Memlekettik til jayly sóz etemiz. Sovet Odaghynyng toz-tozy shyqqan shirik shapanyn sheship tastap, Tәuelsizdik alghanymyzgha 27 jyl bolypty. Osy jyldarda post-kenestik kenistiktegi elderding birsypyrasynda Memlekettik til airyqsha mәrtebege ie boldy. Batyl sheshimder qabyldandy. Endi solardy ret-retimen aitayyq.

2014 jyl, 23-aqpan. Ukraina Radasy «Memlekettik til statusy» turaly Zang jobasyn qarady. Sóitip, Ukraina aumaghynda orys tilining mәrtebesin aiyrdy. 232 deputat dauys berdi. Qazir Ukraina aumaghynda orys tili as ýidegi qatyn-qalashtyn, tósektegi teoretikterding tili dәrejesine jetti.

Ukrainder orys tilinen ýzildi-kesildi bas tartty. Odan beri 3-aq jyl ótti. Qazir Kiyevte ukrain tili tolyq ýstemdik qúrdy. Biz sekildi týrkitildes el emes, slavyan toptaghy ukrainderding ózi sәbetting sanghyryghy ispetti, býginde aq orys pen sary orystan basqa eshkimge kereksiz tilge degen tәueldilikten arylyp ketedi degenge kim sengen... Degenmen solay boldy. Bogdan Hmelniskiy men Taras Shevchenkonyng shóbere-shópshekteri býginde Kiyev kóshelerinde oryssha sóilep, emeurin tanytqandardy "moskali" dep mazaqtay qarap, әli kelse әkesin tanytyp jiberedi deydi baryp, kórip kelgender.

Ukraina qazir Euroodaqqa mýshe. Sayasattyng salqyny tiyip, bir enening eki emshegin tel emgen Reseymen at kekilin kesiskeli Kremli jaqqa qaraudy qoyghan. Sondyqtan da bolar, Reseyding memlekettik tilinen bas tartuda batyldyq kórsetti.

2017 jyl, 22-qantar. Taghy sol ukrainder. Búl joly júrtty jappay ukrainizasiyalau ýshin ukrain tilin jalpygha mindetti etpekshi boldy. Biylikting barlyq organy, jergilikti basqaru organdary, bilim beru mekemeleri, qyzmet kórsetu salasy, BAQ, mәdeny is-sharalar tek ukrain tilinde jýrgizilui kerek degen úsynysty Rada deputattary әzirledi.

Osy atalghan júmystar orys tilinde jýrgiziletin bolsa, – aiyppúl salu qarastyrylghan. Ayyppúl salyp qútylsa jaqsy ghoy. Ágәrәki, qasaqana basqa tilde baghdarlama jýrgizetin bolsa – búl Memleketting tútastyghyn búzugha talpynumen para-par dep tanylyp, 10 jylgha týrmege toghytyluy da mýmkin. Búl jobany Radanyng 33 deputaty jazyp shyqqan.

2018 jyl. 26-aqpan. Qazaqstan Preziydenti Núrsúltan Nazarbaev qazaq tilining mәrtebesin arttyru jónindegi júmystardy jalghastyru turaly tapsyrma berdi. «Parlament pen Ýkimetting júmysy tek qazaq tilinde jýrgizilui kerek» dep kesip aitty.  Aqparat jәne kommunikasiyalar ministri Dәuren Abaev myrza múqiyat tyndap, tapsyrmany oryndaugha kiristi.

2018 jyl, 27-aqpan. Baqytjan Ábdirúly tizginin ústap otyrghan Ýkimet kezekti jiynyn tek qazaq tilinde ótkizdi.  27 jylda shatyp-pútyp jýrip, qazaqshagha tili synbay, tipti týsinbey, týsingisi kelmey menireyip jýrgen Ýkimetting keybir mýshesi bir-aq, kýnde qazaqshalanyp shygha keldi. Oi, qúdyret! "Búiryq qatty, jan tәtti" deymiz be, әlde...

Áyteuir, alghashqy otyrys Memlekettik tilde, qazaq tilinde ótti. 24 saghatta qazaq tilin iygerip ýlgermegen key myrzalar týsinbese de týsingendey keyip tanytyp, bas shúlghyp otyrghanyn kórdik.

Premier-ministrding orynbasarlary: Asqar Júmaghaliyev, Asqar Mamiyn,  ministrler: Timur Sýleymenov, Erlan Saghadiyev, Madina Ábilqasymova, Qalmúxanbet Qasymov, Marat Beketaev myrzalar qazaq tilin qaqpaytynyn bilemiz ghoy. Olardy qaytpekpiz? Ýkimet qúramynyng jartysynan kóbin janartugha tura keletin shyghar endi...

Kýni keshe ghana Tamara Dýisenovanyng ornyna otyrghan su jana ministr Mәdina Ábilqasymovanyng qazaq tiline qanshalyqty "jýirik" ekenin kórdik.

Últtyq ekonomikanyng tizginin ústaghan tústa Timur Sleymenovting ne degenin el-júrt úmyta qoyghan joq. «Mәskeude 5 jyl jýrip, ana tilimdi úmytyp qaldym. 6 aida ýrenip alamyn» dep ant-su ishken edi. Ýirengeni shamaly. Tili qotyr-ala.

2017 jyldyng 4-mamyry kýni Ádilet ministri Marat Beketaevtyng ne degeni múraghatta qattalyp túr. «Qazaq tilinde 1 jyldyng ishinde tolyq jauap beremin. Qazir aptasyna ýsh ret sabaq alyp jýrmin» dep sóilegen. Sózinde túrdy ma?

«Millisiyalardyn» mizbaqpas ministri Qalmúhambet Qasymovtyng da qazaq tiline qyryn qaraytynyn estigen edik. 2016 jyly mamyr aiynda Parlamentke kep sóilegen edi, Qalmúhambet myrza. Sol jiynda jap-jas deputat Gennadiy Shipovskihting deputattyq saualyna sypayy týrde rúqsat súrap, oryssha jauap bergeni esimizde.

Búl tizimdi әri qaray da jalghay beruge bolady. Kórshitildester klasyna jatatyn búl myrzalardyng birqorasyn oqyrman ózderi de bilip otyrghan bolar.

Ne desek te, kesheli-beri Aqorda jaqtan altyn kýrek lep esti. Seng qozghalghanday boldy. Preziydent pәrmen berdi. Parlament te, Ýkimet te qazaq tilinde júmys jasauy kerek. Al, qazaq tilin bilmeytin, bilgisi kelmeytin, erinetin myrzalar men hanymdar endi eriksiz ýirenuge tura keledi. Áytpegende – otstavka!  Biz kýttik. 27 jyl kýttik. Qazaq Memleketining tili - qazaq tilining ýstemdik qúratyn uaghy bayaghyda-aq jetken edi!

Núrgeldi Ábdighaniyúly

Abai.kz