Júma, 26 Sәuir 2024
Dep jatyr 5778 11 pikir 19 Shilde, 2018 saghat 11:38

Qazirgi qazaq - sengish, eliktegish, esirik...

Apam maghan: «Alaqanyng ashyq  bolmasyn, kóniling ashyq bolsyn, - deushi edi. Ashyq alaqanda su da túrmaydy, zat ta jelge úshady, týsip qalady. Alaqanyng ashyq ta, jabyq ta bolmasyn, su da, zat ta túrytynday býrik, qordaly bolsyn.

Al, kóniling jabyq bolsa janyna jan juymaydy. Kóniling ashyq bolsa jaqsylar ghashyq bolady. Kóruge, sóilesuge, syrlasugha asyq bolady», - deushi edi. Qazir oilap qarasam anam bilip aitqan eken. Ghasyrlar boyy qazaqtyng alaqany ashyq, jany jomart dep kórshileri de, kelimsekter de iyekteumen boldy. Nәtiyjesinde basynyp, basymyzgha shyqty, qúrmetteuden qaldy. Tórden tómenge ysyrdy.

«Bizding týbimizge eki nәrse jetti, - depti ghúlama babamyz Shapyrashty Qazybek bek Tauasarúly («Týp-túqiyannan ózime sheyin» 9-bet), - Biri tym jauyngermiz. Jaugha jappay shaptyq ta, jaulap alghan jerimizge sinip kettik... Bizding týbimizge jetken ekinshi jay – ol bizding aqkókirek, sengishtigimiz». Ghúlamanyng sonau 1776 jyldary, osydan ýsh ghasyrdan astam búryn  aitqan osy sózderi qúday-ә tauba, kýni býginge deyin manyzyn joymaghan eken. Qypshaqtar (qazaqtar) orys knyazdaryna salyq tólettirip, biyligi jýrip túrghannan beri solardyng degenin dep, jegenin jep birtindep orysqa ainala berdik. Bizding dәuirding jiyrmasynshy ghasyrynda, yaghny mening ghasyrymda ghúlama babamyzdyng aitqandary aiday keldi. Qyryq payyz tilimizden, dinimizden, dilimizden airyldyq. Iya,  jauynger boldyq, biraq qulyq-súmdyqtan, ayarlyqtan, yaghny sayasattan ada boldyq. Aqkókirek boldyq. Ashyq alaqan boldyq. Sengish, eliktegish, esirik boldyq. Sol mentaliytetimizdi paydalanghan kelimsekter basynghany sonsha, óz jerimizden ózimizge ýi-jay salarlyq alaqanday oryn  bermedi.

Ata-babamyz ghasyrlar boyy qanyn tógip bizge qaldyrghan atamekenimizge endi ózimiz «jat boldyq». Aqyrynda kelip ýisiz-kýisiz, kelimsekterding esiginde qaldyq. Tapqan-tayanghanymyzdy solardyng auzyna tosyp, pәter jaldap kýn keshudemiz. Qojayyngha jaltaq, janymyz saltaq bolyp ósudemiz. Ýlken qalalardaghy qazaqtardyng basym kópshiligi, әsirese jastarymyz osynday halde. Tәuelsiz elding úrpaghymyz dep keude kerip, qúldyq sanadan arylugha mýmkindik joq! Sanany túrmys biyleude. Óz ýiin, óz jәiin, óz tóring bolmaghan jerde kýning ýshin amalsyz jaltaqtaumen bolasyn. «Memleket - qazaqtiki,  ýy - ózge últtiki, bazar - basqaniki, jer -  bizdiki» degen kelimsekterge ne aitarymyzdy bilmey jerge qaraymyz. «Alaqany ashyqtyng – arty ashyq» deydi zamanauy taghy bir maqal. Ómirding ózi tughyzghan maqaldar. Sonda da ózgelerge eliktep-solyqtaudy qoymaymyz. Endi aghylshyngha telinip, sonyn  tiline eminip baramyz. Búl jol bizdi tórge shyghara ma, jargha jyghyp, kórge tygha ma, onda sharuamyz joq.

Ázirge alaqanymyz da, artymyz da ashyq...

Islamghaly Ýrkimbayúly, Qazaqstan Jazushylar jәne Jurnalister odaghynyng mýshesi

Abai.kz

11 pikir