Preziydent saylauy mәresine jetti. «Núr Otan» partiyasynyng atynan saylaugha týsken preziydenttike kandidat Núrsúltan Nazarbaev saylaushylardyng 95,55 payyz dausyn jinap, aiqyn basymdylyqpen jenis túghyryna kóterildi. N.Nazarbaev osymen tórtinshi ret QR preziydenti qyzmetine kirispek. Jana preziydentting inagurasiyasy sәuirding 8 kýni ótetinin OSK mәlimdedi.

Núrsúltan Ábishúly 1991 jyldan beri Qazaqstandy basqaryp keledi. Ol búghan deyin ótken preziydent saylaularynda da basymdyqpen jeniske jetken. 1991 jyly ótken saylauda 98,7 payyz, 1999 jyly - 79,78 payyz, 2005 jylghy preziydenttik saylauda - 91,15 payyz dauys jinaghan bolatyn.

Saylaudyng aldyn-ala qortyndysy jariya bolysymen «Núr Otan» partiyasy el aumaghynda N.Nazarbaevtyng jenisin toylau sharalaryn bastap ketti. Eldegi týrli qoghamdyq úiymdar men birlestikterde óz alqaularyn aityp jatyr.

Al, saylaugha qatysqan baqylaushylardyng pikiri әrqily. EQYÚ-nyng baqylaushylarynyng saylaugha kónili tolmaghan eken. Olar N.Nazarbaevqa layyqty qarsylas bolmady dep otyr. Jәne saylauda birqatar zang búzushylyqtar bolghanynda algha tartady. Esesine, TMD baqylaushylary saylau demkratiyalyq negizde ótti dep baghalapty. Al, Europa kenesi parlamenttik assambleyasy saylau halyqtyng erik-jigerin kórsetkenin jariya etti.

Preziydent saylauy mәresine jetti. «Núr Otan» partiyasynyng atynan saylaugha týsken preziydenttike kandidat Núrsúltan Nazarbaev saylaushylardyng 95,55 payyz dausyn jinap, aiqyn basymdylyqpen jenis túghyryna kóterildi. N.Nazarbaev osymen tórtinshi ret QR preziydenti qyzmetine kirispek. Jana preziydentting inagurasiyasy sәuirding 8 kýni ótetinin OSK mәlimdedi.

Núrsúltan Ábishúly 1991 jyldan beri Qazaqstandy basqaryp keledi. Ol búghan deyin ótken preziydent saylaularynda da basymdyqpen jeniske jetken. 1991 jyly ótken saylauda 98,7 payyz, 1999 jyly - 79,78 payyz, 2005 jylghy preziydenttik saylauda - 91,15 payyz dauys jinaghan bolatyn.

Saylaudyng aldyn-ala qortyndysy jariya bolysymen «Núr Otan» partiyasy el aumaghynda N.Nazarbaevtyng jenisin toylau sharalaryn bastap ketti. Eldegi týrli qoghamdyq úiymdar men birlestikterde óz alqaularyn aityp jatyr.

Al, saylaugha qatysqan baqylaushylardyng pikiri әrqily. EQYÚ-nyng baqylaushylarynyng saylaugha kónili tolmaghan eken. Olar N.Nazarbaevqa layyqty qarsylas bolmady dep otyr. Jәne saylauda birqatar zang búzushylyqtar bolghanynda algha tartady. Esesine, TMD baqylaushylary saylau demkratiyalyq negizde ótti dep baghalapty. Al, Europa kenesi parlamenttik assambleyasy saylau halyqtyng erik-jigerin kórsetkenin jariya etti.

Qazirding ózinde saylaudan keyin  biylikte týrli ózgerister bolatyny jayly әngime el ishin kezip jýr. Osyghan oray sayasattanushylargha birneshe saual qoyghan edik.

Dos Kóshim, «Últ taghdyry» qozghalysynyng jetekshisi:

- Saylau ótti. Alda qanday ózgerister boluy mýmkin?

- Preziydent «sayasy reformalar jasaymyz» dedi. Jәne onyng negizgi baghyttarynda kórsetti. Biraq, týbegeyli ózgerister bolady dep oilamaymyn.

Mening eng basty kýtetinim - jergilikti ózin-ózi basqaru turaly zan. Alayda, osydan eki-ýsh jyl búryn preziydent «Mәslihattar jergilikti ózin-ózi basqarudyng bir formasy, bizge zannyng qajeti joq»  degen shygharyp salma sózin aitqan. Sondyqtanda, demokratyalyq instittuttyng negizgi bir salasy bolyp tabylatyn jergilikti ózin-ózi basqaru turaly zang qabyldanbaytyn syqyldy. Demek, mening kýtip otyrghan eng basty sayasy reformam jasalmaydy degen sóz.

Áriyne, saylau, BAQ-y, sayasy partiyalar turaly zandargha birqansha ózgerister engizilui mýmkin. Jәne EQYÚ basqada halyqaralyq úiymdardyng Qazaqstangha qatysty aitqan biraz mәseleleri qaperge alynatyn shyghar.

Alayda, qanday da bolsyn ózgerister jaqyn arada emes, keyirinek boluy mýmkin.

- Ýkimetting auysuy men boluy yqimal mәjilis saylau turaly ne deysiz?

- Búl ekeui de bizding qoghamgha eshqanday ózgeris әkelmeydi. Ony bәrimiz jaqs bilemiz. Atqarushy biylik Nazarbaevtyng qolynda qalady jәne ol ýlken ózgeriske úshyramaydy. Al, Ýkimetting auysqanynan esh nәtiyje kýtpeymin.

Parlament saylauy bolyp, jasandy týrde kóppartiyaly parlament jasaqtalu bek mýmkin. Biraq, parlamentke barghan «Núr Otannan» ózge partiyalar eshnәrsege yqpal ete almay, qúr aighaymen jýikelerin júqartyp otyrudan basqa amal qalmaytyn siyaqty.

- Biylikke jana, jas azamattar tartyluy mýmkin be?

- Ábden mýmkin. Degenmen, olar ózgeris әkeledi degenge óz basym senbeymin. Óitkeni, olar oryndaushy rólin ghana atqaryp, dayyndaushy, jasaushy bola almaydy.

- Óziniz qanday ózgeristerding bolghanyn qalaysyz?

- Saylau turaly zangha jәne saylau prosesine tolyq ózgeris engizu qajet. Alayda, «búl saylau tamasha ótti, sondyqtan ózgeris engizuding keregi joq» deytin shyghar. Ekinshi, sayasy partiyalar turaly zandy da týzetu kerek. Jәne olargha júmys isteuge mýmkindik berilui tiyis.

-Saylau barysyn qalay baghalaysyz?

- Biylik tarapynan saylaudyng birinshisi kezeni tolyq jasalynyp qoyyldy. Ekinshi kezeni birshama jaqsy ótti. Sebebi, ol jerde zang búzudyn, jasandylyq jasaudyng qajettiligi tughan joq. Búl joly saylaugha shaqyru jarnamalarynyng bolghany jәne elektrondy saylau jýiesining alynyp tastalghany dúrys boldy.

Rasul Júmaly, sayasattanushy

- Saylau ótti. Alda qanday ózgerister boluy mýmkin?

- Aytarlyqtay ózgeris bolmaydy. Áriyne, formalyq, qúrylymdyq jaghynan ózgeristerding bolatyny anyq. Konstitusiya boyynsha, ýkimet otstavkagha ketedi.  Jana ýkimet jasaqtalady. Bәlkim, kezekten tys parlament saylauy bolatyn shyghar. Al, sayasi-ekonomikalyq, әleumettik iri ózgerister bolmaydy. Bәri de búrynghy jolmen jalghasa beredi. Al, Ýkimetke, parlamentke jana adamdardyng keluinen de eshәrse ózgermeydi. Sebebi, Ýkimet basshysyn preziydent taghayyndaydy. Ol elbasynyng belgili bir saladaghy kómekshisi, memlekettik qyzmetker qana.

- Óziniz qanday ózgeristerding bolghanyn qalar ediniz?

- Ákimshilik reformany myqtyy dengeyde jýrgizu kerek. Yaghny memlekettik qyzmetkerlerding kәsiby dengeyin, sapasyn arttyru. Qosarlanghan, kóshirme júmys atqaratyn agenttikterdi joy kerek. Jalpy, memlekettik apparattyng halyqtyn, BAQ-y aldyndaghy jauapkershiligin arttyru qajet. Bizdegi jemqorlyq, baghanyng sharyqtauy, ekonomikanyng múnaygha tәueldiligi sayyp kelgende adam faktoryna - memlekettik qyzmetkerding kәsiby dengeyine kelip tireledi.

- Biylikke jana, jas azamattar tartyluy mýmkin be?

- Jastardyng lauazymdy qyzmetterge taghayyndaluynyng ózi eshnәrseni ózgerte almaydy. Sebebi, ýkim etetin, sheshim shygharatyn negizgi biylik bәribir búrynghy kadrlardyng - eski gvardiyanyng qolynda qala beredi. Ekinshiden, jastardyng ómir tәjirbiyesi joq. Jәne olar europadan bilim alghan kezinde europa ekonomikasynyng qúrylymy, sayasatynyng jay-japsaryn oqydy. Al, Qazaqstan men europanyng ekonomikasy men sayasatynda aiyrmashylyqtar kóp.

- Saylau barysyn qalay baghalaysyz?

- Qyzyqsyz ótken siyaqty. Óitkeni, balama kandidattar óte әlsiz boldy.  Ony ózderi de mәlim etti, sayasattanushylarda rastady. Sondyqtan mening oiymsha, Qazaqstan tarihynda qyzyqsyz, intrigasy joqtyng qasy, aldyn-ala kimning jenip shyghatyny aidan anyq belgili bolghan bir saylau boldy.

«Abay-aqparat»