Osydan bir jyl búryn, dәl osy mezgilde, qadirli Alash júrty, Sen tolquly edin. Sol kezdegi kónil-kýiinning auanyn «Qúiyndy mezet» dep ataugha bolatyn shyghar. Ótken jyldyng osy bir aiynda qazaqtyng  qanyn oinatqan oqigha  túsynda  Sening janshylmas jigerinning jasynday oinaghanyn kózimizben kórdik.  Oqigha emey ne, Qazaq handyghyn qúryp,  Úly Dalany birlikke keltirgen  Kerey men Jәnibekting eskertkishin  býgingi Tәuelsizdikting baghasyn jete týsinbegen shendi shekpendiler kýresinge laqtyryp tastasa, kýresinge kýrep tastap qana qoymay, sol batyr da erjýrek babalarynyng tiyisti orynda qasqayyp túruyn súraghan júrtqa kósemsip aqyl aitsa, Sening әmanda qyzu qanyng  qaynamay qaytsin! Áz jýreging tulamay qaytsin! Sen solay alasúryp túrghanda bóten oily bireuler «Qazaqstan halqy» deytin dittegen maqsaty jat  doktrina jazyp alyp   halyq arasyn aralay bastady. Mine, Sening ekinshi ret shamdanuyna sebepker bolghan osy is. Kýldikómesh doktrinanyng kýlin sýrtkenimen, ishindegi «qamyrynyn» qanday ekenin halyqtan jasyra almay dal boldy. Aqyry, Sen júmyla kótergen jýkting qashanda jenildigin eske týsirip, birigip qimyldadyn. Qyzyr atanyng birligi jarasqan elge baratynyna senetin júrt solay isteuge tiyis edi. Sen kemel oily azamattaryndy aldygha salyp    «El birligi» atty qújattyng ómirge keluine qúlshynys tanyttyn!

Osydan bir jyl búryn, dәl osy mezgilde, qadirli Alash júrty, Sen tolquly edin. Sol kezdegi kónil-kýiinning auanyn «Qúiyndy mezet» dep ataugha bolatyn shyghar. Ótken jyldyng osy bir aiynda qazaqtyng  qanyn oinatqan oqigha  túsynda  Sening janshylmas jigerinning jasynday oinaghanyn kózimizben kórdik.  Oqigha emey ne, Qazaq handyghyn qúryp,  Úly Dalany birlikke keltirgen  Kerey men Jәnibekting eskertkishin  býgingi Tәuelsizdikting baghasyn jete týsinbegen shendi shekpendiler kýresinge laqtyryp tastasa, kýresinge kýrep tastap qana qoymay, sol batyr da erjýrek babalarynyng tiyisti orynda qasqayyp túruyn súraghan júrtqa kósemsip aqyl aitsa, Sening әmanda qyzu qanyng  qaynamay qaytsin! Áz jýreging tulamay qaytsin! Sen solay alasúryp túrghanda bóten oily bireuler «Qazaqstan halqy» deytin dittegen maqsaty jat  doktrina jazyp alyp   halyq arasyn aralay bastady. Mine, Sening ekinshi ret shamdanuyna sebepker bolghan osy is. Kýldikómesh doktrinanyng kýlin sýrtkenimen, ishindegi «qamyrynyn» qanday ekenin halyqtan jasyra almay dal boldy. Aqyry, Sen júmyla kótergen jýkting qashanda jenildigin eske týsirip, birigip qimyldadyn. Qyzyr atanyng birligi jarasqan elge baratynyna senetin júrt solay isteuge tiyis edi. Sen kemel oily azamattaryndy aldygha salyp    «El birligi» atty qújattyng ómirge keluine qúlshynys tanyttyn!

«Tәuelsizdik ýshin kýres Tәuelsizdikten keyin bastalady» degen sózdi kim aitsa da  útyryn tauyp aitqan eken. Ásirese, úzaq jyldar boyy qúldyqtyng qamytyn kiygen  elderding Tәuelsizdik aluy sol últtyng shyn mәnindegi jauyngerlik, kýreskerlik,  tózimdilik, parasattylyq syndy qasiyetterin tarazygha salatynyn úghynugha  uaqyt kerek eken... Qay zamannan belgili, «batpandap kirgen dert mysqaldap shyghady». Ol dert - sanany qúrsaulaghan bodandyqqa bas úru, bostandyq úghymynan qaraday ýreylenu bolsa mýlde qiyn.  Múnday kezde sol últtyng aqyl-parasatynyng ólshemi esepti sorpa betine shyghar oqyghan-toqyghany, kórgen-bilgeni hәm sodan týigeni kóp ziyaly qauymyna, últyn shyn mәninde jan jýregimen sýietin parasatty da payymdy últshyldaryna, әri sonynan adam erte alatyn dualy auyz kósemderine salmaqtyng auyry týspek. Eger olarda jay kezdegi kózqaras qayshylyghyna bola birin-biri kóre almaytyn ishmezer pighyl óris alsa, onda qysyltayang kezderdegi istelgen isting eshbiri pәtua tappaq  emes. Mәselenki, Baltyq jaghalauy elderi múny erte týsindi. Erte týsindi de, eng birinshi úzaq jyldar boyy bodandyqta bolghan halyqynyng sana-sezimin, psihologiyasyn tәuelsizdendiruge úmtyldy. Sonyng nәtiyjesine, qazir Baltyq elderi, birinshiden, últtyq sayasatyn ashyq jýrgize alatyn dәrejege jetse, ekinshiden, ekonomikalyq sayasatta da kósh ilgeri qadam basty. Nege? Óitkeni, últtyq sayasat (mәdeny sayasat desek te bolady) qashanda ekonomikamen tyghyz baylanysta. Birin tәuelsiz etip bolghan song ekinshisin iske asyram deu bos әureshilik. Azat memlekette ómir sýrip jatqan adamdardyng azat  oilay almauy, jaltaqtyghy, kónbistigi, ózgeden iymenip túruy  myng jerden ekonomikalyq shart-jaghday jasasanyz da ony iyirip әketuge qauqarsyz kýige jetkizedi. Demek, kóp elder eki baghytty teng ústandy. Búlargha ilese qimyldaghan Ukraina men Gruziyada on-solyn tanyp, esin jiyp aldy. Kem degende búlar ózderi últtyq sayasatty Kremlisizde jýrgizuge bolatynyn anyq sezingen últtar qatarynda. Ózbek, tәjik, týrkimenderding shekeleri shylqyp otyrmasa da, ózindik ústanymdary aiqyn. Býgingidey  aladauyl zamanda qazaq halqyna qay baghytty ústanbaq kerek? Qay jaqqa nazar audarmaq kerek? Bizdi  әmse tolghandyratyn súraqtyng biri - osy.  Osynday sәtte ziyaly qauym ókilderining ymyragha kele almaytyny, auyzbirlikting joqtyghy, satqyndyghy, kim ne aitsa soghan kóngishtigi, al halyqtyng qoydan qonyrlyghy men momyndyghy, ailyghynan artyq dýniyeni talap etuge qauqarsyzdyghy, kónbistigi, ózin de joq bolsa da, ózgeni jarylqaghysh jәreukeligi, qúday-au, bәri aitylyp keledi.  Byltyr dәl osy kýnderi biylikting últsyzdanugha bet aluy, halyqtyng mún-mýddesin oilamaytyndyghy, jemqorlyghy, ekijýzdiligi, qazaqtan basqalargha shamasynyng jetpeytindigi, tym jaltaqtyghy, qorqaqtyghy deysiz be, bәri jazyldy.

Qysqasy, biz  jogharyda sóz etken el ishindegi «Qúiyndy mezet»   sovet zamanynan ózgeni ekeshep týsine almaytyn «úlyqtar» biyligindegi qazaq qoghamynyng qoyasyn aqtara jazdady. Nege deysiz ghoy? Qúdaygha shýkir, әsheyinde «anau anany satty, mynau mynany sattydan» úzay qoymaytyn ziyaly qauym ókilderi men belgili últtyq kózqaras ústanatyn toptar dәl sol kezde birige qimyldady. Shala býlinip, shabyna ot tiygendey tulaghandary bolghanyna qaramastan, qazaq ýshin kýrese alatyn, kerek jerinde ayanbay enbek ete alatyn toptyng bar ekenin әueli jay halyqqa, sosyn taghy da sol ziyaly top ókilderining ózderine, sodan keyin biylikke moyyndatqanymyzdyng ózi ýlken jenis. Qazaq ziyalysy búl kezde de bayaghy әdetinshe eki-ýsh topqa jarylghany kózden ketse de, kókeyden ketpey әli túr. Biri qoyghan qolynan bas tartsa, biri jogharydaghy dókeylerding ústanymyna ong iyghyn berip qarasyn kórsetpey ketken mezgil de sol tús. Al endi bireuleri bayaghy  sýiek sindi minezderinen asa almay,  as ýidegi aljapqyshty «baylanyp alyp» alasúrdy. Biraq   dimkәs doktrinanyng  qazaq   mýddesine qayshy keletin tústaryn qoldaghan joq. Soghan da tәuba desti júrt. Bәrin ait ta, birin ait, sol birer aidyng ishindegi qozghalys bizding birligimizding joyylmaytyndyghyn, taghdyrymyz ózegeshe bolsa da, tamyrymyz bir ekenin, ol tamyrda qazaqy qannyng buyrqanyp túratyndyghyn aighaqtady. Sonday-aq, qarapayym halyq birauyzdan últtyq mýddeni qoldady. Búlay aitugha tolyq negiz bar. Qay toptyng ortasynda bolsa da, búl mәselede qazaq júrty ózining bolashaghy ýshin alandaytyndyghyn әri oghan jol bermeytindigin kórsetkeni aiqyn. Ýshinshiden, halyqpen ziyaly qauym ókilderi, sayasy elita, yaky biylik te sanasugha mәjbýr halge týsti. Anyghyraq aitsaq, soghan mәjbýr etkizgen - Tәuelsizdik alghannan bergi on segiz jyl boyy resmy biylik  «qordalandyryp» bergen problemalardan halyqtyng  sharshauy, pisip-jetiluding ýstindegi últtyq sananyng әseri.  Búl sol kezge sheyingi on segiz jylda bolmaghan jaghdayat edi. Sondyqtan da ol kez bizding Tәuelsizdikten keyingi jyldary qalyptasqan jaghdaylar men betalysymyzdy saraptaugha mýmkindik bergen airyqsha sәt retinde ertengi tarihtyng paraghyna jazylary sózsiz. Reti kelgende aita ketelik, búghan qadirli oqyrman, Sizderding de ýlesteriniz úshan-teniz. Sizder interenet kenistigindegi «Abay.kz» aqparattyq portaly  arqyly eki retki tolqugha qoldau kórsetip, óz pikirlerinizdi ashyq bildirdinizder. Qay uaqytta da qazaq ýshin kýresetin úl, kýiinetin qyzy barlyghyn, keshegi alashtyqtar men últyn saqtau jolynda barlyq qiynshylyqqa tóze bilgen marghasqa túlghalardyn, Jeltoqsanda jendetterge qarsy keudelerin tosqan ór oghlandar men ayauly qaryndas-әpkelerimizding ruhyn syilay alatyndyghymyzdy biz bәrimiz birgie otyryp  dәleldedik. Áriyne, últ  isi sol kýnmen bitken joq. Últtyng jarqyn bolashaghy ýshin kýresting  ýlkeni men kishisi bolmaq emes. Doktrinany ózgerttik eken dep marqaigha tipti bolmaydy. Búl úzaq jyldardyng jospary. Ony iske asyru taghy da sol biylikting tetiginde otyrghandardyng qúzyrynda. Alayda, ony baqylap-barlap otyratyn úly halyq bar. Eshuaqytta qalghugha tiyis emes halyqtyq sana bar. Bayyrghy babalardan kele jatqan óshpes ruh - últtyq namysymyz aman bolady eken, әli de talay qúiyndy mezetterge, ýlkendi-uaqty kýresterge tap keluimiz mýmkin  jәne onday kezderde últ úlandarynyng bar ekendigin dәleldeuge  boyymyzdan  qaytpas jiger taba alatynymyz aqiqat. Últ bolyp ómir sýru bir basqa da, últty sýi bir basqa. Últty sýidi ekem dep, jalang ataqqa, últshyl bolyp kórinuge úmsynyp, soghan tyrysu - abyry әpermeytin is. Últ qashanda   ózin sýietinder   men  sýigen bolyp kórinip  óz mýddesin kýittep kete beretinderdi  ajyrata alady. Endeshe, jalang últshyldyqtan góri parasatty últshyldyq kerek bizge.

Ayauly Alash júrty, biz Sizderden sol kezdegi oyanghan sananyng qalghymauyn tileymiz. «Myltyqsyz maydandaghy» atystyng aqyryn kýtip otyrar bolsaq, qay jerden omaqasqanymyzdy sezbey qaluymyz múnda túrghan is. «Tiri bolsam, han balasynda qazaqtyng qaqysy bar edi, halqyma qyzmet etpey qoymaymyn!» dep ant etip, sol antynda túrghan degdar bolmysty Álihannyn, «Ólsek bir shúnqyrda, tiri bolsaq bir tóbede» degen uәjge imanday úiyghan jany núrly jampoz Ahmettin,  «Oyan, qazaq!» dep kýlli Alash balasyna úran tastaghan ayauly Mirjaqyptyn, «...Nege ekenin bilmeymin, Sol elimdi sýiemin» dep elin eshqanday  ólsheusiz sýie bilgen mәshhúr shayyr, múnly Maghjannyn, «Qaranghy qazaq kógine órmelep shyghyp Kýn bolam» dep Alashtyng alapatyn asyrudy oilaghan Súltanmahmúdtyng iygi de izgi, qiyametti de shyrghalangha toly ghúmyrlary bizding osy qasiyetti Tәuelsizdigimiz ýshin ótken joq pa! Solardyng antyna ant qosyp, Alash ýshin kýrese almasaq, kerek jerinde tastan da qatty, almastan da ótkir bola almasaq, bosaghasy býtin, shekarasy anyq elimizdi jattyng kózi men súghynan qorghay almasaq, onda bizding alashtyghymyzdyng aibyny qaysy?! Beybit zamanda jau shaqyryp túrghan biz joq. Biz Alash qalghymasa, bireuding qorlyghy ótpese, bireuden zorlyq kórmese eken deymiz!

Tәuelsizdikti saqtap qalu jolyndaghy kýresimiz  bayandy jalghasyn taba bersin, Alash balasy!

Alashshyl, Abayshyl bol!

P.S.

Ótken jyly qazaq qoghamynda dauly mәselege ainalghan «El birligi» doktrinasy jәne Qazaq handary men batyrlarynyng eskertkishteri jayly maqalalargha sholu jasap, ótken kýnge býgingi kýnning kózimen qaraghynyz kelse, tómendegi silteme siz ýshin.

http://old.abai.kz/content/negizin-amerikandyk-ylttan-alatyn-el-birligi?page=6

http://old.abai.kz/content/el-birligi-degenimiz-ne

http://old.abai.kz/content/kazakstannyn-ylt-birligi-doktrinasy

http://old.abai.kz/content/khandardy-kor-kylyp-kokyska-tastapty

http://old.abai.kz/content/ashyk-khat?page=4

http://old.abai.kz/content/akyry-ashyldy-au

«Abay-aqparat»