Maghjannyng múrajayynda Leninning sureti nege túr? Búl saualdy aqyn Maghjan Jú­ma­baevtyng tughan auyly Sarytomar­daghy múrajaygha bas súqqan adamdardyng kóbi qoyady. Súraugha dәti barmaghandary ózderinshe topshylaydy, «sol bayaghy tiri jýrgen kommunisterding isi shyghar» deytinder de bar. Shynymen de, qalalardaghy tas mýsinderine deyin alynyp tastalyp jatqanda, poeziya payghambary atanghan qazaq aqyny múrajayynyng qaq tórinde mandayy jaltyrap «kýn kósemnin» túruynda ne syr bar?

Maghjan - dәl osy Lenin bastaghan, ke­yin Stalin qostaghan qatygez sayasattyng ja­zyqsyz qúrbandarynyng biri. Oghan «ha­lyq jauy» degen jala jabylyp, 1938 jyly atylyp ketkeni belgili. Biraq songhy ke­zderi aqyn atylmapty, ony Sibirde Ba­uyrjan Momyshúly kóripti-mis degen әngimeler aragidik aitylyp qalyp jýr. Búl basqa bir maqalagha ózek bolmaq, biz­ding aitpaghymyz - múrajaydaghy Vladiy­mir Le­ninning sureti haqynda.

Maghjannyng múrajayynda Leninning sureti nege túr? Búl saualdy aqyn Maghjan Jú­ma­baevtyng tughan auyly Sarytomar­daghy múrajaygha bas súqqan adamdardyng kóbi qoyady. Súraugha dәti barmaghandary ózderinshe topshylaydy, «sol bayaghy tiri jýrgen kommunisterding isi shyghar» deytinder de bar. Shynymen de, qalalardaghy tas mýsinderine deyin alynyp tastalyp jatqanda, poeziya payghambary atanghan qazaq aqyny múrajayynyng qaq tórinde mandayy jaltyrap «kýn kósemnin» túruynda ne syr bar?

Maghjan - dәl osy Lenin bastaghan, ke­yin Stalin qostaghan qatygez sayasattyng ja­zyqsyz qúrbandarynyng biri. Oghan «ha­lyq jauy» degen jala jabylyp, 1938 jyly atylyp ketkeni belgili. Biraq songhy ke­zderi aqyn atylmapty, ony Sibirde Ba­uyrjan Momyshúly kóripti-mis degen әngimeler aragidik aitylyp qalyp jýr. Búl basqa bir maqalagha ózek bolmaq, biz­ding aitpaghymyz - múrajaydaghy Vladiy­mir Le­ninning sureti haqynda.

Múrajay diyrektory Aygýl Jýnis­bae­vanyng aituynsha, proletariat kósemining su­reti múrajay songhy ret kýrdeli jón­deu­den ótkizilgen kezde qoyylghan eken. Onyng ózindik syry bar. Kezinde qanisherler qa­zaqtyng qaymaghy sanalghan azamattardyng janyn ghana alyp qoyghan joq, múralaryn tý­gel joyyp, tipti beynelerin de halyqtyng sa­nasynan joghaltudy kózdedi. Maghjangha aiyp taghylyp, aidalyp ketken kez. Kezek tuys­taryna da kelgen. Jendetter aghasy Ábe­mý­silimning ýiin tintuge kirisedi. Magh­jan­nyng qoljazbalaryn, kitaptaryn, tipti su­retterine deyin týgel alyp ketedi. Sol kez­de Ábemýsilim inisining bir suretin tórde ilu­li túrghan Leninning portretining artyna ty­gha qoyady.

Tintushiler ýiding astan-keste­nin shy­ghar­ghanymen, tórdegi kósemning sure­tine tiyise qoymaydy.

Maghjannyng saqtalyp qalghan búl shaghyn sureti Lenin portretining tasa­synda úzaq jyldar boyy túrady. Keyin kósemning portreti eskirgennen keyin alynyp tastalypty. Biraq dәl sol ramagha Ábemýsilimning úly Ghabdil­kә­rim men zayyby Gýlbaram Ghabdol­laqy­zynyng ýlkeytilgen sureti qoyy­lady. Ýy iyeleri әlgi suretti erekshe qúr­met tút­qan. Onyng shanyn sýrtu, ilingen ornyn auys­tyru júmystaryn Gýlbaramnyng ózi ghana isteydi eken. Suretke eshkimdi jolatpaghan. Onyng sebebi, Lenin alynyp tastalghanymen, artynda ty­ghuly túrghan atalary Maghjannyng sureti sol qalpynda qaldyrylghan, demek, suretti kelinining ózi ghana kýtip ústauy qayyn atasyna kórsetken qúrmeti shyghar.

Ghabdilkәrim men Gýlbaram qaytys bolady, odan tórt qyz, eki úl qalghan. Balalary tyghuly suret turaly eshtene bilmegen. Úly Marat birde ata-ana­sy­nyng suretin týrli-týstige auystyru maq­satymen alghan kezde artynan beytanys adam­nyng sureti shyqqan. Belgili bol­ghanday, búl aqyn Maghjannyng 1935-36 jyldary týsken sureti bolatyn. Sóitip, aqynnyng sureti Leninning ar­qasynda aman qalyp, býgingi kýnge de­yin jetti. Al múrajaydaghy Lenin por­tre­ti Maghjannyng beynesin saqtap qalu ýshin qoyylghan eken. Biraq Lenin sureti týpnúsqa emes.

Tasbolat BEKENOV, Maghjannyng nemere inisi:

- Men Maghjannyng inisi Sәlim­jan­­nan tughanmyn. Sheshe jaghynan da tuys bolyp shyghamyz. Mening she­shem Biybizayyp Júmabaydyng qyzy Rә­ziyadan tuady. Marqúm sheshem Magh­jannyng suretteri salynghan bir ali­bomdy tyghyp, saqtap jýretin. 1989 jyly aqyn aqtalghan kezde jaz­ghysh jurnalister kóbeydi ghoy. Sonyng bireui súrap әketken, atyn da bilmeymin, keyin qaytarghan joq. Sheshem de dýniyeden ozdy. Kim alghanyn bilmegen son, izdegen de joqpyz. Sondyqtan Lenin portre­tining artyna tyghylyp saq­talghan sureti - qolymyzda qalghan jeke týsken jalghyz beynesi.

Aygýl JÝNISBAEVA, Maghjan Júmabaev múrajayynyng diyrektory:

- Múrajaygha kelgen kisilerding kózi rasynda birden Leninge týsedi. Oqushylar da aldymen sony súray­dy. Búl suretting tarihyn bireu bil­se, bireu bile bermeydi. Biz Magh­jan­gha «halyq jauy» dep jala ja­uyp, ús­tap әketken kezde aghasy Ábemý­si­lim onyng suretin Vladimir Iliichting po­r­tretining artyna tyghyp, aman saq­tap qalghandyghyn tәptishtep ai­tu­dan jalyqpaymyz. Múrajay­da­ghy jәdigerler sany da onsha kóp emes. 300-ge juyq qana. Biraq әr­qay­­sy­synyng manyzy zor. Magh­jannyng zayyby Zyliha apamyz tap­syrghan eski qúran, jay­na­mazy men etigi de osynda. Qúndy jәdiger­ler­ding biri - Maghjannyng 1922 jy­ly jaryq kórgen «Pedago­giy­ka» kitaby men 1923 jyly shyqqan ólender jinaghy. Omby múghalimder semina­riya­­synda oqyp jýrgendegi synyp­tan synypqa kóshu hattamasy da osyn­da túr.

Derek: Sarytomardaghy Maghjan Júmabaevtyng múrajayy 1989 jyly orta mektepting bir bólmesinde ashylghan eken. 1993 jyly aqynnyng 100 jyldyq mereytoyy qarsanynda bóreneden tórt bólmeli jana ghimarat salynyp, soghan kóshken. 115 jyldyghyn toylardyng aldynda kýrdeli jóndeu jýrgizilgen. Qordaghy jәdigerler sany - 284.

Erbaqyt Amantayúly, Qyzyljar

«Alash ainasy» gazeti