriotizmning qazaqstandyq últtyq ghylymy әdistemesi men ólshemsharttaryn, sonday-aq birtútas qaghidattary men qúndylyqtaryn jasaugha jәrdemdesu bolyp tabylady (múnday júmystyng barlyghy 21 baghyty bar).

Búl júmystardyng barlyghy halyqaralyq standarttar men normalar shenberinde, basqa halyqtar ókilderining qadir-qasiyeti men qúqyqtaryn qozghamay, Qazaqstandaghy sayasy jәne últaralyq kelisimning búzyluyna jol bermey, órkeniyetti týrde jýrgiziluge tiyis. Biz otarshyl jәne diktatorlyq sayasat qarapayym halyqtyng pikiri eskerilmey әzirlenip, iske asyryldy degen pikirdi negizge alamyz, sondyqtan da osy halyqtardyng ókilderi – qazaqstandyqtar búrynghy biylikterding is-әreketi ýshin jauap bermeydi.  

Osy Qordy men jәne әigili tarihshy-ghalym M. Qoygeldiyev, sonday-aq basqa da mýddeli mamandar qúrdy. Qordyng Qamqorshylyq kenesining tóraghasy – barshagha belgili әri syily memleket jәne qogham qayratkeri O. Ábdikәrimov. Biz osy tarihy jәne memlekettik manyzy bar, qoghamdyq paydaly әri qayyrymdy júmysta halyqtyng ziyalylyq dengeyin aiqyndaytyn jәne ziyaly qauymyn qúraytyn ózimizding belgili qogham jәne sayasat qayratkerlerinin, ghalymdar men jazushylardyng kómegine iyek artamyz. Dәl osy adamdar búryn kópshilikke belgili bolmaghan jәne atyn ataugha tyiym salynghan ruhany jәne ziyaly túlghalardyn, Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi jolyndaghy kýreskerlerding ýlgi-ónegelerin tanytugha tiyis.

Bizde osy problema boyynsha ónirlik biylikpen jәne elitamen (júrtshylyqpen) syndarly týrde ózara is-qimyl jasasu tәjiriybesi bar. Mәselen, 2010 jyly M. Qozybaev atyndaghy Soltýstik Qazaqstan memlekettik uniyversiytetining (Qyzyljar qalasy) bazasynda oblys әkimdiginin, «Jeti jarghy jәne Qojabergen jyrau» qoghamynyn, basqa da úiymdar men mekemelerding kómegine sýienip, sonday-aq jergilikti zertteushilerdi, ghalymdar men ólketanushylardy belsendi týrde tarta otyryp, «Soltýstik Qazaqstan: ónirding tarihy, túlghalardyng taghdyrlary» degen taqyrypta elimizding soltýstik ónirlerining tәuelsizdigi men aumaqtyq tútastyghy jolyndaghy kýres tarihyna arnalghan halyqaralyq ghylymiy-praktikalyq konferensiya ótkizdik.

Konferensiyanyng júmysyna kórnekti qogham jәne memleket qayratkerleri, Parlament deputattary, әigili otandyq jәne sheteldik ghalymdar – Qazaqstan men Reseyding 13 joghary oqu orny men 14 úiymynan kelgen, 49 bayandama jasaghan 48 zertteushi, onyng ishinde 2 akademiyk, 18 ghylym doktory men 21 ghylym kandidaty qatysty.

Ghalymdar men ólketanushy-zertteushilerding bayandamalarynda qogham ýshin mýldem jana, búryn belgili bolmaghan faktiler men qúbylystar kóptep keltirildi, ólkening naghyz patriottarynyn, onyng ishinde óz kezinde Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi jolynda kýresken, sonynan ondaghan myng adam ilesken kórneki ruhany jәne ziyaly kýreskerlerding ghylymnyng shúghyldanuyna tyiym salynghan taghdyry men erligi búrynghy dogmalar men stereotiptersiz, janasha jәne obektivti týrde jazyp-kórsetildi.

Biz múnday forumdardy elimizding basqa ónirlerinde de úiymdastyrudy josparlaghan edik. Biraq, ókinishke oray, obektivti jәne subektivti sebepter boyynsha búl jospardy iske asyra almadyq. Endi biz «Qaharmandar» qoghamdyq qory qyzmetining ayasynda, onyng júmys nysandarynyng biri retinde, osy praktikany jalghastyrudy josparlap otyrmyz.

Biz Qordyng izdestiru, ghylymiy-zertteu, úiymdastyru-demeushilik etu júmysyna Astana men Almatynyng ghalymdary men mamandaryn belsendi týrde tartumen qatar, bizding Otanymyzdyng azattyghy, tәuelsizdigi ýshin kýresken patriottar túrghan jәne túryp jatqan Qazaqstannyng barlyq ónirlerindegi qoghamdyq, ghylymi, ýkimettik emes úiymdargha, ólketanushylargha, demeushilerge, deputattar men memlekettik qyzmetshilerge, sonday-aq Qazaqstan patriottarynyng – bizding elimiz Otanyna ainalghan әrtýrli últ ókilderining belsendi týrde atsalysuyna ýmit artamyz.

 Biz Otanymyzdyng azattyghy men tәuelsizdigi jolynda kýresken naghyz patriottardyng barlyq sanattarynyng erligi men esimin qayta janghyrtqanda ghana Otanymyzdyng býgingi jәne bolashaq qorghaushylaryn tәrbiyeleytin, qajetti moraldyq-imandylyq irgetas (resurs) jasay alatynymyzgha kәmil senemiz.

Aldymyzda búralan-búltarysy kóp, mashaqaty mol, asa qiyn jol túr, bizdi, әsirese úiymdastyrushylyq jәne materialdyq túrghydan auqymdy qiyndyqtar kýtip túr. Degenmen biz Qor qyzmetining negizin qúraytyn izgilik pen patriottyq әleuet, imandylyq resurstary, sonday-aq qazirgi qazaqstandyq úrpaqqa ata-babalarymyz joldaghan qasiyetti ýndeu men artqan ýmit búl qiyndyqtardy da enserip shyghatynymyzgha kómektesedi dep senemiz.

Biz ózimizding kópúltty halqymyz aldynda osy joldan, búrynghysynsha, tabandy týrde, riyasyz, adal niyetpen sonyna deyin ótemiz dep uәde etip, sert beremiz.

Barlyq úsynystardy, kenester men úsynymdardy, sonday-aq «Qaharmandar» Qory ainalysa alatyn faktiler men túlghalar turaly Ózderinizge mәlim mәlimetterdi bizding kaharmani@mail.ru elektrondyq mekenjayymyzgha joldaudy ótinemiz.

(sony)

Sabyr Qasymov, Qazaqstannyng azattyghy men tәuelsizdigi ýshin kýreste zardap shekken adamdardy aqtau jәne mәngi este qaldyru jónindegi «Qaharmandar» respublikalyq qoghamdyq qorynyng preziydenti

Abai.kz

0 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2251
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3504