مەملەكەتتىك ءتىل جايلى ءسوز ەتەمىز. سوۆەت وداعىنىڭ توز-توزى شىققان شىرىك شاپانىن شەشىپ تاستاپ، تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 27 جىل بولىپتى. وسى جىلداردا پوست-كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەلدەردىڭ ءبىرسىپىراسىندا مەملەكەتتىك ءتىل ايرىقشا مارتەبەگە يە بولدى. باتىل شەشىمدەر قابىلداندى. ەندى سولاردى رەت-رەتىمەن ايتايىق.

2014 جىل، 23-اقپان. ۋكراينا راداسى «مەملەكەتتىك ءتىل ستاتۋسى» تۋرالى زاڭ جوباسىن قارادى. ءسويتىپ، ۋكراينا اۋماعىندا ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ايىردى. 232 دەپۋتات داۋىس بەردى. قازىر ۋكراينا اۋماعىندا ورىس ءتىلى اس ۇيدەگى قاتىن-قالاشتىڭ، توسەكتەگى تەورەتيكتەردىڭ ءتىلى دارەجەسىنە جەتتى.

ۋكرايندەر ورىس تىلىنەن ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتتى. ودان بەرى 3-اق جىل ءوتتى. قازىر كيەۆتە ۋكراين ءتىلى تولىق ۇستەمدىك قۇردى. ءبىز سەكىلدى تۇركىتىلدەس ەل ەمەس، سلاۆيان توپتاعى ۋكرايندەردىڭ ءوزى سابەتتىڭ ساڭعىرىعى ىسپەتتى، بۇگىندە اق ورىس پەن سارى ورىستان باسقا ەشكىمگە كەرەكسىز تىلگە دەگەن تاۋەلدىلىكتەن ارىلىپ كەتەدى دەگەنگە كىم سەنگەن... دەگەنمەن سولاي بولدى. بوگدان حمەلنيتسكي مەن تاراس شەۆچەنكونىڭ شوبەرە-شوپشەكتەرى بۇگىندە كيەۆ كوشەلەرىندە ورىسشا سويلەپ، ەمەۋرىن تانىتقانداردى "موسكال" دەپ مازاقتاي قاراپ، ءالى كەلسە اكەسىن تانىتىپ جىبەرەدى دەيدى بارىپ، كورىپ كەلگەندەر.

ۋكراينا قازىر ەۋرووداققا مۇشە. ساياساتتىڭ سالقىنى ءتيىپ، ءبىر ەنەنىڭ ەكى ەمشەگىن تەل ەمگەن رەسەيمەن ات كەكىلىن كەسىسكەلى كرەمل جاققا قاراۋدى قويعان. سوندىقتان دا بولار، رەسەيدىڭ مەملەكەتتىك تىلىنەن باس تارتۋدا باتىلدىق كورسەتتى.

2017 جىل، 22-قاڭتار. تاعى سول ۋكرايندەر. بۇل جولى جۇرتتى جاپپاي ۋكراينيزاتسيالاۋ ءۇشىن ۋكراين ءتىلىن جالپىعا مىندەتتى ەتپەكشى بولدى. بيلىكتىڭ بارلىق ورگانى، جەرگىلىكتى باسقارۋ ورگاندارى، ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى، قىزمەت كورسەتۋ سالاسى، باق، مادەني ءىس-شارالار تەك ۋكراين تىلىندە جۇرگىزىلۋى كەرەك دەگەن ۇسىنىستى رادا دەپۋتاتتارى ازىرلەدى.

وسى اتالعان جۇمىستار ورىس تىلىندە جۇرگىزىلەتىن بولسا، – ايىپپۇل سالۋ قاراستىرىلعان. ايىپپۇل سالىپ قۇتىلسا جاقسى عوي. اگاراكي، قاساقانا باسقا تىلدە باعدارلاما جۇرگىزەتىن بولسا – بۇل مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىن بۇزۋعا تالپىنۋمەن پارا-پار دەپ تانىلىپ، 10 جىلعا تۇرمەگە توعىتىلۋى دا مۇمكىن. بۇل جوبانى رادانىڭ 33 دەپۋتاتى جازىپ شىققان.

2018 جىل. 26-اقپان. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ جونىندەگى جۇمىستاردى جالعاستىرۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. «پارلامەنت پەن ۇكىمەتتىڭ جۇمىسى تەك قازاق تىلىندە جۇرگىزىلۋى كەرەك» دەپ كەسىپ ايتتى.  اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار ءمينيسترى داۋرەن اباەۆ مىرزا مۇقيات تىڭداپ، تاپسىرمانى ورىنداۋعا كىرىستى.

2018 جىل، 27-اقپان. باقىتجان ءابدىرۇلى تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان ۇكىمەت كەزەكتى جيىنىن تەك قازاق تىلىندە وتكىزدى.  27 جىلدا شاتىپ-پۇتىپ ءجۇرىپ، قازاقشاعا ءتىلى سىنباي، ءتىپتى تۇسىنبەي، تۇسىنگىسى كەلمەي مەڭىرەيىپ جۇرگەن ۇكىمەتتىڭ كەيبىر مۇشەسى ءبىر-اق، كۇندە قازاقشالانىپ شىعا كەلدى. وي، قۇدىرەت! "بۇيرىق قاتتى، جان ءتاتتى" دەيمىز بە، الدە...

ايتەۋىر، العاشقى وتىرىس مەملەكەتتىك تىلدە، قازاق تىلىندە ءوتتى. 24 ساعاتتا قازاق ءتىلىن يگەرىپ ۇلگەرمەگەن كەي مىرزالار تۇسىنبەسە دە تۇسىنگەندەي كەيىپ تانىتىپ، باس شۇلعىپ وتىرعانىن كوردىك.

پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارلارى: اسقار جۇماعاليەۆ، اسقار مامين،  مينيسترلەر: تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، ەرلان ساعاديەۆ، مادينا ابىلقاسىموۆا، قالمۇxانبەت قاسىموۆ، مارات بەكەتاەۆ مىرزالار قازاق ءتىلىن قاقپايتىنىن بىلەمىز عوي. ولاردى قايتپەكپىز؟ ۇكىمەت قۇرامىنىڭ جارتىسىنان كوبىن جاڭارتۋعا تۋرا كەلەتىن شىعار ەندى...

كۇنى كەشە عانا تامارا دۇيسەنوۆانىڭ ورنىنا وتىرعان سۋ جاڭا مينيستر ءمادينا ابىلقاسىموۆانىڭ قازاق تىلىنە قانشالىقتى "جۇيرىك" ەكەنىن كوردىك.

ۇلتتىق ەكونوميكانىڭ تىزگىنىن ۇستاعان تۇستا تيمۋر سلەيمەنوۆتىڭ نە دەگەنىن ەل-جۇرت ۇمىتا قويعان جوق. «ماسكەۋدە 5 جىل ءجۇرىپ، انا ءتىلىمدى ۇمىتىپ قالدىم. 6 ايدا ۇرەنىپ الامىن» دەپ انت-سۋ ىشكەن ەدى. ۇيرەنگەنى شامالى. ءتىلى قوتىر-الا.

2017 جىلدىڭ 4-مامىرى كۇنى ادىلەت ءمينيسترى مارات بەكەتاەۆتىڭ نە دەگەنى مۇراعاتتا قاتتالىپ تۇر. «قازاق تىلىندە 1 جىلدىڭ ىشىندە تولىق جاۋاپ بەرەمىن. قازىر اپتاسىنا ءۇش رەت ساباق الىپ ءجۇرمىن» دەپ سويلەگەن. سوزىندە تۇردى ما؟

«ميلليتسيالاردىڭ» مىزباقپاس ءمينيسترى قالمۇحامبەت قاسىموۆتىڭ دا قازاق تىلىنە قىرىن قارايتىنىن ەستىگەن ەدىك. 2016 جىلى مامىر ايىندا پارلامەنتكە كەپ سويلەگەن ەدى، قالمۇحامبەت مىرزا. سول جيىندا جاپ-جاس دەپۋتات گەننادي شيپوۆسكيحتىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىنا سىپايى تۇردە رۇقسات سۇراپ، ورىسشا جاۋاپ بەرگەنى ەسىمىزدە.

بۇل ءتىزىمدى ءارى قاراي دا جالعاي بەرۋگە بولادى. كورشىتىلدەستەر كلاسىنا جاتاتىن بۇل مىرزالاردىڭ بىرقوراسىن وقىرمان وزدەرى دە ءبىلىپ وتىرعان بولار.

نە دەسەك تە، كەشەلى-بەرى اقوردا جاقتان التىن كۇرەك لەپ ەستى. سەڭ قوزعالعانداي بولدى. پرەزيدەنت پارمەن بەردى. پارلامەنت تە، ۇكىمەت تە قازاق تىلىندە جۇمىس جاساۋى كەرەك. ال، قازاق ءتىلىن بىلمەيتىن، بىلگىسى كەلمەيتىن، ەرىنەتىن مىرزالار مەن حانىمدار ەندى ەرىكسىز ۇيرەنۋگە تۋرا كەلەدى. ايتپەگەندە – وتستاۆكا!  بىز كۇتتىك. 27 جىل كۇتتىك. قازاق مەملەكەتىنىڭ ءتىلى - قازاق ءتىلىنىڭ ۇستەمدىك قۇراتىن ۋاعى باياعىدا-اق جەتكەن ەدى!

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz