(Jalghasy. Basy myna siltemelerde:

http://abai.kz/post/view?id=3654

http://abai.kz/post/view?id=3663)  

Taghy talas tudyratyn mәsele: qazirgi tandaghy mýftiyat úsynyp otyrghan bes paryz degenderi negizinen tórt paryz. Abay atamyz arap halqynyng din ústanymymen kelgen sharighattaghy ýlken qatelikti:

«El jayyn bilip qansanyz, aitayyn qúlaq salsanyz. 

Keybiri dýrsip jýr, jer tәnirisip ker manghaz. 

Keybireui – zәkýnshik, ondarmasyp, berse aryz.

Keybiri pirge qol bergen, ishi zalym, syrty abyz.

Keybiri qajygha baryp jýr, bolmasa da qaj qaryz.

        Músylmandyq ol oilap, ótegen qashan ol qaryz?» , - deuinen tek qajylyqtyng paryz bolyp sanalmaghanyn angharamyz. Yaghni, islam bes paryzynyng bir paryzyn joghaltyp ornyna «qajylyqty» paryz qylghany kórinip túr. Negizinen, besinshi paryz jogharydaghy Tәnirlik ústanymdaryna qatysty aitylghan «el múqtajyn, senimin tazartugha» amanattalghan bolsa kerek. Búdan shyghatyn qazirgi kýnimizge say qorytyndy – búrynghy zamandary el mәdeniyetin qadaghalaytyn abyz, biylerimiz ózderi tandap handy da filosofiyalyq (oyshyldyq) synaqtarynan ótkizip, senim artatyn bolsa qazirgi sauatty degen zamanda shet elden dәreje alyp, saylanyp keletin «túrpayy intelliygentter» elding ruhany ansaryn baghyttaytyn boldy.

Onyng ýstine negizine bizding territoriyamyzgha taraghan negizgi músylmandyq ilim Ahmet Yassauiyding sufizmdik (diny mistikalyq baghyt) sala ekendigin eskersek Euraziyalyq túrpatymyzdyng ózindik qalpy aiqyndala týsetini anyq. Olay deytinimiz, Euraziyanyng batysyn mekendegen slavyan halyqtarynyng basym kópshiligining hristiandyq ilimning pravoslaviyelik (diny mistikalyq baghyt) baghytyn ústanuy da osy diniy-mәdeny kenistikting ózindik tabighy jәne ruhany erekshelikterine baylanysty ekendigining dәleli bolsa kerek. Sondyqtan da qazirgi tandaghy ruhaniyatymyzdyng basty qaynar kózderining biri osy Tәnirlik ilimining iydeyalyq bastaularynda jatyr dep senimmen aita alamyz.

Onyng ýstine ata dәstýri, salt-sana, túrmystyq mәdeniyet jayly sóz qozghaghanda keyingi jyldary tikeley músylmandyq taghylymdarmen ghana ruhany sabaqtastyq izdestiru mәselesi basym týsip jatyr. Onyng sebebi ózimizding tól diny bolmysymyz bolyp tabylatyn Tәnirlik ilimining tanymdyq qaghidalary men bolmystyq túrpaty ghylymy túrghydan mәndi qasiyetteri túrghysynan әli de tolymdy zerdelenbey jatqandyghynda bolsa kerek. Islamnyng sinkrettiligi men kóshpendiler senimining sinkrettiligin saralaumen júmys bitti degen ansarlar ghana qalghan siyaqty. Eger últtyq bolmystyng taza tabighy nәrinen susyndanuymyz qajet desek alghashqy qaynar kóz bolyp tabylatyn Tәnirlikting qúdiretin de esten shygharmay әli de zerdeley týsuimiz qajetti әreket emes pe. Adamnyng tirshilik etuine qajetti tabighy jaghdaylardyng Tәnirden, yaghni, kókke tәueldi bolatyny, belgili bir etnostyng qoghamdastyghynyng bayandy boluy da sol aspannyng «meyirimdi yqylasyna» tikeley baylanysty eken. Taypalardy birtútas halyqqa ainaldyratyn qasiyetti «passionarnosti» ekendigine dәleldemeler de barshylyq. Al, «passionarlyqty» geografiyalyq ortanyng qasiyeti, yaky «tabighy jauapkershilikting negizi» dep qarastyrsaq Tәnirlikting Qúdayy jәne adamy jauapkershilikke qatystylyghy óz-ózinen tuyndaytyn mәsele. Búdan Tәnirge tabynghan halqymyzdyng týsinigi ghylymy qisyngha jaqyn keletin әmbebapty dýniyetanym ekenine senuimizge negiz bar.

Sóitip, últtyq dýniyetanymnan órbigen Tәnirlikting negizinen tabighatty ardaqtau salty, adamdy nemese ata-babany qúrmetteu salty qúralady. Ata-anany syilap pir tútu halyqtyng asyl qasiyetterining biri. Ómir berip, ónege kórsetken әke, әlpeshtep ósirgen ana aldyndaghy qaryz senimi әr adamnyng adamgershilik dengeyining ólshemi, azamattyq jauapkershiligi bolyp sanalady. Ata-babalar aruaghyna syiynu salty arghy zamandardan kele jatqan úly dәstýrdi saqtau, jalghastyru, algha aparu jauapkershiliginen tughan. «Óli riza bolmay tiri bayymas» degen qanatty sóz de osy saryndy taghylym. Al, aruaq degenimizding ózi búl ghúmyrdan ótken adamnyng ruhy. «Aruaq» - kýsh, quat, dem degen auyspaly maghynasy bar «ruhtyn» kópshe týri, negizinen arab tilinen auysqan sóz deydi zerdeleushiler. Aruaqqa syiynu – tirshilikte iske asyrghan isterine baylanysty airyqsha qasiyet iyesi sanalghan atalardyng ruhymen qanattanu, múragerlik jauapkershilikke talaptanu úghymyn bildiredi. Aruaqqa syiynu salty úrpaqty jauapkershilikke tәrbiyleude, patriottyq sezimdi úshtauda orasan zor әleumettik mәndi bolghan jәne bola da bermek. «Qazaqtar әdette ata-baba aruaghyn Qúdaydan da qúdiretti dep týsingen» degen úsynystyng jany bar. Aruaqtyng keyingi úrpaqtyng oi-sezimi men nanymyna әserining qúdiretin osydan-aq bayqaugha bolady. Ata-babany qasterleu ghúrpy–qogham men adam tanugha kómektesetin jauapkershilikti mýmkindik. Halqyna erekshe enbegi singen, aqyl oiymen, adamgershiligimen, imandylyghymen belgili bolghan jandardyng ómirin keyingi úrpaqqa ónege etu – últtyq qasiyetterdi saqtau múratyndaghy jauapkershilikti arttyrudy kózdeydi. Búl dәstýr sabaqtastyghyn qamtamasyz etip, halyqtyng auyz birligin jәne yntymaqtastyghyn arttyrady. Ortaq maqsatty oryndaudaghy ruhany jauapkershiligin kýsheytedi.

Din adamzatpen baylanysty ruhany jәne әleumettik qúbylys bolghandyqtan últtyq mәdeniyetpen jәne últtyq bolmyspen de tikeley baylanysty. Din әleumettik-mәdeny baylanystardy jәne dýniyetanymdyq ústanymdardy aiqyndaytyn bolghandyqtan qazirgi әlemdegi dintanulyq jәne әleumettanulyq teoriyalarda din qoghamnyng túraqtylyghyna yqpaldastyq berushi faktor retinde qarastyrylady. Qazirgi tanda qoghamdyq ómirde dinge degen qyzyghushylyq artyp túrghan uaqytta dinning qogham ómirindegi ornyn zerdeleu ýshin filosofiyalyq jәne dintanulyq negizde taldaular jýrgizu qajet. Din adam jәne qogham ómirinde qúndylyqtyq úghym retinde onyng ómir mәndik ústanymyna yqpal etedi. Din újymdyq biregeylenu retinde individke pen qoghamgha yqpal etushi faktor bolyp tabylady. Zamanauy sekulyarly qoghamda qoghamnyng týrli salalaryna, qoghamdyq jәne últtyq bolmysqa, jeke adam sanasyna, әleumettik qatynastar men instituttardyng qyzmetine dinning yqpal etui qazirgi dintanulyq ghylymda naqty tarihy jaghdaydy esepke ala jýrgizilui kerek. Qazaqstan-2050 Strategiyasynda Elbasy «Bizding memleketimizding zayyrly kelbeti – Qazaqstannyng tabysty damuynyng manyzdy sharty. Múny Qazaqstannyng qazirgi jәne bolashaq sayasatkerleri, barlyq qazaqstandyqtar aiqyn týsinuge tiyis», – dep atap kórsetti. Býgingi tanda últ tili, dili (mentaliyteti), dini, últ sanasy syndy úghymdar últtyq ruhaniyatty zerdelep, zertteude manyzdy bolyp tabylady. Sondyqtan últtyng dýniyetanymdyq kózqarastaryn, últtyng ózine tәn bitim-bolmysyn, jan-dýniyesin, filosofiyalyq oilau jýiesin, mәdeniyetining ruhany negizderin tanyp-bilu ýshin dil men din araqatynasyn, dindegi dilding ornyn dúrys zerdeleu kerek. Álemdik qauymdastyqty qúraytyn san aluan últtar men úlystardyng ózine ghana tәn atadan balagha sabaqtastyqpen berilgen, uaqyt synynan ótken dýniyeni tanu, úghynu, payymdap, parqylaytyn, әri órbitetin jýieleri tәn.

Últtyq minez-qúlyq, jýris-túrys, salt-dәstýr, senim, ómirlik ústanymdar men últtyq oilau ereksheligi әrbir halyqtyng tarihiy-mәdeny damu kezenderinde ózining әleumettik kýshi men ruhany nәrin joghaltpaytyn sarqylmas kәusar kóz jәne qasiyetti túghyr. Óitkeni, últtar men úlystar ózining bastapqy tarihy salt-sanasynda jәne ruhany әleminde qalyptasqan oilau jýiesin, dýniyetanymyn últ ýshin kiyeli sanalatyn qadir-qasiyetteri men ata-baba ardaqtaghan senimin tarihy jadynda mәngilik qúndylyqtar retinde qasterleydi. Q.Múhamedjanov: «Bizge kelgen islam dini arghy atalarymyzdyng tәnirlik әdet-ghúrpymen, halqymyzdyng mentaliytetimen tabighy ýilesip ketedi. Bizding búrynghy biylerimiz: «Qúdaydan qoryqpaghan – Hannan qoryqpaydy, Hannan qoryqpaghan - Zannan qoryqpaydy», – deydi eken - Meninshe, tabighattyng dýley kýshimen údayy betpe-bet kelip, tay-talasta jýrgen kóshpeli qazaqtar qarapayym sezim-týisigimen-aq Qúdaydyng bir ekenine kózi jetken. Halyqtyng kóptegen yrymy, salt-sanasy, dәstýrleri Qúrannyng Allahqa minәjәt etetin ayattaryn eske týsiredi», – dep, halqymyzdyng dәstýri men yrym-joralghylaryndaghy islam qúndylyqtarynyng ornyn jәne últtyq sana men dildegi Qúran iydeyasynyng manyzyn aiqyndaydy.

Qazaq ruhaniyatynyng asyl ýlgileri qay kezende bolmasyn halqymyzdyng dili men mәdeniyetin qalyptastyrudaghy basty baghyt-baghdar bolghan. Qazaq ruhaniyatyn zertteushi kórnekti ghalym Ó.Jәnibekovtyng «Qazaq halqynyng ghasyrlardy artqa salyp, ómir talabyna say, qalyptasqan ruhany әlemining bizge әli de beymәlim syrlary kóp. Tamyryn terenge jayghan dala órkeniyetining zerttele qoymaghan jaqtaryn asha týsu ghylymgha qosylghan ýlken ýles bolar edi», – degen oy tolghanysy halqymyzdyng ruhany әlemin qúraytyn qúndylyqtardyng manyzy men auqymdylyghyn naqtylaydy. Qúndylyq әrqashanda adamnyng qajettiligimen, mýddesimen aiqyndalady. Adam ýshin qúndylyqtyq baghdarlar jýiesi manyzdy bolyp tabylady. Qúndylyqtyq baghdar adamnyng manyzdy qajettilikterining birin kórsetedi. «Adam ómirining songhy maqsaty-ruhanilyqqa jetu. Ruhanilyq – adam balasy jetui tiyis eng manyzdy jәne maghynaly maqsat» degen oidy qúptaymyz. Adamzattyng izgi qúndylyqtary әrqashan asqaq múrattargha qyzmet jasaydy. Ruhany qúndylyqtar adamnyng jan dýniyesin bayytyp, adamdy kemeldilikke qaray órletedi. Islam qúndylyqtary búl músylman әlemi mәdeniyetining ózegi jәne músylmandardyng ar-újdanynyng ainasy. «Islam etikasy ómirshendigi myng jarym jyldyq tәjiriybemen dәleldengen orasan zor órkeniyetting negizi bolyp tabylady» degen oidy islamy teoriyalyq ústanymdar rastaydy. Islam dini búl mәdeniyet pen órkeniyet joly bolyp tabylady. Islam últshyldyqqa, nәsilshildikke, tózimsizdikke, kedey men dәuletti dep bóluge qarsy. Qúranda: «Áy, iman keltirgender! Rasynda, Biz senderdi bir er men bir әielden jaratyp, bir-birlerindi tanyp-bilulering ýshin senderdi halyqtar men rular ettik. Álbette, Allahtyng qasynda eng ardaqtylaryng – eng taqualaryn. Rasynda, Allah bilushi әri habardar» (Ál-Hujurat, 13).

Din qoghamdyq sananyng formasy retinde, adamnyng dýniyege kózqarasyn jәne baghyt-baghdaryn, ónegelik ústanymyn ómir saltyn  bildiredi. Diny dýniyetanym adamzat tarihynda ghasyrlar boyy saqtalyp, ózining mәngilik qúndylyqtary  arqyly әrbir halyqtyng mәdeniyeti men salt-dәstýrinde, dilinde kórinedi. Din sózining arab tilindegi maghynasy búl moyynsynu, baghynu, qúlshylyq, ýkim, esep, jaza, jol, zang degen maghynany beredi. Al din sózining dini, imany mәn maghynasy Úly Jaratushy tarapynan jiberilgen adamzat ýshin búl dýniyedegi ómir sýru zandylyqtaryn ruhany jýiege negiz bolatyn qúndylyqtar yaghny adamnyng búl dýnie men mәngilik o dýniyedegi ómirge jol ashatyn baghyt-baghdarlar dep negizdeuge bolady. Din úghymynyng auqymdylyghy búl adamzat ýshin Úly Jaratushynyng ózi ýshin ghana jasaytyn tabynu men ghibadattyng zandylyqtary men salt-ghúryptary jәne ruhany rәmizdik joldary. Úly Jaratushy tarapynan jiberilgen din adamdy bir Qúdaygha degen senimin aiqyndaydy - «Óitkeni din dýniyedegi barlyq jandar men mal-mýliktin, erkindikting aqysy men abyroyyn әdil qorghaytyn berik qamal» delinui qisyndy. Din – senim, ýkimder men tyiymdar, ruhany jәne materialdyq qúndylyqtar jýiesi retinde Jaratushy óz  elshileri arqyly kýlli adamzatqa beriledi. Adamzat payda bolghaly beri diny nanymsyz ómir sýrmegen. Búl sózimizge dәlel adamzat tarihynda bolghan ejelegi nanym-senimder, últtyq dinder jәne әlemdik dinder. Dinning ruhany qúndylyqtary adamzatty eki ómirding baqytyna ie bolu jolyna  shaqyrady. Shynayy sәmәuy dinning ereksheligi uahy (Jaratushynyng diny zandary men qúndylyqtaryn Jәbireyil perishte arqyly payghambarlargha jetkizilui) arqyly kelui. Jaratushy adamdy tek ózine senip jәne qúlshylyq etui ýshin jaratqandyqtan, adamzatqa bir jaratushygha ghana senuge shaqyrady. Diny senim boyynsha, payghambarlar adamzatqa tauhid senimin, yaghny monoteistik senimin alyp kelgen. Senim mәselesi búl dinderding negizgi ústanymy bolyp tabylady. Senim jýiesi monoteistik dinderde jan-jaqty jәne jýieli týrde negizdelgen. Islam dininde senim aqida úghymy arqyly beriledi. Aqida úghymynyng sózdik maghynasy jinaqtau, toptau degen maghynany bildiredi. Al diny maghynasy turaly aitatyn bolsaq, islam dinining senimdik jýiesi, imany ústanymdyq negizderi.

Islam dini últymyzdyng bitim-bolmysy men mәdeniyetinde dәstýrleri men әdet-ghúryptarynda ózindik iz qaldyrghan. Halqymyzdyng túrmys-tirshiliginde saqtalghan diny dәstýrler: sýndetteu, neke qii, Qúrban ait pen Oraza ait, jarapazan, sadaqa beru, pitir beru, bata beru, tәuiptik emdeu әdisi, tasattyq jasau diny joralghylardyng ómirshendigin kórsetedi. Sonda-aq mazarlar men keseneler, meshitter men medreseler halqymyzdyng tarihynda últ ruhaniyatynyng asyl qazynasy retinde qyzmet atqardy. A.Seydimbek mәdeniyetimizdegi islam dinining orny turaly bylay deydi: «Islam dini ózi dýniyege kelgen tarihiy-әleumettik ortanyng súranymymen ýndesip jatqany da ayan. Búl rette islam dini tek qana nanym-senim ayasymen shektelmey, sol dindegi elderding ómir saltyna, moralidyq-etikalyq normalaryna, mәdeniy-ruhany ýrdisterine, dәstýrine ainalyp otyr. Sondyqtan, biz býgingi tanda jer betinde milliardqa tarta adamnyng zeyinin ózine tartqan islam dinin eng aldymen ruhany qúbylys retinde qúrmet tútamyz. Islam dinin qúrmet túta otyryp, qazaq halqynyng tarihy taghdyryndaghy, ruhany bolmysyndaghy osy dinning ózindik ornyn tap basyp biluge jәne aldaghy ómirde búl dinge degen qarym-qatynasymyzdyng qanday bolu kerektigin anyqtap alugha mindettimiz». Qazaq mәdeniyetining ruhany ózegining biri retindegi islam dinining mәdeniy-ruhany ómirimizdegi yqpalyn әleumettik ýderisterdegi ornyn aiqyndau arqyly dinning últtyq ruhaniyattaghy, últtyq dildegi manyzyn aiqyndaymyz. Halyqtyng basyn úiystyruda jәne qoghamdyq kelisimdi nyghaytuda dinning ózindik ról atqaratyndyghy belgili. «Islam – din men dýniyeni qatar qamtityn kәmil әri jenil din. Ol býkil jaghdaylardy, mәn-jaylardy, qiynshylyqtardy eskergen, әr iske say ýkim belgilegen, әr mәselege oray sheshim shygharghan». Últtyq jәne әlemdik dinderding ruhany ústanymdary osy dindi ústanatyn halyqtardyng últtyq sanasynyng oyanuy men kemeldenuine týrtki bolyp, týrli úlystardy memleketke biriktiruge qyzmet etetinine adamzat tarihy kuә bolady. Á.Derbisәlining pikirinshe: «Islam iliminde etika óte manyzdy bolyp tabylady. Bizding úly otandastarymyz taqua músylmandar retinde islamgha sýiene otyryp, óz enbekterinde erkindik, aqiqat jәne mahabbatty ózara baylanysta qarastyru kerek ekendigin atap kórsetti. Qazaq halqynyng euraziyalyq mentaliytetinde filosofiya, din jәne mәdeniyet sinkretti týrde ýndesedi».

Últtyq dildegi jәne dýniyetanymdaghy dәstýrli islam qúndylyqtarynyng bite qaynasyp jatqanyn halqymyzdyng ómir saltynan bayqalady. Ómir saltymyzdaghy jәne  ruhany múralarymyzdaghy birlik pen yntymaqtastyq negizi jәne  últ tútastyghynyng bir bútaghy – búl islam dini. «Bir últtyng minez-qúlqy jaqsy, senimderi dúrys, sosialdyq prinsipteri quatty bolsa, ol últtyng bir-birimen baylanysy óte myqty, qogham bolyp ómir sýrui úzaq, barlyq jaghynan myqty bolady». Últtyq mәdeniyet pen últtyq dil halqymyzdyng dәstýrli ómir salty men halyqtyq tóltuma qasiyetinen kórinedi. Qazirgi jahandanu jaghdayynda halqymyzdyng birligi men kelisimine úitqy bolyp otyrghan ahlaqtyq qalyptarymyzgha, dәstýrimiz ben әdet-ghúryptarymyzgha, kiyeli úghymdarymyzgha adaldyq tanytuymyz bolashaq úrpaqtyng ruhany kemeldiligine túghyr bola alady. M.Joldasbekov: «Dindi bala jastan, úzaq jyldar ýirenu, iygeru kerek. Din sanagha, qangha, sýiekke sinui kerek», – dep shynayy dindarlyqtyng mәni men maghynasyn kórsetedi. Últtyq ruhymyz jәne ruhany múramyz týrli ruhany ekspansiyagha qarsy túratyn ruhany kýsh. Dәstýrge adaldyq últtyq iydeyanyng negizgi bastauy jәne islamnyng últ bolmysyna ornyqqan ruhany tiregi. Q.Búrhanov: «Qazaqstan jәne Ortalyq Aziya memleketteri – dәstýrli islamnyng taralu aimaghy. Býgingi Qazaqstanda islamnyng damu mәseleleri súranysqa ie jәne tek teoretikalyq, dintanu jaghynan ghana emes, sonymen birge ómirlik, qoldanbaly jaghynan da qyzyghushylyq tudyryp otyr. Býgingi islam – elimizding damuyndaghy negizgi faktorlarynyng biri», – dep islamnyng qoghamdyq ómirdegi orny manyzdy ekendigin atap kórsetedi. Din memleketten bólek bolghanymen, qoghamnan bólek emes. Islam dinining adamgershilik, ónegelilik negizderi men qúndylyqtary últymyzdy jәne el halqyn biriktiretin qaynar kózderding biri.

Últtyq dil úghymy men ereksheligin zerttegen Sәbetqazy Aqatay bylay deydi: «Últtyq mentaliytetting týp atasy – últtyq mәdeniyet pen fәlsafiyat. Mәdeniyetting eki túrpaty bolady: materialdyq – zattyq jәne ruhany mәdeniyet, keyingisin ruhaniyat dep te jýrmiz. Ekeui de últ emshegin tól emedi, biraq ózderi de últyna omyrauyn tosyp jatady, óitkeni ekeui egiz, birinsiz-birining kýni qaran: biri – kýnkóris qamy, tәn azyghy bolsa, ekinshisi – últtyq ar-namys, jan azyghy, úyaty, biyik órisi». Qazaq halqyna ghana tәn oilau ýrdisi men dýnie kózqarasyn aiqyndaytyn qazaq filosofiyasy, kiyelilik, әuliyelik, taqualyq, dindarlyq, imandylyq, tәubashyldyq, sabyrlylyq, tózimdilik, qanaghatshyldyq, kenpeyildilik t.b. syndy imaniy-ruhany qúndylyqtary diny sanasy men ghúryptyq dәstýrin beyneleydi. Últtyq dili tarihy túrghyda halyqtyng ómir sayyna say obektivti týrde qalyptasatyndyghy últtyq bitim-bolmystan, tynys-tirshiliginen, sharuashylyqty jýrgizu әdisinen aiqyn kórinedi. San qyrly tamyry san qatparly terende jatqan últtyq dil adamnyng ishki jan dýniyesi men ruh әlemining túraqtylyghyn kórsetedi. Dildi qúraytyn bólikter ózara әrekettestik pen yqpaldastyqta bola otyryp, ózgeristerge úshyrap, damidy. Últtyq jәne diny qúndylyqtar men dәstýrler, mәdeniyet, ómir salt últ dilining qalyptasyp, órkendeuine yqpal etedi. «Dinning mәdeniyetti qalyptastyrushy basty kýsh ekenine dau joq. Ásirese, býgingi ótpeli kezende azamattardyng ózin-ózi tanyp-bilui, ortaq últtyq múrany qalyptastyruy jәne HHI-ghasyrdyghy halqymyzdyng ósip-órkendeuining basty qúraly dinimiz»-degen oidy diny sanany damytu qajettiligi arnasynda qoldanghanymyz jón. Últ pen úlys, etnikalyq top ishki tútastyghyn, ruhany birligin, últty últ retinde úiystyrushy ortaq mýdde men qasiyetti rәmizdermen aishyqtalady. Mýddeler men rәmizder (din, aumaq, memlekettik jәne últtyq rәmizder) halyqtyng quanyshty jәne qasiyetti kezerinde últ ýshin syn saghaty soqqanda halyqty ortaq maqsat pen múratqa júmyldyrushy jәne biriktirushi kiyeli de quatty kýsh retinde kórinedi. Últ dilining irgetasynyng beriktigin, shanyraghynyng biyiktigining bekemdigin, últtyq ruhany dýniyening ereksheligin beyneleushi kiyeli de, qasterli imandylyqtyng quatty núrly әlemi bolatyn. Jalpyadamzattyq qúndylyqtardy ómir mәndi ústanymdar retinde úlyqtaytyn islam dini men mәdeniyetining qúndylyqtary últ dilining negizgi bastaularynyng biri. A.Qasabek: «Últtyq dil men diny senimder arasynda tyghyz baylanys bar. Tarihymyzgha ýnilsek osynday baylanystardy halqymyzdyng sanasynda keng oryn alghan anyzda anghartady. Anyzdyng negizgi ózegi – mәngilik, mәngi-baqy ómirlik, jannyng mәngi baqy ekendigine senu, ony mәngilik etuge talpynu. Osynday senim arqyly adamnyng ruhany týp-qazyghy nyghyzdalghan, dili nyghayghan. Ruhany tútastyq bar jerde tekti adam belsendilik arqyly qoghamdyq qatynastardy shyndaydy», – dep kórsetedi. Til, dil, din – san ghasyrlar boyy halqymyzdyng mәdeni, ruhani-imany tútastyghy men últtyq birigeyligining negizgi úitqysy bolghan. Últtyq tamyr, ata-baba dәstýri  men últtyq ruhaniyat әrbir adamnyng oi-sanasynda jәne jan-dýniyesinde, bolmysynda, qasiyetti qúndylyq retinde oryn aluy tiyis.

Ámirghazin S.T. f.,gh.,kand., professor

GhZTO jetekshi mamany

(Jalghasy bar)

Abai.kz