وسىدان ءبىر جىل بۇرىن، ءدال وسى مەزگىلدە، قادىرلى الاش جۇرتى، سەن تولقۋلى ەدىڭ. سول كەزدەگى كوڭىل-كۇيىڭنىڭ اۋانىن «قۇيىندى مەزەت» دەپ اتاۋعا بولاتىن شىعار. وتكەن جىلدىڭ وسى ءبىر ايىندا قازاقتىڭ  قانىن ويناتقان وقيعا  تۇسىندا  سەنىڭ جانشىلماس جىگەرىڭنىڭ جاسىنداي ويناعانىن كوزىمىزبەن كوردىك.  وقيعا ەمەي نە، قازاق حاندىعىن قۇرىپ،  ۇلى دالانى بىرلىككە كەلتىرگەن  كەرەي مەن جانىبەكتىڭ ەسكەرتكىشىن  بۇگىنگى تاۋەلسىزدىكتىڭ باعاسىن جەتە تۇسىنبەگەن شەندى شەكپەندىلەر كۇرەسىنگە لاقتىرىپ تاستاسا، كۇرەسىنگە كۇرەپ تاستاپ قانا قويماي، سول باتىر دا ەرجۇرەك بابالارىنىڭ ءتيىستى ورىندا قاسقايىپ تۇرۋىن سۇراعان جۇرتقا كوسەمسىپ اقىل ايتسا، سەنىڭ ءاماندا قىزۋ قانىڭ  قايناماي قايتسىن! ءاز جۇرەگىڭ تۋلاماي قايتسىن! سەن سولاي الاسۇرىپ تۇرعاندا بوتەن ويلى بىرەۋلەر «قازاقستان حالقى» دەيتىن دىتتەگەن ماقساتى جات  دوكترينا جازىپ الىپ   حالىق اراسىن ارالاي باستادى. مىنە، سەنىڭ ەكىنشى رەت شامدانۋىڭا سەبەپكەر بولعان وسى ءىس. كۇلدىكومەش دوكترينانىڭ كۇلىن سۇرتكەنىمەن، ىشىندەگى «قامىرىنىڭ» قانداي ەكەنىن حالىقتان جاسىرا الماي دال بولدى. اقىرى، سەن جۇمىلا كوتەرگەن جۇكتىڭ قاشاندا جەڭىلدىگىن ەسكە ءتۇسىرىپ، بىرىگىپ قيمىلدادىڭ. قىزىر اتانىڭ بىرلىگى جاراسقان ەلگە باراتىنىنا سەنەتىن جۇرت سولاي ىستەۋگە ءتيىس ەدى. سەن كەمەل ويلى ازاماتتارىڭدى الدىعا سالىپ    «ەل بىرلىگى» اتتى قۇجاتتىڭ ومىرگە كەلۋىنە قۇلشىنىس تانىتتىڭ!

وسىدان ءبىر جىل بۇرىن، ءدال وسى مەزگىلدە، قادىرلى الاش جۇرتى، سەن تولقۋلى ەدىڭ. سول كەزدەگى كوڭىل-كۇيىڭنىڭ اۋانىن «قۇيىندى مەزەت» دەپ اتاۋعا بولاتىن شىعار. وتكەن جىلدىڭ وسى ءبىر ايىندا قازاقتىڭ  قانىن ويناتقان وقيعا  تۇسىندا  سەنىڭ جانشىلماس جىگەرىڭنىڭ جاسىنداي ويناعانىن كوزىمىزبەن كوردىك.  وقيعا ەمەي نە، قازاق حاندىعىن قۇرىپ،  ۇلى دالانى بىرلىككە كەلتىرگەن  كەرەي مەن جانىبەكتىڭ ەسكەرتكىشىن  بۇگىنگى تاۋەلسىزدىكتىڭ باعاسىن جەتە تۇسىنبەگەن شەندى شەكپەندىلەر كۇرەسىنگە لاقتىرىپ تاستاسا، كۇرەسىنگە كۇرەپ تاستاپ قانا قويماي، سول باتىر دا ەرجۇرەك بابالارىنىڭ ءتيىستى ورىندا قاسقايىپ تۇرۋىن سۇراعان جۇرتقا كوسەمسىپ اقىل ايتسا، سەنىڭ ءاماندا قىزۋ قانىڭ  قايناماي قايتسىن! ءاز جۇرەگىڭ تۋلاماي قايتسىن! سەن سولاي الاسۇرىپ تۇرعاندا بوتەن ويلى بىرەۋلەر «قازاقستان حالقى» دەيتىن دىتتەگەن ماقساتى جات  دوكترينا جازىپ الىپ   حالىق اراسىن ارالاي باستادى. مىنە، سەنىڭ ەكىنشى رەت شامدانۋىڭا سەبەپكەر بولعان وسى ءىس. كۇلدىكومەش دوكترينانىڭ كۇلىن سۇرتكەنىمەن، ىشىندەگى «قامىرىنىڭ» قانداي ەكەنىن حالىقتان جاسىرا الماي دال بولدى. اقىرى، سەن جۇمىلا كوتەرگەن جۇكتىڭ قاشاندا جەڭىلدىگىن ەسكە ءتۇسىرىپ، بىرىگىپ قيمىلدادىڭ. قىزىر اتانىڭ بىرلىگى جاراسقان ەلگە باراتىنىنا سەنەتىن جۇرت سولاي ىستەۋگە ءتيىس ەدى. سەن كەمەل ويلى ازاماتتارىڭدى الدىعا سالىپ    «ەل بىرلىگى» اتتى قۇجاتتىڭ ومىرگە كەلۋىنە قۇلشىنىس تانىتتىڭ!

«تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەس تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن باستالادى» دەگەن ءسوزدى كىم ايتسا دا  ۇتىرىن تاۋىپ ايتقان ەكەن. اسىرەسە، ۇزاق جىلدار بويى قۇلدىقتىڭ قامىتىن كيگەن  ەلدەردىڭ تاۋەلسىزدىك الۋى سول ۇلتتىڭ شىن مانىندەگى جاۋىنگەرلىك، كۇرەسكەرلىك،  توزىمدىلىك، پاراساتتىلىق سىندى قاسيەتتەرىن تارازىعا سالاتىنىن ۇعىنۋعا  ۋاقىت كەرەك ەكەن... قاي زاماننان بەلگىلى، «باتپانداپ كىرگەن دەرت مىسقالداپ شىعادى». ول دەرت - سانانى قۇرساۋلاعان بوداندىققا باس ۇرۋ، بوستاندىق ۇعىمىنان قاراداي ۇرەيلەنۋ بولسا مۇلدە قيىن.  مۇنداي كەزدە سول ۇلتتىڭ اقىل-پاراساتىنىڭ ولشەمى ەسەپتى سورپا بەتىنە شىعار وقىعان-توقىعانى، كورگەن-بىلگەنى ءھام سودان تۇيگەنى كوپ زيالى قاۋىمىنا، ۇلتىن شىن مانىندە جان جۇرەگىمەن سۇيەتىن پاراساتتى دا پايىمدى ۇلتشىلدارىنا، ءارى سوڭىنان ادام ەرتە الاتىن دۋالى اۋىز كوسەمدەرىنە سالماقتىڭ اۋىرى تۇسپەك. ەگەر ولاردا جاي كەزدەگى كوزقاراس قايشىلىعىنا بولا ءبىرىن-ءبىرى كورە المايتىن ىشمەزەر پيعىل ءورىس السا، وندا قىسىلتاياڭ كەزدەردەگى ىستەلگەن ءىستىڭ ەشبىرى ءپاتۋا تاپپاق  ەمەس. ماسەلەنكي، بالتىق جاعالاۋى ەلدەرى مۇنى ەرتە ءتۇسىندى. ەرتە ءتۇسىندى دە، ەڭ ءبىرىنشى ۇزاق جىلدار بويى بوداندىقتا بولعان حالىقىنىڭ سانا-سەزىمىن، پسيحولوگياسىن تاۋەلسىزدەندىرۋگە ۇمتىلدى. سونىڭ ناتيجەسىنە، قازىر بالتىق ەلدەرى، بىرىنشىدەن، ۇلتتىق ساياساتىن اشىق جۇرگىزە الاتىن دارەجەگە جەتسە، ەكىنشىدەن، ەكونوميكالىق ساياساتتا دا كوش ىلگەرى قادام باستى. نەگە؟ ويتكەنى، ۇلتتىق ساياسات (مادەني ساياسات دەسەك تە بولادى) قاشاندا ەكونوميكامەن تىعىز بايلانىستا. ءبىرىن تاۋەلسىز ەتىپ بولعان سوڭ ەكىنشىسىن ىسكە اسىرام دەۋ بوس اۋرەشىلىك. ازات مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامداردىڭ ازات  ويلاي الماۋى، جالتاقتىعى، كونبىستىگى، وزگەدەن يمەنىپ تۇرۋى  مىڭ جەردەن ەكونوميكالىق شارت-جاعداي جاساساڭىز دا ونى ءيىرىپ اكەتۋگە قاۋقارسىز كۇيگە جەتكىزەدى. دەمەك، كوپ ەلدەر ەكى باعىتتى تەڭ ۇستاندى. بۇلارعا ىلەسە قيمىلداعان ۋكراينا مەن گرۋزيادا وڭ-سولىن تانىپ، ەسىن جيىپ الدى. كەم دەگەندە بۇلار وزدەرى ۇلتتىق ساياساتتى كرەملسىزدە جۇرگىزۋگە بولاتىنىن انىق سەزىنگەن ۇلتتار قاتارىندا. وزبەك، تاجىك، تۇركىمەندەردىڭ شەكەلەرى شىلقىپ وتىرماسا دا، وزىندىك ۇستانىمدارى ايقىن. بۇگىنگىدەي  الاداۋىل زاماندا قازاق حالقىنا قاي باعىتتى ۇستانباق كەرەك؟ قاي جاققا نازار اۋدارماق كەرەك؟ ءبىزدى  امسە تولعاندىراتىن سۇراقتىڭ ءبىرى - وسى.  وسىنداي ساتتە زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ ىمىراعا كەلە المايتىنى، اۋىزبىرلىكتىڭ جوقتىعى، ساتقىندىعى، كىم نە ايتسا سوعان كونگىشتىگى، ال حالىقتىڭ قويدان قوڭىرلىعى مەن مومىندىعى، ايلىعىنان ارتىق دۇنيەنى تالاپ ەتۋگە قاۋقارسىزدىعى، كونبىستىگى، ءوزىن دە جوق بولسا دا، وزگەنى جارىلقاعىش جارەۋكەلىگى، قۇداي-اۋ، ءبارى ايتىلىپ كەلەدى.  بىلتىر ءدال وسى كۇندەرى بيلىكتىڭ ۇلتسىزدانۋعا بەت الۋى، حالىقتىڭ مۇڭ-مۇددەسىن ويلامايتىندىعى، جەمقورلىعى، ەكىجۇزدىلىگى، قازاقتان باسقالارعا شاماسىنىڭ جەتپەيتىندىگى، تىم جالتاقتىعى، قورقاقتىعى دەيسىز بە، ءبارى جازىلدى.

قىسقاسى، ءبىز  جوعارىدا ءسوز ەتكەن ەل ىشىندەگى «قۇيىندى مەزەت»   سوۆەت زامانىنان وزگەنى ەكەشەپ تۇسىنە المايتىن «ۇلىقتار» بيلىگىندەگى قازاق قوعامىنىڭ قوياسىن اقتارا جازدادى. نەگە دەيسىز عوي؟ قۇدايعا شۇكىر، اشەيىندە «اناۋ انانى ساتتى، مىناۋ مىنانى ساتتىدان» ۇزاي قويمايتىن زيالى قاۋىم وكىلدەرى مەن بەلگىلى ۇلتتىق كوزقاراس ۇستاناتىن توپتار ءدال سول كەزدە بىرىگە قيمىلدادى. شالا ءبۇلىنىپ، شابىنا وت تيگەندەي تۋلاعاندارى بولعانىنا قاراماستان، قازاق ءۇشىن كۇرەسە الاتىن، كەرەك جەرىندە ايانباي ەڭبەك ەتە الاتىن توپتىڭ بار ەكەنىن اۋەلى جاي حالىققا، سوسىن تاعى دا سول زيالى توپ وكىلدەرىنىڭ وزدەرىنە، سودان كەيىن بيلىككە مويىنداتقانىمىزدىڭ ءوزى ۇلكەن جەڭىس. قازاق زيالىسى بۇل كەزدە دە باياعى ادەتىنشە ەكى-ءۇش توپقا جارىلعانى كوزدەن كەتسە دە، كوكەيدەن كەتپەي ءالى تۇر. ءبىرى قويعان قولىنان باس تارتسا، ءبىرى جوعارىداعى دوكەيلەردىڭ ۇستانىمىنا وڭ يىعىن بەرىپ قاراسىن كورسەتپەي كەتكەن مەزگىل دە سول تۇس. ال ەندى بىرەۋلەرى باياعى  سۇيەك ءسىڭدى مىنەزدەرىنەن اسا الماي،  اس ۇيدەگى الجاپقىشتى «بايلانىپ الىپ» الاسۇردى. بىراق   دىمكاس دوكترينانىڭ  قازاق   مۇددەسىنە قايشى كەلەتىن تۇستارىن قولداعان جوق. سوعان دا ءتاۋبا دەستى جۇرت. ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت، سول بىرەر ايدىڭ ىشىندەگى قوزعالىس ءبىزدىڭ بىرلىگىمىزدىڭ جويىلمايتىندىعىن، تاعدىرىمىز وزەگەشە بولسا دا، تامىرىمىز ءبىر ەكەنىن، ول تامىردا قازاقى قاننىڭ بۋىرقانىپ تۇراتىندىعىن ايعاقتادى. سونداي-اق، قاراپايىم حالىق ءبىراۋىزدان ۇلتتىق مۇددەنى قولدادى. بۇلاي ايتۋعا تولىق نەگىز بار. قاي توپتىڭ ورتاسىندا بولسا دا، بۇل ماسەلەدە قازاق جۇرتى ءوزىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن الاڭدايتىندىعىن ءارى وعان جول بەرمەيتىندىگىن كورسەتكەنى ايقىن. ۇشىنشىدەن، حالىقپەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى، ساياسي ەليتا، ياكي بيلىك تە ساناسۋعا ءماجبۇر حالگە ءتۇستى. انىعىراق ايتساق، سوعان ءماجبۇر ەتكىزگەن - تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى ون سەگىز جىل بويى رەسمي بيلىك  «قوردالاندىرىپ» بەرگەن پروبلەمالاردان حالىقتىڭ  شارشاۋى، ءپىسىپ-جەتىلۋدىڭ ۇستىندەگى ۇلتتىق سانانىڭ اسەرى.  بۇل سول كەزگە شەيىنگى ون سەگىز جىلدا بولماعان جاعدايات ەدى. سوندىقتان دا ول كەز ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جىلدارى قالىپتاسقان جاعدايلار مەن بەتالىسىمىزدى ساراپتاۋعا مۇمكىندىك بەرگەن ايرىقشا ءسات رەتىندە ەرتەڭگى تاريحتىڭ پاراعىنا جازىلارى ءسوزسىز. رەتى كەلگەندە ايتا كەتەلىك، بۇعان قادىرلى وقىرمان، سىزدەردىڭ دە ۇلەستەرىڭىز ۇشان-تەڭىز. سىزدەر ينتەرەنەت كەڭىستىگىندەگى «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالى  ارقىلى ەكى رەتكى تولقۋعا قولداۋ كورسەتىپ، ءوز پىكىرلەرىڭىزدى اشىق بىلدىردىڭىزدەر. قاي ۋاقىتتا دا قازاق ءۇشىن كۇرەسەتىن ۇل، كۇيىنەتىن قىزى بارلىعىن، كەشەگى الاشتىقتار مەن ۇلتىن ساقتاۋ جولىندا بارلىق قيىنشىلىققا توزە بىلگەن مارعاسقا تۇلعالاردىڭ، جەلتوقساندا جەندەتتەرگە قارسى كەۋدەلەرىن توسقان ءور وعلاندار مەن اياۋلى قارىنداس-اپكەلەرىمىزدىڭ رۋحىن سىيلاي الاتىندىعىمىزدى ءبىز ءبارىمىز بىرگىە وتىرىپ  دالەلدەدىك. ارينە، ۇلت  ىسى سول كۇنمەن بىتكەن جوق. ۇلتتىڭ جارقىن بولاشاعى ءۇشىن كۇرەستىڭ  ۇلكەنى مەن كىشىسى بولماق ەمەس. دوكترينانى وزگەرتتىك ەكەن دەپ مارقايۋعا ءتىپتى بولمايدى. بۇل ۇزاق جىلداردىڭ جوسپارى. ونى ىسكە اسىرۋ تاعى دا سول بيلىكتىڭ تەتىگىندە وتىرعانداردىڭ قۇزىرىندا. الايدا، ونى باقىلاپ-بارلاپ وتىراتىن ۇلى حالىق بار. ەشۋاقىتتا قالعۋعا ءتيىس ەمەس حالىقتىق سانا بار. بايىرعى بابالاردان كەلە جاتقان وشپەس رۋح - ۇلتتىق نامىسىمىز امان بولادى ەكەن، ءالى دە تالاي قۇيىندى مەزەتتەرگە، ۇلكەندى-ۋاقتى كۇرەستەرگە تاپ كەلۋىمىز مۇمكىن  جانە ونداي كەزدەردە ۇلت ۇلاندارىنىڭ بار ەكەندىگىن دالەلدەۋگە  بويىمىزدان  قايتپاس جىگەر تابا الاتىنىمىز اقيقات. ۇلت بولىپ ءومىر ءسۇرۋ ءبىر باسقا دا، ۇلتتى ءسۇيۋ ءبىر باسقا. ۇلتتى ءسۇيدى ەكەم دەپ، جالاڭ اتاققا، ۇلتشىل بولىپ كورىنۋگە ۇمسىنىپ، سوعان تىرىسۋ - ابىري اپەرمەيتىن ءىس. ۇلت قاشاندا   ءوزىن سۇيەتىندەر   مەن  سۇيگەن بولىپ كورىنىپ  وز مۇددەسىن كۇيتتەپ كەتە بەرەتىندەردى  اجىراتا الادى. ەندەشە، جالاڭ ۇلتشىلدىقتان گورى پاراساتتى ۇلتشىلدىق كەرەك بىزگە.

اياۋلى الاش جۇرتى، ءبىز سىزدەردەن سول كەزدەگى ويانعان سانانىڭ قالعىماۋىن تىلەيمىز. «مىلتىقسىز مايدانداعى» اتىستىڭ اقىرىن كۇتىپ وتىرار بولساق، قاي جەردەن وماقاسقانىمىزدى سەزبەي قالۋىمىز مۇندا تۇرعان ءىس. «ءتىرى بولسام، حان بالاسىندا قازاقتىڭ قاقىسى بار ەدى، حالقىما قىزمەت ەتپەي قويمايمىن!» دەپ انت ەتىپ، سول انتىندا تۇرعان دەگدار بولمىستى ءاليحاننىڭ، «ولسەك ءبىر شۇڭقىردا، ءتىرى بولساق ءبىر توبەدە» دەگەن ۋاجگە يمانداي ۇيىعان جانى نۇرلى جامپوز احمەتتىڭ،  «ويان، قازاق!» دەپ كۇللى الاش بالاسىنا ۇران تاستاعان اياۋلى مىرجاقىپتىڭ، «...نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، سول ەلىمدى سۇيەمىن» دەپ ەلىن ەشقانداي  ولشەۋسىز سۇيە بىلگەن ءماشھۇر شايىر، مۇڭلى ماعجاننىڭ، «قاراڭعى قازاق كوگىنە ورمەلەپ شىعىپ كۇن بولام» دەپ الاشتىڭ الاپاتىن اسىرۋدى ويلاعان سۇلتانماحمۇدتىڭ يگى دە ىزگى، قيامەتتى دە شىرعالاڭعا تولى عۇمىرلارى ءبىزدىڭ وسى قاسيەتتى تاۋەلسىزدىگىمىز ءۇشىن وتكەن جوق پا! سولاردىڭ انتىنا انت قوسىپ، الاش ءۇشىن كۇرەسە الماساق، كەرەك جەرىندە تاستان دا قاتتى، الماستان دا وتكىر بولا الماساق، بوساعاسى ءبۇتىن، شەكاراسى انىق ەلىمىزدى جاتتىڭ كوزى مەن سۇعىنان قورعاي الماساق، وندا ءبىزدىڭ الاشتىعىمىزدىڭ ايبىنى قايسى؟! بەيبىت زاماندا جاۋ شاقىرىپ تۇرعان ءبىز جوق. ءبىز الاش قالعىماسا، بىرەۋدىڭ قورلىعى وتپەسە، بىرەۋدەن زورلىق كورمەسە ەكەن دەيمىز!

تاۋەلسىزدىكتى ساقتاپ قالۋ جولىنداعى كۇرەسىمىز  باياندى جالعاسىن تابا بەرسىن، الاش بالاسى!

الاششىل، ابايشىل بول!

P.S.

وتكەن جىلى قازاق قوعامىندا داۋلى ماسەلەگە اينالعان «ەل بىرلىگى» دوكتريناسى جانە قازاق حاندارى مەن باتىرلارىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى جايلى ماقالالارعا شولۋ جاساپ، وتكەن كۇنگە بۇگىنگى كۇننىڭ كوزىمەن قاراعىڭىز كەلسە، تومەندەگى سىلتەمە ءسىز ءۇشىن.

http://old.abai.kz/content/negizin-amerikandyk-ylttan-alatyn-el-birligi?page=6

http://old.abai.kz/content/el-birligi-degenimiz-ne

http://old.abai.kz/content/kazakstannyn-ylt-birligi-doktrinasy

http://old.abai.kz/content/khandardy-kor-kylyp-kokyska-tastapty

http://old.abai.kz/content/ashyk-khat?page=4

http://old.abai.kz/content/akyry-ashyldy-au

«اباي-اقپارات»