Boris Nemsov (surette) Resey preziydenti Putinning sayasatyn ashyq synaghan sayasatkerlerding biri boldy. Endeshe múnday adamnyng pikirin elemey, eskermey ketu mýmkin emes. Sol Nemsov «Forbes.kz» jurnalyna súhbat beripti. Euraziyalyq odaq, Ukraina, Soltýstik Qazaqstan men Qyrymdy salystyra otyryp biraz jerinde beting bar, jýzing bar demey turasyn aitqan eken. Súhbattyng eng eleuli degen tústaryn tilip alyp, nazarlarynyzgha úsynyp otyrmyz.

Sauda-sattyqta Reseyding eng iri әriptesi kim?

El Qytay dep oilaydy. Joq. Euroodaq. Reseyding 50 payyz sauda ainalymy osy odaqqa tiyesili. Tipti 50-den de kóp! Al Qazaqstan men Belarusiting ýlesi 10 payyzgha da jetpeydi. Ukrainanyng ýlesi shamamen 6-7 payyz. Búdan qanday qorytyndy shygharugha bolady, bilesiz be? Putin ózi esh saudalaspaytyn, alys-berisi, barys-kelisi az eldermen odaq qúrdy degen sóz. Is jýzinde Batys bizding eng negizgi sauda әriptesimiz, al reseylik BAQ-tyng aqparyna qaraghanda bizding eng basty jau.

«Odaqqa demokratiyalyq elder ghana birige alady»

Onyng (Putinnin) týsinigi tayaz. Reseyding ainalasynda búrynghy KSRO-gha úqsas әldeneni jasap shyqqysy keledi: jaraydy, búghan keliseyin. Biraq, búl onyng qolynan kelmeydi: búghan senimdimin. Nege? Týsindire keteyinshi. Ekonomika óz aldyna, mәsele osy odaqqa birikken elderding biylik qúrylymynda jatyr. Tabighaty deymiz be… Odaqqa demokratiyalyq elder ghana birige alady. Tarihta diktaturalardan qúralghan odaq joq. Múnday mysaldy bilmeymin. Putin – avtoritarlyq kóshbasshy. Múnday diktator biylikti bólispeydi.

Euroodaq qalay qúryldy, bilesiz be? Europadaghy eng songhy diktatura – Grekiyadaghy qara polkovnikter (Georgios Papadopulos, Dimitrios Ioannidiys) rejimi qúlaghanda ghana osy odaq turaly әngimeler aityla bastady. Al oghan deyin Batys múny armandamaghan.

«Nazarbaev & Lukashenko terendetilgen integrasiyagha qarsy»

Integrasiyany qoldaytyndardyng búl odaqtyng bolashaghy jayynda ne oilaytynyn bilmeymin. Belgilisi, Qazaqstan jәne Belarusi basshylary terendetilgen integrasiyagha qarsy. Búl aiqyn kórinip túr. Nazarbaevqa Putinning tilin tabu kerek, tatu túruy qajet. Ol aqylsyz emes qoy, Reseymen arazdasyp qalsa, Ukrainanyng kebin kiii mýmkin ekenin jaqsy biledi.

Soltýstik Qazaqstan…

Putinmen tatu túrsa, Nazarbaev Soltýstik Qazaqstangha qauip tónbeydi dep oilaydy. Biraq, ol mәngilik emes qoy. Anyghy, Nazarbaevtyng kózi tiri kezinde Putin Qazaqstannyng soltýstigine auyz sala almaydy. Búghan 100 payyz senimdimin. Degenmen, taghy qaytalap aitayyn, ol mәngilik emes. Bylyq, tóbelesting kókesin ol ketkesin kóremiz. Búl әrbir avtoritarlyq jýiege tәn. Sebebi, múnday jýielerding qalay kýireytinin eshkim boljap bile almaydy. Postnazarbaev dәuirindegi Qazaqstan qanday bolmaq? Qúday oghan densaulyq bersin deyik. Biraq jaman aitpay, jaqsy joq qoy. Nazarbaev ketkennen keyin ukrain ssenariyi qaytalanuy ghajap emes. Ayqay-shu, janjal, jagha jyrtysu… Osy sәtte Putin payda bolyp, Qazaqstan territoriyasynyng bir púshpaghyn tartyp alugha tyrysady. Tanghalatyn týgi joq, ol Qyrymgha dәl solay istedi, qazir múny Donbassta jýzege asyrmaq. Biraq Nazarbaev biylikte otyrghanda múndaygha jol bermeydi.

Lukashenko men Nazarbaevtyng qanday aiyrmashylyghy bar?

Nazarbaev eshkimmen de arazdasqysy, araqatynasyn búzghysy kelmeydi. Ózining aziyalyq sayasatyn jýrgizedi. Aytalyq, Poroshenkomen kezdeskende Ukrainanyng birtútastyghyn qoldaytyndyghyn ashyq aitady. Biraq, Lukashenko siyaqty asyryp aitpaydy, salmaqpen, sabyrmen jetkizedi. Al әlgi (Lukashenko) mazasyz adam. Reseyden «biz senderden Pskov men Smolenskini talap etken joqpyz, soghan rahmet aityndar» dep aighaylaydy. Aytpaqshy, búghan Bryanskini de qosyp qoydy. Ekeuining arasy jer men kóktey. Nazarbaev Qazaqstangha Tomdy, Ombyny, Janasibirdi qaytarudy talap etip jatqan joq. Ol kópti kórgen tәjiriybeli adam. Al Putin doly, qoyanshyq adam. Qazaqstan preziydenti onyng psihotiypin jaqsy biledi.

«Qazaqstan eshkimning alaqanyna qarap otyrghan joq»

Búl eldi Belarusipen salystyrmanyz. Qazaqstan qalyptasqan zamanauy el. Zamanauilyghy jaghynan putindik Reseyden de asyp týsedi. Olardyng múnay-gaz sektory myqty. Olar eshkimge tәueldi emes. Sebebi, qu. Jan-jaqqa satady, naqty bir satyp alushynyng alaqanyna qarap otyrghan joq. Bizdikindey Batysty jau, AQSh-ty dúshpan sanaytyn dauryqpany da kezdestirmeysin. Alayda sayasy qughyndalghandar, óz ústanymy ýshin týrmege toghytylghandar bar. Aytpaqshy, Belov-Potkin degen orys últshyly Áblyazovtyng isi boyynsha bizding týrmede jatyr.

«Qazaqtar aqyldy halyq»

Euroodaqtaghy elder әrtýrli. Múnda quatty Germaniya jәne shaghyn Estoniya da bar. Euraziyalyq odaqta kóshbasshy – Resey. Biraq kez-kelgen kishi elge iri memleketpen ekonomikalyq integrasiyagha týsken tiyimdi. Nege? Búl auqymdy alys-beris naryghy. Aytalyq, qazaqtar alma ósirse, ony óz ishinde ghana emes, Reseyde de saudalaugha mýmkindik alady. Ekonomikalyq integrasiyanyng paydasy bolaryn Nazarbaev týsinip otyr. Aytalyq, Baltyq elderinde qazir daghdarys. Biraq, túrghyndarynyng derligi Fransiyada, Italiyada júmys isteydi. Tapqan tabysyn elge jiberedi. Eger biylik, jýie degendi shetke ysyryp qoysaq, búl túrghyndar ýshin tiyimdi.

Amerikada Meksika jәne Kanadamen birikken ortaq aimaq bar. Integrasiyanyng negizgi salmaghy iri elge týsedi. Mysalgha, Germaniya Grekiyany arqalap keledi. Biraq, qazaqtar aqyldy halyq, olar Putinge senbeydi, integrasiyadan qauiptenedi. Ekonomikany qoyshy, olargha óz tәuelsizdigi qymbat jәne olar odan aiyrylghysy joq. Qazaqtar qazirgi putindik Reseyding sonshalyqty tartymsyz keyipke týskenin, ksenofobiya shekten shyqqanyn, biylik jýiesin basynan ayaghyna deyin jemqorlyq jaylaghanyn kórip te, bilip te otyr.

Putin kiyevtik ssenariyding Reseyding óz ishinde qaytalanuynan ólerdey qorqady. Ukrain revolusiyasyn barynsha búrmalap jatyr. «Fashister tónkeris jasady» deydi. Biraq, búl óz aldyna. Aytylyp jýrgen dýnie ghoy. Ukraina daghdarystan shyghyp, Europamen birjolata integrasiyalanyp tabysqa jetse… mine, búl Putekenning tipti týsinde de kórgisi kelmeytin qorqynyshy.

Ukraina taghdyry

Ukrainanyng jalghyz jauy – Putiyn. Ol kiyevtik ssenariyding Reseyding óz ishinde qaytalanuynan ólerdey qorqady. Ukrain revolusiyasyn barynsha búrmalap jatyr. «Fashister tónkeris jasady» deydi. Biraq, búl óz aldyna. Aytylyp jýrgen dýnie ghoy. Ukraina daghdarystan shyghyp, Europamen birjolata integrasiyalanyp tabysqa jetse… mine, búl Putekenning tipti týsinde de kórgisi kelmeytin qorqynyshy. Eger dәl osy ssenariy jýzege asar bolsa, ukrainder orysqa ýlgi kórsetip, putinizmning tamyryna balta shabar edi. Sayyp kelgende, Putin qorghanyp jatyr. Ukrainanyng kýlli josparyn kýl-talqan etkisi keledi. Sebebi, reseylikterding ukrain halqynyng tura jolgha týskenin bilse, búl putindik jýiening aqyry bolady.

Dayyndaghan Duman BYQAY

Derekkózi: «Qala men Dala» gazeti

Týpnúsqadaghy taqyryp: «Ukrainanyng jalghyz jauy – Putiyn»