Memleketting konstitusiyasy onyng ishki-syrtqy qorghanynyng kepili. Óitkeni, onda memleketting kýlli qozghalysynyn, mysaly, el baghytynyn, sayasatynyn, Preziydentting halyqty basqaruynyn, onyng qúqyqtyq kóleminin, halyq qúqynyng taghysyn-taghylarynyng tútas formulasy anyq kórsetilgen bolady. Kýlli memleketke tәn barlyq jýie, tәrtip sol zandaghy belgilengen tәrtip pen jýiede kórsetilgen baptar boyynsha әreket etedi. Dúrys. Dúrys bolatyny memleket olsyz ómir sýre almaydy.

Memleketting konstitusiyasy onyng ishki-syrtqy qorghanynyng kepili. Óitkeni, onda memleketting kýlli qozghalysynyn, mysaly, el baghytynyn, sayasatynyn, Preziydentting halyqty basqaruynyn, onyng qúqyqtyq kóleminin, halyq qúqynyng taghysyn-taghylarynyng tútas formulasy anyq kórsetilgen bolady. Kýlli memleketke tәn barlyq jýie, tәrtip sol zandaghy belgilengen tәrtip pen jýiede kórsetilgen baptar boyynsha әreket etedi. Dúrys. Dúrys bolatyny memleket olsyz ómir sýre almaydy.

Al, biraq sol - memleketting atazanynyng ózi memleketting keybir manyzdy, óte manyzdy isterine, ózining memleket bolyp bayandy túruyna auyr núqsan keltiretin nәzik mәselelerge, isterge, әreketterge keninen jol berse, ony ózi zandastyryp qoysa, oghan halyqta qaytyp saqtanu men qarsy túru bolmaq?
Mәselen, elimizding ata zanynda: «Respublika azamatyna ar-újdan bostandyghyna - ózining dinge kózqarasyn derbes bildiruge, olardyng kez-kelgenin uaghyzdau, ne eshqaysysyn uaghyzdamau, dinge kózqarasyna baylanysty senimin taratu jәne solargha sәikes is-әreket jasau qúqyghyna kepildik beriledi» dep jazylghan.
Mine, ata zannan oiyp túryp oryn alghan búl bap boyynsha memleket kóleminde kim qay «dinge» sense de, ne istep, neni dәriptese de, tipti senim jóninen bir tasty «qúday» dep bilip, soghan ghana shoqynsa da óz erki. Meyli ghoy, óitkeni «Dinde zorlyq joq!» degen Qúranda Allah Taghala. (Biraq), odan ary, «Rasynda turalyq azghyndyqtan ajyratyldy. Endi kim jauyzdyqqa qarsy kelip, Allahqa iman keltirse (sense), sonda ol ras ýzilmeytin (berik) tútqany ústady. Allah әr nәrseni estushi, bilushi» (2-256) dep te eskertedi.
Mine, osy túrghydan kelgende, kýlli ghalamda memleket qúryp otyrghan jalghyz biz ghana emespiz. Aynalamyz qorshaghan memleket. Memleket bolghanda da shyghysymyz myndaghan jyldyq tariyhqa ie - qart Qytay, soltýstigimiz ózimiz keshe ghana qúshaghynan әreng shyqqan - alyp orys, batysymyz tehnikasymen de, «demokratiyasymen» de bizdi, bizdi ghana emes-au kýlli әlemdi shúlghytyp otyrghan - kәri tarlan europa elderi. Búlardy bylay qoyghanda, jerding arghy betinde jatyp-aq yqpalyn jer betine ótkizip otyrghan azuly arystan - Amerika.
Búlardan tys kórgenning kózin alarttyrmay qoymaytyn jerimizding kendigi men baylyghymyz anau bolsa, jyrtyq kiyiz sekildi tesik-tesik últtyq qúramymyz mynau, әlemdegi últy, senetini eng kóp elmiz. Bylaysha syrtymyz býtin siyaqty bolghanmen, ishimiz týtin. Altauymyz ala bolmaghanymyzben, tórteuimiz әste týgel emes. Ári әlemdik sayasatta tәjiriybesi tym az, eng jas, bala búghanaly elmiz.
Dәl osynday jaghdayda dindik bólshekteushilerge ata zanymyzdan jogharydaghyday bap ashyp, ony bekitip beru el sayasatynyng eserligi, әlsizdigi emey ne? Onyng ýstine, halqymyz ghasyr boyyna asyl dininen tosylghan, alystatylghan, tipti «qúday joqqa» deyin baryp әreng qaytqan senimi selkeuli halyq.
Ózi qasiyetti dininen 70 jylday ajyratylyp, ruhynan ashtyqqa úshyrap әbden sansyraghan beykýnә júrtymyzgha jogharydaghy zang babyna sýiengen syrtqy - «krishnayt», «iyegova», «budda» siyaqty tolyp jatqan jat din aghymdaryn bylay qoyghanda, dәstýrli dinimiz islamnyng ózinen bólinip alghan «Qúraniyt», «Hizbut», «Ahmadiya» siyaqty tolyp jatqan aghymdar qoygha tiygen bóridey lap qoydy.
Bóri demekshi, búl jóninde bizding senimnen aq halyq, bylaysha aitqanda «Qazaqstan» degen ýlken «qoradaghy» qoy boldy da, әlgi missionerler sol qoragha qoymen birge qamalghan qasqyrlar boldy. Olar múnda, sayasatta, zanda ózderine tosqauyl bolmaghan son, óz ýiimizding ishinde, óz zanymyzgha sýiene otyryp eldi erkin talaumen, búzumen, aghymdargha bólshekteumen ainalysuda. Biri ata dinimizdegi eng taza jol ahly sunnetti moyyndamasa, biri mashapty moyyndamaydy. Al, endi biri «men mәdimin» dese, endi biri «men payghambarmyn» deude. Taghy biri «pirge qolyndy ber» dep kókise, taghy biri «Isa qúday әkemiz» desedi. Biri Ýndistangha tartsa, biri Aughanstangha, taghy biri Angliyagha bastaydy. Býiirdegi budda da tek jatqan joq. Biri «et jeme» dese, biri «shybyn óltirme» deydi. Biri aghashymyzdy órtese, biri kýlimizdi shashty.
Al, dәstýrimizde joq din sektalarynyng bylyghy tipti jaman. «Ótpeli» dep atalatyn ótip bermeytin kezende halyqtyng qolynda joghy men Kenes dәuiri túsynda ylghy da ókimet qolyna qarap ýirengen, berse jep, bermese aldynda aidap jýrgen maldy soyyp jeudi ar sanaytyn aq halyqtyng búl qoldan jasalghan qyrsyzdyghynan jandy paydalanyp, az ghana AQSh dollaryna halyq senimin satyp alyp, ózderining negizsiz sektalaryna qúl etip aldy. Áueli túrmystyng iytermeleuimen kirgen olar birtindey kele әlgi sektalardyng aghymyndaghy senimdi mýritterine ainalyp ýlgirdi. Tipti aq jaulyqty analarymyz «ýsh birlik qúdayyn» dәripteytin ýn qaghazdar men ýlkendi-kishili kitaptardy kóshede, avtobustardyng ishinde, tipti auyldarda kezip jýrip taratatyn hәlge jetti.
Al, endi bir býiirden «aq ana», «sary әuliye», «aqqu-súnqar» degen tektes jyn qughan, ziratshyldar, baqsy-qúshynashtar jogharydaghyday myng týrli senimning kesirinen kimge senerin bilmey, dal úryp qalghan halqymyzdy «kel beri, jolyndy, jýregindi ashyp beremiz», «biz degen tazartqyshpyz, «ap» desek Aygha, «kýp» desek Kýnge úshasyn, bedeuing balaly, kóteuing kózdi bolasyn», «ana atang әy dedi, myna atang býy dedi» dep, olsyz da aruaqqa senu men olargha arnap Qúran baghyshtaudyng ara jigin tolyq ajyrata bermeytin momyn halqymyzdy top-topqa bólip, sondarynan ertip ketti.
Osynyng bәrine memlekettik «Diny basqarma kinәli» deyin desen, olardyng memleket sayasatynan tys, biylik kólemi meshit aulasynan asyrylmaytyn, imamdary memleket budjetinen soqyr tiyn aqsha almaytyn (dúrysy berilmeytin), nasihat kólemi shekti, soghan qaramastan «Allah rizashylyghy ýshini» jýrekterine berik ornaghan, joqqa, túrmystyq yryqsyzdyqqa kónip, halyq bergen sadaqamen qúrsaqtaryn qampaytyp, meshitterin syrlap-syptap, jyltyp ústap, kelgen jamaghatyn izgilikke shaqyruda boylaryndaghy bar dәrmenderin jinap, saryp etip otyrghan elding ruhany ústazdarynyng jaghdayy týsinikti. Olar soghan qaramastan últ dinin úlyqtap, jamaghatyn Haq sózimen jaraqtap, elding ishki birligining berik úiytqysyna ainalyp keledi, shýkir.
Jalpy sóz shyndyqtan búzylmaydy. Rasyn aitu kerek, memleket betke ústap otyrghan bir ghana diny joghary oqu oryny «Núr-Múbәrak» uniyversiyteti ataghy abylayday bolghanymen әli jataqhanasy salynyp bitpegen mekeme. Onyng ózi bizding týgeldey sektashylardyng otanyna ainalyp kete jazdap túrghan, «kóp últty» ghana emes, «kóp dindi», «kóp sektaly» da memleketimizding bir olqysyn kórsetip túrghanday. «Bilimsiz din - aqsaq» deydi Niuton.
Demek, elimizding halqy, әsirese jastary, balalary ózining dini jayly, jalpy «dinder» jayly, sektalar turaly tez әri tolyq sauattanbasa bizding eldey sektasy men din aghymdary myndap sanalatyn әri olardyng qúqyghy atazanmen qorghalghan elde nening aq, nening qara, nening on, nening teris jol ekenin ajyratu mýmkin emes. Ásirese jastar men balalargha obal. Olar esh nәrse jazylmaghan aq paraq. Olardyng jýregine kim әueli neni senim etip ekse sol olardyng dini bolyp kóktemek. Sosyn, ol senimdi ózgertu joq.
Dey túrghanmen de Elbasymyz N.Á. Nazarbaevtyng ata dinimiz jayly kózqarasy óte dúrys. Ol: «Biz - tegimiz týrik, dinimiz - Islam ekenin úmytpauymyz kerek. Ol ýshin qasiyetti kitap Qúran Kәrimdi nasihattaudy esten shygharmauymyz kerek» jәne «Islam - tek din ghana emes, ol bizding mәdeniyetimiz» - dedi bir sózinde. Búdan da tys dinimiz jayly baghdarly sózderi kóp. Biz Elbasynyng dinimiz jayly osy tanymy tereng sózinen berik ústap, elimizding dinin kórkeytuimiz, sektalargha ýzildi-kesildi tosqauyl qoyymyz shart.
Jalpy dinder, sektalar halqymyzdy әste biriktirmeydi. Kerisinshe, top-topqa bólip, alty baqan alauyzgha ainaldyrady. Qazirding ózinde olar salghan jikteluler bayqalmay túrghany joq. Bú jaghynan tipti mýshkil hәldemiz desek te bolady. Al, din, ózimizding haq din Islam sózsiz biriktiredi. Qazaq «qazan tónkerisine» deyin dinde esh bólshektengen halyq emes bolatyn. Haq dini Islamda kógergen, kóktegen, ózindik dini men salty ýndesken imandy el bolghan. Bolyp ta keledi. Óitkeni, Allah Taghala qasiyetti Qúranda: «Kýdiksiz Mening jolym osy (Islam)! Endi soghan erinder! Basqa joldargha (aghymdargha) týspender! Onda (ol joldar) senderdi Allahtyng jolynan (Islamnan) aiyrady. Senderge osylardy Allah núsqady! Saqtanarsyndar!» (?) jәne «Kimde-kim Islamnan ózge dindi kóksese, oniki qabyldanbaydy» (3 - 85) dep erekshe eskertken.
Demek, dinde dinder, saktalar, aghymdar degen úghym joq, din bireu ghana. Ol Allahtyng dini - Islam. Endeshe halqymyz óte dúrys jolda - Haqtyng Óz jolynda. Biz halqymyzdy, onyng dinin, salt-dәstýrin, tilin kózimizding qarashyghynday qorghaugha mindettimiz, memleket mindetti, onyng atazany mindetti! Óitkeni, memleket degen - halyq, halyq degen - memleket! Solay!

Qúl-Kerim ELEMES

http://jasqazaquni.kz/5688.html