Din isteri jәne azamattyq

qogham ministri

N.B. Ermekbaevtyn

II respublikalyq imamdar

forumyndaghy bayandamasy

Qúrmetti din qayratkerleri!

Qúrmetti forum qatysushylary men qonaqtary!

Eng aldymen, elordamyz Astanada ótip jatqan II Imamdar forumyna qatysushylargha óz rizashylyghymdy bildiruge rúqsat etinizder.

Búl óte manyzdy kezdesu dep oilaymyn.

Qoghamda joghary ruhaniyat núryn ornyqtyryp, halyqty birlikke, beybitshilikke, kelisim men ózara týsinistikke shaqyratyn azamattarmen jýzdesip otyrghanyma quanyshtymyn.

Diny qayratkerler osynday is-sharalarda bas qosqan kezde moralidyq jәne ruhany negizderdi saqtau qajettigi turaly aitady, sebebi búl – bizding ortaq mindetimiz.

Sizderding júmystarynyzgha óz alghysymdy bildire otyryp, jahandyq qauip-qaterlerge – diny ekstremizmge, fanatizmge jәne terrorizmge qarsy túru jolyndaghy ózekti problemalar men Qazaqstannyng kópkonfessiyaly halqynyng ortaq mýddesi ýshin memleket pen músylman dinbasylarynyng qarym-qatynastaryn damytu joldary turaly әngimeleskim keledi.

Forumnyng oilary, iydeyalary men sheshimderi basqa da konfessiyalar ókilderinin, tútastay alghanda kópkonfessiyaly memleketimizding barlyq azamattarynyng qyzyghushylyghyn tudyrady dep senemin.

Qazaqstannyng gýldenui, kóptegen faktorlargha, onyng ishinde dinning róli men ornyn dúrys týsinuge baylanysty.

Qazaqstan – músylman túrghyndary basym el. Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev islamnyng әlemdegi jetekshi dinderding biri ekendigin, onyng bólinu men óshpendilikke emes, beybitshilik pen birlikke shaqyratynyn ýnemi aityp jýr.

Islamdaghy mektepter men aghymdardyng aluan týrli boluyna qaramastan, respublikanyng músylman ýmbeti qoghamgha qyzmet etude birtútastyq tanytuda. Sondyqtan memleketting últtyq-mәdeny qúndylyqtar men dәstýrlerdi, etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisimdi saqtauda ózining strategiyalyq әriptesi retinde elimizdegi dәstýrli islamnyng birden-bir moyyndalghan qúrylymy – Qazaqstan músylmandary diny basqarmasyn kóruining tolyq qisyny bar.

Diny qatynastar salasyn retteytin «Diny qyzmet jәne diny birlestikter turaly» Zanda memleketting halqymyzdyng ruhany ómirinde hanafy mazhaby men pravoslaviyelik hristiandyqtyng orny men rólin tanityny naqty bekitilgen.

Islammen uaghyzdalatyn joghary qúndylyqtardy әrdayym memleket qoldaytyn bolady. Desek te, biz Qazaqstannyng zayyrly memleket ekendigin  úmytpauymyz kerek.

Qazaqstannyng zayyrlylyq qaghidattary islamnyng jәne qúqyqtyq alanda әreket etetin barlyq dinderding ruhany múrasyn qúrmetteuge, sonday-aq әr adamnyng diny senimdi tandau bostandyghyn qamtamasyz etuge negizdeledi.

Memleket basshysy atap ótkendey «...Konstitusiyany, zandardy saqtau men elding birligin nyghaytu mәselelerinde eshqanday bólinushilik bolmauy kerek».

1990 jyly Qazaqstan músylmandary diny basqarmasynyng qúryluy tәuelsiz memleketimizding jana tarihyndaghy manyzdy oqigha boldy.

Diny basqarmamen osy shiyrek ghasyr ishinde basqa da dәstýrli dinderding ókilderimen konstruktivti dialog ornatugha jәne  músylmandardy biriktiru arqyly islamdyq ilimning senimdi jәne dúrys týsindiruge baghyttalghan auqymdy júmystar atqaryldy.

Etnosaralyq jәne konfessiyaaralyq kelisimdi ilgeriletu, qazaqstandyq patriotizmdi nyghaytu, Qazaqstan halqy ýshin dәstýrli bolyp tabylatyn adamgershilik jәne moralidyq qúndylyqtardy qorghau, qayyrymdylyq pen meyirimdilikke negizdelgen gumanizm iydealaryn bekite týsu isterinde QMDB tarapynan qolgha alynyp, iske asyrylyp otyrghan júmystar moyyndaugha túrarlyq.

Tәuelsizdik jyldarynda bizding elimizde din salasyndaghy ýderisterdi basqaru jәne diny mýddelerdi qamtamasyz etu jýiesi jolgha qoyyldy.

2016 jyly Din isteri jәne azamattyq qogham ministrligi qúryldy.

Memleket basshysy atap ótkendey, diny konfessiyalar ministrlikting kómegimen memleketke qatysty merzimi jetken mәselelerdi sheshe alady.

Ministrlik diny ahualgha monitoring jýrgizip otyrady, biraq memleket diny birlestikterding diniy-kanondyq әreketterine aralaspaydy.

Uәkiletti organnyng negizgi mindeti kanondyq jәne diny mәselelerdi zertteu emes, diny birlestikterding qyzmeti ýshin jaghday jasau, sonday-aq din salasyndaghy túraqtylyqty saqtau.

Aghymdaghy jylghy 15 aqpanda ministrlik pen QMDB arasynda «Ózara yntymaqtastyq turaly Kelisimge» qol qoyyldy. Búl memleket pen mýftiyat arasyndaghy baylanystyng dengeyi men yqpaldasuyn aitarlyqtay arttyratyny anyq.

Diny úrandy jeleu etetin  ekstremizmge jol bermeu, diny ilimderdi sayasilandyrugha qarsy túru, jat jalghan diny kózqarastar men iydealardy qoghamgha tyqpalaugha qatysty memleket pen mýftiyattyng ústanymy birdey.

Qazirgi tandaghy qoghamdyq súranystargha sәikes bolu ýshin otandyq músylman diny qyzmetshilerining bedelining joghary boluyn qamtamasyz etuding qajettigin osy auditoriyada aitugha bolady. Osyghan oray, memleket imamdargha qoldau kórsetudi, olardyng kәsiptik dengeylerin arttyrudy qolgha aldy.

Áriyne, biz meshit imamdarynyng sheshilmegen materialdyq jәne әleumettik mәselelerining bar ekendigin bilemiz.

Qordalanghan mәselelerdi sheshu ýshin uaqyt qajet.

Men ministrlikting osy mәselelerdi sheshumen ainalysyp jatqandyghyna jәne ony birlesip sheshetinimizge sendirgim keledi.

Qúrmetti forumgha qatysushylar!

Preziydentting «Bolashaqqa baghdar: ruhany janghyru» atty maqalasynda aitylghan tughan jerge, onyng mәdeniyeti men salt-dәstýrlerine degen airyqsha kózqaras − búl kez kelgen halyqty shyn mәninde últ etetin mәdeniy-genetikalyq kodynyng negizi.

Biz eskirgen qúndylyqtargha baylanbay, ashyq dýniyetanymgha ie boluymyz kerek. Ózimizding tabysty damu jolymyzdy jasau ýshin jat iydeologiyalargha immuniytet qalyptastyruymyz qajet.

Qazaqtardyng ózindik bay mәdeniyeti, erekshe dәstýri, al kópetnosty Qazaqstan halqynyn  ózgelerge úqsamaytyn biregey tarihy bar.

Sondyqtan biz, basqa aimaqtarda ómir sýretin, ózindik salt-dәstýrlerimen jәne qalyptasqan zandarymen ómir sýretin basqa halyqtargha kózsiz eliktemeymiz.

Biz fanatizmge, diny konservatizm men dogmalargha kózsiz ilesuden alshaq bolatyn óz ómirimizdi qúramyz.

Qazaqstan halqy bóten mýddelerdi nasihattaytyn fanatik «kenesshilerge» alandamay, memlekettik-konfessiyalyq qarym-qatynastyng ózindik qazaqstandyq modelin qalyptastyratynday tolyq qúqyqqa iye.

Bizding ózindik modelimiz býgingi kýnning shynayylyghyn eskeruge jәne últtyq dәstýrge negizdeledi.

Búl modeli dindi soqyr bukvalistik túrghydan qabyldamaugha, diny kanondardaghy ondy qúndylyqtargha, yaghny qayyrymdy, ónegeli jәne beybit qatar ómir sýruge negizdelui qajet.

Qúrmetti diny qyzmetshiler!

Qoghamgha qatynas túrghysynan sizder islamnyng elshisi mindetin atqarasyzdar.

Sol sebepti sizderdi meshit minberinen, BAQ jәne әleumettik jelilerden halyqqa din salasyndaghy memleketting sayasatyn jetkizulerinizdi jәne shynayy qúndylyqtardy týsindirulerinizdi  súraymyz.

Ózderinizge mәlim, memleket dindar músylmandar ýshin diny qajettilikterin óteuge qatysty barlyq qajetti jaghdaylardy jasauda. Azamattardyng úsynystary men ótinishterin eskere otyryp, ministrlik qazirgi tanda ghibadat  ghimarattarynan tys jerlerde diny rәsimderdi oryndaugha qatysty talaptardy qayta qarady.

Memlekettik mekemelerge jaqyn jerlerde, temirjol jәne avtovokzaldarda, aeroporttar men porttarda namazhanalargha qatysty tyiymdy alyp tastau mәselesi onynan qaraldy.

QMDB júma uaghyzdaryn dayyndaudy retke keltirudi әzirledi.

QMDB meshitterge kelushiler ýshin meshitting ishki Erejelerin belgiledi.

Qazaqstanda dәstýrli islamnyng ondy obrazyn jasaugha, músylman birlestigining qyzmetining jariyalyghyn qamtamasyz etuge basymdyq beriletin bolady.

Músylmandyq diny ilimderding negizgi mәtinderi men sheteldik jetekshi islam ghalymdarynyng teologiyalyq jariyalanymdaryn memlekettik tilge audaru manyzdy bolyp tabylady.

Álemdik jәne dәstýrli dinder liyderleri sezin shaqyryp otyrghan bizding elimizding músylmandarynyng dauysy halyqaralyq arenada jәne jahandyq islam әleminde terezesi teng estiledi dep kýtemiz.

Jogharyda aitylghandardy eskere otyryp, men ministrlikting atynan sizdermen birlesken júmysymyzben bóliskim keledi.

Birinshi. Memleket dinge senushilerding sezimderin qúrmettegen jәne qúrmettey beretin bolady. Biz diny birlestikterding qyzmeti ýshin barlyq jaghdaylardy jasaudamyz.

Sonymen qatar, memleketimizding zayyrly sipaty Qazaqstannyng tabysty damuy men gýldenuining manyzdy sharty retinde qala beredi.

Geosayasy faktorlar men halqymyzdyng kópkonfessiyalylyghyn eskeretin bolsaq, búl – qoghamdaghy beybitshilik pen túraqtylyqty saqtaudyng jalghyz joly.

Ekinshi. Elbasy tarapynan QMDB ókilderine manyzdy mindet qoyyldy – olar tek diny salada ghana emes, sonday-aq әleumettik qyzmetting ózge de manyzdy salalarynda tabysty enbek etuleri qajet.

Diny oqu oryndary bilim beru baghdarlamalarynda kórinis tapqan zayyrlylyq pәnderin oqytulary qajet.

Ýshinshi. Sizderding nazarlarynyzdy Elbasy maqalasyndaghy halyqtyng sanasynda jalpyúlttyq qasiyetti oryndar úghymyn siniruge baghyttalghan «Ruhany janghyru» - «Tughan jer» bólimine audarghym keledi.

Preziydent bizge «Qazaqstannyng qasiyetti ruhany qúndylyqtary» jobasy qajet ekendigin atap ótti.

Biz jat iydeologiyalyq aghymdardyng artynda basqa elderding mәdeny simvoldary, ózge qúndylyqtary men mýddeleri túrghanyn biluimiz kerek. Olargha tek ózimizding últtyq qúndylyqtarymyz arqyly ghana tótep bere alamyz.

Sizderdi osy jobagha belsendi qatysugha shaqyramyz jәne úsynystar kýtemiz.

Tórtinshi. Preziydent úsynghan strategiya halqymyzdy orta ghasyrda emes, HHI ghasyrda ómir sýruge dayyndaydy. Memleket pen elimizding azamattary radikaldyq pen dinde shekten shyghushylyqtyng (fanatizm) kez-kelgen kórinisterine birtútas shepte qarsy túruy kerek.

Biz dindegi konservatizmnen alshaq boluymyz qajet. Búl sózding qazaq tilindegi maghynasy «kertartpalyq», yaghny algha úmtyludyng ornyna, keri qaray tartushy degen maghynany bildiredi.

Imamdar korpusy qoghamdaghy, әsirese jastar ortasyndaghy diny radikalizmning aldyn aludy kýsheytui tiyis. Sonday-aq, jalghan diny aghymdar men olardyng iydeologtarynyng qyzmetine qatang tosqauyl qongy kerek.

Osyghan oray, ministrlik mýddeli memlekettik organdarmen, diny birlestiktermen, ghylymy jәne sarapshylar qauymdastyghymen birlesip, Din salasyndaghy memlekettik sayasattyng 2017 - 2020 jyldargha arnalghan tújyrymdamasyn әzirleu jәne din salasyndaghy últtyq zannamany jetildiru boyynsha tyghyz júmystar jýrgizude.

Diny ekstremizm men terrorizmge qarsy is-qimyl jónindegi memlekettik baghdarlama әzirlendi. Búl memleket tarapynan ekstremizm men radikalizmning kez kelgen oshaqtaryna tosqauyl qoyylatyndyghyn bildiredi.

Besinshi. Qogham tarapynan QMDB qarjy qyzmetining ashyqtyghyn qamtamasyz etetin qarjy esebin engizu tetikteri turaly mәseleler jiyi  kóterilude.

Búl azamattardyng imamdargha degen senimin arttyrar edi.

Búl maqsatqa qol jetkizu ýshin  deputattar men qoghamdyq birlestikterding ókilderinen túratyn top  qúryp, iri meshitterding ay sayynghy qarjylyq týsimderin tekserip otyrudy úsynamyz.

Altynshy. Islam dinin týsindirude meshit qyzmetkerlerining róli men jauapkershiligi arta týsude.

Memleket basshysy «Islam әrdayym qayyrymdylyq jasauy qajet. Músylman sózimen de, isimen de eshkimge ziyandyq jasamauy kerek. Eger músylmandar arasynda týsiniksiz jayttar tuyndap jatqan bolsa jәne onyng taza dinge qatysy bolmasa, onday jayttargha basqasha qarau kerek, onyng islam kanondary men hadisterge sәikes kelmeytinini aityp әshkereleu qajet» dep atap ótken bolatyn.

Songhy jyldary qogham ózgerdi, aqparatqa degen qoljetimdilik keneydi, halyqtyng ýkimetke jәne imamdargha degen súranystary artty.

Tek tereng bilimmen, taza bedelmen, meyirimdilikpen jәne ainaladaghy adamdargha kónil bólumen túrghyndardyng yqylasyna bólenuge  jәne olardyng senimderin saqtaugha bolady.

Adamdarmen júmys jýrgizu jazghyrugha, kýnә artugha jәne «qarghystarmen» qorqytugha negizdelmeui kerek. «Kәpir», «tozaqy», «kýnәhar» degen sózderdi qoldanudan saq bolghan jón. Múnday sózder radikalizmning belgileri.

Memleket pen músylmandar birlestigi birlese otyryp, dinge qatystylyghyna qaramastan zandy saqtap jýrgen azamattardyng  ortasynda adamdyq qasiyetterdi qúrmetteytin atmosfera qalyptastyrulary qajet.

Zamanauy qogham meshit imamdarynan túrghyndarmen, әsirese jastarmen júmys jýrgize biletin psiholog bolu da talap etiledi. Osy rette, olardyng destruktivti aghymdardyng ne úsynatyndyghyn, al dәstýrli islamnyng ne ekenin týsindire biluleri asa manyzdy.

QMDB meshit imamdary ýshin psihologiya jәne oratorlyq ónerge qatysty arnayy qysqa merzimdi oqu moduliderin dayyndaudy, al diny bilim beru oqu oryndarynyng baghdarlamalaryna psihologiya jәne oratorlyq óner pәnderin qosudy úsynamyn.

Býgingi kýni Qazaqstan músylmandary dәstýrlerdi saqtay otyryp, diny rәsimderdi birizdi ótkizuge tyrysuda.

Elimizding әrtýrli ónirlerin aitpaghannyng ózinde, tipti bir qalanyng ózinde músylmandyq rәsimder әrtýrli ótkiziledi. Múnday jaghday týsinispeushilikke, imamdar men túrghyndar arasynda tuynaytyn kiykiljinge deyin alyp barady.

Keyde as beru kezinde imamdardan bólek, teologiyalyq bilimi joq adamdardyng Qúrannan ýzindiler oqyp, uaghyz aityp otyrghanyn kóruge bolady.

Sondyqtan әrbir músylmandyq rәsimdi jýzege asyru tәrtibin aiqyndaytyn birynghay tizimdi qabyldau arqyly qoghamdaghy músylmandyq rәsimderdi jýieleu men birizdendiruding kezi keldi dep sanaymyz.

Qúrmetti, Mýfty hazret, qúrmetti din qyzmetkerleri!

Mening býgingi Forumdaghy sózimdi merzimi jetken kóptegen mindetterdi sheshuding aiqyn әri konstruktivti mýmkindikterin iske asyrugha shaqyru dep qabyldaularynyzdy qalaymyn.

Sheshimin tappaghan mәseleler men mindetterdi talqylau barysynda tolyqtyrasyzdar dep senemin.

Bizdi aldymyzda ýnemi túraqty nazar saludy, dialog pen ózara is-qimyldy talap etetin kýrdeli de jauapty júmystar kýtip túr jәne oghan bizding býgingi Forum óz septigin tiygizui tiyis.

Osy manyzdy júmysta «...Kenese otyryp sheshken sheshimning kemisi bolmas» degen halyq danalyghyn basshylyqqa aludy úsynamyz.

Nәtiyjesinde barlyghymyzdyng ortaq ýiimiz bolyp tabylatyn Qazaqstanda beybitshilikti saqtaugha jәne túraqtylyqty nyghaytugha  óz ýlesin qosatyn dәiekti pikiralmasular ornaydy dep senemiz.

Barshanyzgha sәttilik, júmystarynyzgha tabystar tileymin.

Nazarlarynyzgha rahmet

Abai.kz