Redaksiyadan:

Tómendegi maqalada túraqty avtorlarymyzdyng biri Sadyq Smaghúlov qyrghyz aqyny Aaly Tutkuchkev aitypty-mys degen degen dýniyeni negiz alyp, óz oiyn jazghan. Biz qay tarapqa da sóz úsyna alatynymyzdy eskerte otyryp, maqalada aitylghan dýniyelerge qatysty Aaly Tutkuchkevting bolmasa ózge oqyrmandardyng aitary bolsa, jariyalaugha dayynbyz!

Abai.kz

Qyrghyz aqyny «Ormanhan manaptyng qolgha týsken Kenesarynyng basyn keskenin erlik» deydi. Apyr-au, o zaman men bú zamanda hannyng basyn han alushy edi. Áriden bastasaq, Makadonskiy, Shynghyshan, Napaleon, qarsy jaqtyng jenilgen qolbasshylarynyng basyn alghan joq edi. Stalin Paulisting basyn alghan joq, aman esen eline qaytardy. Gitler ózi u iship óldi. Kenesarynyng basyn shapqanda Ormanhan  qatysty degen derek joq.

Sózimdi mening tyndaytyn,

Qazaq, qyrghyz halqym bar.

Gói-góigeyletip aitatyn,

Kónilde biraz datym bar.

Tizginimdi bos qoyyp,

«bas kespek bar bolsa da,

Til kespek joq» degendey,

Biraz nәrse aitpaqpyn,

«Elshi menen jyrshygha,

Ólim joq» degen saltym bar.

Qastyqtan emes dostyqtan,

Keleli sóz aitpaqpyn.

Qazaq , qyrghyz qúlaq sal,

Tiline ermey aitaqtyn.

Shynghys penen Múhtarday,

Úldaryng bar halqymsyn.

Týbin qusang úqsaydy,

Ýiin kórseng úqsaydy,

Týndikten týngi aspannyn,

Júldyzyn talmay qaraytyn.

Qazaq, qyrghyz qosylyp,

Alataudyng tóskeyin,

En jaylaghan el edik.

Qúbylany betke alghan,

Dinimiz de bir edi.

Tilmәshsizde sóilser,

Tilimiz de bir edi.

Babam qyrghyz aitady,

Qazaq tughan «Sh» deydi,

Qyrghyz tughan «Ch» deydi.

«Sh» menen «Ch» bolmsa,

Ayyrmamyz joq deydi.

Babang qazaq aitty ghoy:

«Basyndaghy aq qalpaq,

Qiilap shetin syrghyzghan.

Mening de betim jap-jalpaq,

Ayyrmam qaysy qyrghyzdan»?!

Qazaq, qyrghyzdyng tuystyghyn aita kelip, Alasha han men Manastan kele jatqan dostyqty biz sekildi aqyndar ghasyrlar boyy jyrlap keledi. Alayda býgingi aqyndar aghayynnyng arasyna ot salyp, birlikti  búzatyn tentek aqyndar qatary kóbeydi. Qazaqstannyng «Habar» telearnasyndaghy dodaly aitysta «Kenesaryyng basyn shauyp alghan qyrghyzdar bizdin  dúshpanymyz» dep saldy. Aqyndardyng qay-qaysysy bolsyn erkegi de, әieli de qyrghyzdy ayamady. «Au, aghayyn qoyyndar, qyrghyz bizding bauyrymyz  ghoy» deytin adam bolmady. Auylyn  shauyp almasaq,  qatynyn tartyp almsaq, dombyrasyn qúshaqtaghan aqyndar qyrghyzdy nege qarghaydy?!

Jolaushy bolyp kelgene,

Qymyzy dayyn qyrghyzdyn.

Tonaushy bolyp kelgenge,

Qylyshy dayyn qyrghyzdyn.

Ormanhan naghyz batyr ghoy,

Shabugha kelgen jauynyn,

Aldynan  jýgirip shyqpady, -   dep bir qayyrsa:

Qazaqtyng hany Abylay,

Halqynyng múnyn az qyldy.

Maqsatyna jete almay,

Ajal tauyp kóz júmdy.

Búqar jyrau azghyryp,

Qyrghyzdardy shaptyrdy.

Jalghastyrghan ata isin

Kenesarygha  ajal taptyrdy.  - dep yrlap sonynda  «esterinde bolsyn, qazaq qyrghyzdy jene almaydy» dep qorytady.

Qazaqty jonghar qalmaqtary shapqanda qyrghyzdar qorghan boldy. Jeniske jetkizdi. Endeshe, qyrghyzdy jau dep otyrghan qazaqtyng boyynda qalmaqtyng qany bar deydi.

1932 jylghy asharshylyqta kómusiz qalyp, kóp qazaq qynaday qyryldy. Aghayynym osy dep qyrghyzgha qaray shúbyrdy. Qyrghyzdar as berdi. Qyzdaryn qatyn qylyp aldy. Sol jengeler qazir balpanaqtay әje boldy.

Shynynyn aitqanda, qazaq sen kim edin? Muzeylerdi  aralap eski dýiyening kartasyn qarasan, qazaq degen eldi tappaysyn. «Qara qyrghyz» dep ataytynyn aitady.

Ózdering pir tútatyn Shәkәrim «Qazaq qyrghyzdan taraghan» dep aityp edi, soghan nege senbeysinder deydi.

«Manasty» Shoqan jazbasa Shoqannyng aty tarihta qalmaytyn edi - deydi.

1986 jyly jeltoqsanda qazaq jastary kóshede qyrylyp jatqanda qyrghyz jastary Almatygha attandy. Otargha kelgende avtomatpen, tankimen kýtip aldy. Odan qorqyp bir qyrghyz keri qaytpady. Sol erligimdi úmytpa, qazaq!

Sóitken qyrghyzdyng basyna kýn tughanda sen ne istedin? Shyryldaghan qyrghyzdy biylik oqqa baylap atyp jatqanda, sen shegarandy jauyp alghanyndy qalay úmytamyn.

Búl yr qyrghyz aqyny Aaly Tutkuchiyevting qazaq aqyndaryna bergen jauaby retinde jazypty. Ózi bastyrdy ma, әlde bireu bastyrdy ma, belgisiz.

Men  «Býrkenshik» degen atpen «Han Kenening qoshtasuy» degen  tolghaudy  Abay kz-ning syn-talqysyna 11 – mamyrda úsynghan edim. Qyrghyz aghayyndardan bolu kerek, jogharghyday jauap aldym.  Osynda qanshalyqty shyndyq bar?

SADYQ SMAGhÚLOV

Abai.kz