Altynbek Kenjekov akter, Qazaqstan Respublikasynyng Enbek sinirgen әrtisi, Qazaqstan Respublikasynyng Halyq әrtisi. 1941 jylghy 13 mausymda Shymkent oblysy (Qazirgi Týrkistan oblysy) Otyrar audany Shәuildir auylynda dýniyege kelgen.

Qúrmanghazy atyndaghy Qazaq Últtyq konservatoriyasyn bitirgen. 1959 jyldan bastap Ghabit Mýsirepov atyndaghy Qazaq akademiyalyq balalar men jasóspirimder teatrynyng әrtisi, jýzden asa rólde oinaghan.

Altynbek Kenjekovting kino salasynyng damuyna da qosqan ýlesi bar. Kinogha sinirgen negizgi enbegi – dublyaj. Ol kinoekranda jasaghan on shaqty rólderimen qatar, sheteldik filimderdi dublyajdauda (2000-gha juyq filim) kóp enbek sinirgen. Dublyajding «Koroli».

«Qúrmet» ordenimen marapattalghan. 2001 jylghy 27 jeltoqsanda kenetten qaytys boldy.   

Jaqsybek Qúrmanbekov, QR Mәdeniyet qayratkeri:

- Alghashqy tanysqan keziniz turaly aita otyrsanyz...

- Altynbek Kenjekovti men teatrgha kelmey túryp tanygham. Asqar Toqpanov, Galina Rutkovskaya, Rabigha Qanybaeva ýsheui ә, dep ashqan Qúrmanghazy atyndaghy Qazaq Últtyq konservatoriyasynyng Teatr  fakuliteti bolghan, sol jerde Hadisha Bókeevanyng bóliminde oqydyq. Men 1969 jyly týstim, sodan keyin 1-2-kurstardan keyin teatrlargha kópshilik sahna baratynbyz. Qatysqanymyz ýshin 1 som beretin. Hadisha apay ne TUZ-gha jiberedi, ne  basqa teatrlargha jiberedi, qay jerde kópshilik sahna bar sol jerge baramyz. Sonda syrtynan kóretinbiz barlyghyn. Ol kisilerdi kórgende «Qúday-au, rasymen-aq tiridey kórip túrmyz ba?», dep tanyrqaytynbyz. Kópshilik sahnasynda jýrgende Mәkil agha (Qúlanbaev), Qasym agha (Jәkibaev), Altynbek, Bәidilda Qaltaev bәri ról oinap jýredi. Biz bolsaq tipti, sahnada jýrgenimizdi úmytyp, olardyng sahnadaghy sheberligine auzymyz ashylyp qalatynbyz.

Ángime Altynbek Kenjekov jóninde ghoy, ol kisi kóp sheshile bermeytin, óte sózge saran. Bilimi degening úshan-teniz, oqymaghan kitaby joq qoy deymin. Qasym agha, Altynbek Kenjekov, Mәkil agham da kitapty kóp oqidy, sodan keyin, Jantóriyn, osylar kitap oqu jaghynan bәrinen alda bolatyn. Ony oqu bar da, sodan keyin sanagha toqu, bar ghoy, týiip qalu bar. Mysaly, Jantórinmen jaqyn aralasa almadym, syrttay bilemiz ghoy endi. Al, Altekeng kónili kelgen kezde ghana sheshilip sóilemese bilgenin ortagha salyp, dilmәrsy  bermeydi. Qasym agham baryn aqtaryp aityp otyrady. Sonau ejelgi zamannan bastap, kim, qashan, qay jerde spektakli qoyghanyn, býkil fransuz, nemisterin, orystaryn, qazaqtarynnyng eshkim bilmeytin tarihyn jatqa biletin Qasym Jәkibaev. Kәdirbek Demesinov ekeumiz bir teatrgha keldik. Kәdirbek Demesinovti әskerge alyp ketti, sosyn qaytyp keldi. Meni «Nauchnyy kommunizm» tapsyrmaghanym ýshin teatrgha almay qoydy. «Qúdaygha qarsy», dep «nauchnyy kommunizmdi» oqudan bas tartqanmyn. Sodan maghan diplom bermey qoydy. «Sen kommunistik partiyagha qarsysyn, Sovet Ýkimetine qarsysyn» dep Arqalyqqa aidap jiberdi. Arqalyqqa baryp eki jyl qyzmet jasap keldim. Altekeng Baydilda Qaltaevqa qatty elikteytin. Baydildә Qaltaev degen kisi turaly aitsam, «Ol kisi sóilegende sózding tigisin jatqyzyp sóileydi. Sóz saptauynan keng dalanyng kenistigi, shulap jatqan qazaqtyng baytaq dalasy, sary qymyzy, әn-kýii sol kýiinde kóz aldyna elesteydi», dep mening sheshem aityp otyratyn.

Altekeng Kenes Ýkimeti kezinde tapsyryspen spektakli qoyady ghoy, ol kezde «Diko» degendi oinadym. Sonda Bәidilda men Altekenning әr sózine el qol shapalaqtaydy. Óitkeni, olar sózdi jetkize biledi, sóilep túrghan sózdi kóz aldyna elestetedi, ne degen qúdiret ol!?

Mәriyam Jaqsymbetova degen aktrisa bolghan. Biz bes jylda bir ret «Akterlik sheberlikten» attestasiyadan ótemiz ghoy, ary qaray jaraydy ma, jaramaydy ma degendey. Akterlik sheberligi toqyrap qalghan joq pa degen synaq. Sonda Bәidildә aghamyzgha «Aqqudyng aiyryluy» degen qaghazgha jazylghan mәtindi berdi, ol kisi bir qarap shyqty da oqydy deysin... berdi, Ana kisi oqyghanda aqqudyng kóldi ainalyp úshqany, qanatyn sabalauy, kólding shuyly kóz aldymyzgha kelip, auzymyz ashylyp qaldy. Qamystyng arasynda aqqulardyng súnqyldap kele jatqany, sonyng bәrin elestetip sóileydi ghoy, kóz aldyna. Sol jerde otyrghan komissiyanyng ózi kóz jasyna ie bola almay qaldy. Tipti, sasqandarynan qol shapalaqtap jiberdi. Búlardyng bәri shetterinen asqan sheberler. Myna býgingi ónerde jýrgen jastardyng kóbi әsheyin teatrda bosqa jýrgender. Áyteuir keledi, ketedi, ýlken óner jasap jýrgeni joq ishinde, mәtindi myna bir «ósekhanagha» jazyp alady, (úyaly telefondy ósekhana deymin ózim).

Bizge Qasym agha (Jәkibaev) әr sózdi dәpterge jazdyratyn, qay sózdi qalay oqu kerek, qay jerde qanday irkilis jasau kerektigin, sahnanyng әrtýrli qoyghan «ýtir-nýktesi» emes, sony ýzbey bir sarynmen jetkizip otyrudy, onyng arasyndaghy keyipkerding kózqarasy, tynys aluy berilui kerek ekenin ýiretken. Qasym agha da, Altekeng de bir rólding jýz núsqasyn jasaydy ghoy. Eng ishindegi sheberi - Bәidildә Qaltaev, Mәkil Qúlanbaev ekeui. Eshkim eshkimge bylay oina, bylay iste, dep aitpaydy. Búlardyng bәri dublyajdyng patshalary. Kórkemdik keneske emtihan tapsyrasyn, artyq sóz bolmauy kerek. «Stanislavskiydi qayta oqymasam, sheberligim jetpeydi», dep jatady keybir akterlar.

-  Altynbek aghanyng otbasy turaly aitsanyz...

- Qaraghym, endi mynau әrtister degen otbasyna óte ynghaysyz adamdarmyz ghoy, ol kisining әieli kitaphanada isteydi, óte bilimdi, óte tereng adam. 4 qyzy 1 úly boldy ghoy deymin. Qyzdary túrmys qúryp ketti. Byltyr ghana әieli qaytys boldy. Men ózim Altynbek Kenjekov turaly jazgham. Eger qajet bolyp jatsa, bir jerde ýide jatyr, bereyin. Osymen tórtinshi әkimge jazdym, «kóshening atyn bersin», dep. «Mine, sheshilip jatyr, bereyin dep jatyr, qolymyzda qaghazdar bar, kóshe tabylmay jatyr», deydi. Áyteuir, isterining sony súiylyp, joq bolyp ketedi. «Áy, men kóshe tauyp bereyin», dedim. Birneshe hattary jatyr әkimnin, odan keyin ekinshi әkimning «kóshe izdep jatyrmyz», degen taghy bir haty jatyr, úyatsyz eken atana nәletter! «Sheship jatyrmyz, sheship jatyrmyz», degennen basqa qoldarynan dym kelmeydi.  

- Minezi, erekshelikteri turaly әngimege auyssaq...

- Minezi óte-e-e sabyrly, toqyma toqityn, ózi toqidy, sodan keyin saghat jóndeytin. Saghat jóndegen degen qiyn nәrse ghoy, shúqylap otyryp. Ne keregi bar sizge, aiyna teatrdan jýz jiyrma som aqy alasyz, gonorar alasyz deymin ghoy, sanany, kózdi «sosredotochiti etedi», deydi. Sonda oiynyng barlyghyn bir nýktege qadap, qadalyp qarap otyrady ghoy. Sahnada oilanyp túryp qaraysyng ghoy, soghan kerek dýnie eken. Sodan keyin men sol turaly izdep, oqydym, Dzerjinskiyding kózi nege ótkir? Eki saghat, ýsh saghat qadalyp otyryp bir nýktege qarap otyrady eken. Akterge sol kerek. Ol adamnyng kózinen ne aitqysy keledi, bәri aitylyp túrady. Ishindegi jazylyp túrghandardyng bәri oqylyp túrady da kózinen. Kóp qoy rólder. Ol kisilerde róldi shyghara almaymyn degen sóz bolmaydy. Qazirgi jastar asyghyp úiqydan túra sala jetip keledi de sotkasyna qaraydy, jattaghan bolady, sodan kezegi kelgende sahnagha atyp shyghady. Dayyndyqpen keledi ghoy adam. Rólderdi bir qaghaz emes, eki-ýsh qaghazgha qayta-qayta kóshiredi. Altynbek agha shәiining ýstinde  kózimen bir qarap shyghady, sodan kezegi kelgenshe teatrda bir taghy qarap shyghady, «za stolinyi»  ýstelding ýstinde bir qaraydy, sodan sóz ishine sinip ketkenshe júmys jasaydy. Sen basqa adamnyng obrazyn ólseng de jasay almaysyn. Onyng ishine kiru, onyng jandýniyesine kiru onay sharua emes.
60-70 payyz jaqyndauy mýmkin. Onyng minez-qúlqyn izdeysin, oqisyn, is-qimylyn baqylaysyn. Nege ol adam jaman boldy, nege jaqsy boldy? qanday qoghamda ósti? Kimmen qalay sóilesti bәrin zertteydi. Sahnada adam partnerding kózine qarauy kerek. Ótirik aityp túr ma, shyn aityp túr ma? birinshi oy tuady, sodan keyin ony qorytasyn, sosyn aitasyn. Al sen oy týiip aita almaysyng ghoy birden. Sondyqtan, ol kisilerding dayyndyghy jay emes. Óte yjdaghatty, ónerge degen kózqarasy, ónerge degen olardyng mahabbaty súmdyq endi.

- Basynan ótken qyzyqty oqighalaryn aityp bere alasyz ba?

- Ol kisi besinshi klastan bastap dublyajgha qatysqan. Mineki, sheberlik qayda jatyr? Sodan keyin 11 jyl oqyghan. Joq, 9 jyl oqydy ghoy deymin. Farida Sharipova, Omarhan Qalmyrzaev, Ánuarbek Moldabekov, Asanәli Áshimov, osylardyng ishindegi eng ereksheleri sol janaghy beseui: Bәidildә Qaltaev, Mәkil Qúlanbaev, Múhtar Baqtygereev, Altynbek Kenjekov, Atageldi Smaylov jәne Mәriyam Jaqsymbetova. Búlar beseui bes týrli ghoy, solardyng sózding qasiyetin biletin, maghynasyn tereng týsinetinine tanghalam. Men әli de sózding maghynasyn týsinbey qalyp jatam. Ensiklopediyany ashpaytyndar kóbeyip ketti qazir.

Nege «Dos-Múqasannyn» aitatyn әnderi kóp uaqyt ómir sýredi? Óitkeni, onyng manyzdylyghy últtyq naqyshta. Toy-dumanda jýrgender ózderin óner adamdarymyz, ónerlimiz deydi, qaydaghy!?

Altekene bes jyl ótkennen keyin Altekenning auylyna men, Kәdirbek Demesinov, Núrqanat Jaqypbaev baryp auylynan Shardaradan kóshe berdik. Shardarada ózining tughan auyly bar Otyrarda sodan Altynbek Kenjekovke kóshe berildi. Áyeli qaytys boldy, qyzdary ónerge barghan joq. Artynan izdeytin adam joq. Men «Almatydan Altekene bir kóshe berinder, dep әkimdikke hat jazyp» shyryldap-shyryldap, shyryldap, qanatym qayyrylyp qala berdim.

- Úly she?

- Úly Taldyqorghan jaqta elektrik bolyp jýr. Ýilengen.

- Songhy ret qashan kórdiniz?

- Birde bizding әrtister orden aldy. Qasym Jәkibaev agha Qúrmet aldy, búl kisi Parasat aldy, Raya Múhamediyarova QR Enbek sinirgen әrtisi degendi aldy. Bәri sony toylatyp jýrgen. Men ol kezde «Eng әdemi kelinshektegi» Jiyenbaydy oinaghan kezim. Kelsem ah-ah!, dep, divanda ketip bara jatyr eken. Ýstine múzday su qúiyp jiberip edim, a-a!, dep tirildi. Sodan ýiine taksiymen apardyq, taksiyding ishinde búrqyldap, jetkenshe bireulerge renjip bardy. Ýiine týngi saghat 12-de aparyp tastadym. Jengemiz auzyn shoshaytyp qarsy aldy. Divangha aparyp otyrghyzdyq. Sodan divanda shalqasynan otyrghan. Terlep, su bop ketken ghoy. Tangha deyin sol jerde jatpay otyra beripti. Sodan saghat 4-te zvondady maghan. «Oy, Alteke ne boldy, jәy ma?» dedim. «Sen ýige jetti ma?», dep zvondap otyrmyn», dedi. «Jettim, Alteke, alandamanyz, ýidemin», dedim. Bar sóileskenimiz sol. Trubkany qoydyq. Sonda maghan «kel», dep aitqysy keldi ma eken? dep qoyamyn. «Kel», dese jetip keler edim ghoy. Bir ókinishim sol.

Sodan ertesi júmysqa kelsem bir qyzymyz:

- «Oyboy-aghau, Altekennen aiyryldyq!», dep jylap kele jatyr.

- «Ne boldy?», dep em...

- «Ayyryldyq», dedi.  «Saghat 6-gha deyin shydaymyn, eldi mazalamayyn» dep, jýregi qysylyp otyra bergen ghoy, sodan auyryp jýrip ketken. Jana jyl bolatyn uaqytta qaytys boldy.

- Rahmetbay agha da sol kezde qaytys bolghan ghoy.

- Rahmetbay da sol Jana jyl kýni qaytys bolghan. Ol kisi bala siyaqty óte sengish bolghan. Qyzdargha kompliyment aitqanda óltiretin. Aldaghanyna kóne salady. Birde «Rahmetbay agha, sizdi ana jerde bir qyz kýtip túr. «Sizben kezdessem», dep kelipti» dedim. «Oy, aldamasanshy, qoy», dedi. «Sizdi aldap jyndymyn ba? Kórsenizshi qanday qyz ekenin? Kýtip qaldy ghoy», dedim. Aqyryn túryp baryp keldi, «Joq qoy, oy әken...», dep qaytyp keldi. Sóitip bir aldaghanmyn. Altekeng de artyq sóz sóilemeydi. Sóileytin jerding retin biledi. Bireuding arashalau, bireudi qorghap qalu kezinde tilip-tilip aityp tastaydy. Aytar oiyn qadap, naqty jetkizedi. Óitkeni, oqyghan bilimdi adam ghoy. Bagaj kóp qoy. Qasym aghamda da bagaj kóp, Altynbekte de bagaj kóp. Mysaly, ýshin men de kóp oqimyn biraq men úmytyp qalam.

Kәdirbek Demesinov, QR enbek sinirgen artiysi:

- Alghashqy tanysqan keziniz turaly aita otyrsanyz...

- Altynbek aghamyz turaly әngime úzaqqa ketedi. Biraq men esimdegini aitayyn. Aghamyzdy men alghash ret Konservatoriyagha oqugha týsken kezde Akter bóliminde oqyp jýrgende kórdim, sol teatr men Konservatoriya kórshi boldy. Eng birinshi ret men sol kisi oinaghan «Úzaq jol» degen spektaklide kórdim. Rejisseri – Qapan Satybaldyúly. Sondaghy basty keyipker - Sәken Seyfullinning prototiypin oinaydy eken. Júqalau, qaghylezdeu kelgen jigit eken. Endi bizden ýlken ghoy ol kisining jasy. Eng alghash kórgenim sol. 4 jyl ol kezde tәrtip boyynsha mynau teatrlarda jana spektaklidi tapsyru deytin  bolady. Sol  kezde bizdi sabaqtan bosatatyn. M.Áuezov teatryn da, bizding teatrdy da. Sol kezde bizding teatr myna Abylay han men Qabanbay batyrdyng qiylysynda edi. Tayaq tastam jer ghoy. Konservatoriyadan shyghyp, solardyng barlyghyn kórip otyratynmyn. Bir bayqaghanym, ol kisi repertuarlardan qalmaydy eken.  Onyn  ýstine kóbinese epizod emes, basty rólderde oinady. 1973 jyly oqudy bitirgennen keyin ózimizding teatrgha qyzmetke alyndym. «TUZ» dep atalatyn. Janadan júmysqa ornalasqan adamdy bilesing ghoy, әrkimge ýrke qaraydy. Újymgha birden sinip kete almaysyn. Birden ról bere qoymaydy. Kóbinese kópshilik sahnasyna qatysamyz. Biraq, solay bola túra, syrtynan qarap jýremiz. Sondaghy bir bayqaghanym, teatrdyng repertuarlaryn alyp jýretin aldynghy qatarly adamdar osy Altynbek Kenjekovter edi. Kóptegen basty rólderde oinaydy. Aqyryn birte-birte tanystyq bastaldy.  Bir kursta oqyghan Áliya Arysbaeva degen qyz boldy. Keyin marqúm bolyp ketti. Qyzylorda teatrynyng aktrisasy edi. Sonyng kýieuimen Altekender birge oqyghan eken. Jalpy, Altekeng endi bylay ashylyp sóilese bermeytin kisi. Mening týsingenim, endi búl kisi Úly Otan soghysy bastalghanda ishte qalghan bala eken. Sodan әkesi soghystan oralmaghan, ómir-baqy sol әkesin ansaumen ótken adam. Aytyp, kónil-kýii týsip otyratyn. Jastau kezde ony asa sezinbedik qoy. Endi oilap qarasan, adamgha ýlken saghynysh bolady ghoy ol, әkesin kórmey, soghysta qalyp qalghan adamgha. Sodan keyin ony, ózining ýlken bauyrlas, emshektes aghalary osy balany birinshi synypqa Almatygha әkelgen eken. Mektep internatqa ornalastyrghan. Sodan keyin búl kisi muzykalyq qabileti jaqsy bolghandyqtan muzyka mektebining dombyra klasynda oqyghan adam. Biraq onjyldyqty bitirgennen keyin ózining tandauy boyynsha osy akterlik jaghyna auysqan. Akterlik bilim alghan. Spektakliderde de keybir tústardy osy kisi emin-erkin mengeretin. Óitkeni, dombyra, nota biledi. Solay bola túra, akterlik jaghyna kóbirek nazar audarsa kerek. Al endi búl kisi ghajap akter. Bizding teatrdyng aqsaqaly marqúm, asa kóp eshkimge syr bildire qoymaytyn, Qazaqstannyng halyq әrtisi Qasym Jәkibaevtyng aitqany bar edi. «Bizding Altoshka ondyqqa úratyn akter» dep. Ózi dәlme-dәl tabady. Óitkeni, qalada oqyghannan keyin kóp oqidy. Ol jaghynan eshkim talasa almaydy. Biraq, oqyghanyn ol kisi, men osynday oqyp edim, osynday dep kóp ashylyp aita bermeydi.

- Minezi...

- Jalpy, minezinde túiyqtyq bar. Ashylyp-shashylmaydy, aqyryn jymiyp kýlip qoyady da jýre beredi. Odan keyin endi biz de tәjiriybe jinaghannan keyin rólge iliktik. Odan keyin mynau gastrolidik saparda partner boldyq, talay ret. Qazaqstannyng býkil búrysh-búryshyn araladyq qoy. Sonda bayqaghanym, «adamnyng kim ekenin bilging kelse, birge sapargha shyq», deydi ghoy. Sol siyaqty búl kisi óte tózimdi, óte qarapayym, óte jaghdaydy sezgish qasiyeti bar adam. Kóp sózi joq. Júmysyn isteydi. Boldy. Basy artyq tóbeleske nemese intrigagha ondaygha kirispeydi. Ondaydan alystau adam edi, aqyryn kýlip qoyady da otyra beredi.

Endi búl kisining talanty turaly, akterligi turaly aitqym kelip otyr. Jalpy, men osy keyingi kezde Qazaqstannyng birshama teatrlaryn araladym endi. M.Áuezov teatry bar, bizding teatr bar, biraq búl kisi ispettes, búl kisining stiylindegi akterdi men әli kezdestirgen joqpyn. Biraq búl kisi san-salaly. Ámbebap bolatyn. Búl kisi býgin tragediya oinaydy, Erteng tragikomediya oinaydy, odan arghy kýni drama oinaydy, kerek deseniz muzikl. Búl kisi kýy talghamaytyn. Ol kezde de bar, qazir de bar ghoy, oy mening qyrym joq. Tartpaydy degen siyaqty ulitimatium qoyady. Ol kiside onday әngime degen bolmaytyn. Onyng ereksheligi sonda. Sodan keyin endi Alla Taghala ózi bergen talant qonyr әdemi ýni bar. Estisender mynau «Qazaqfilimde» «Dublyaj» degen ýlken bólim bolghan. Sonda qazir ómirde joq qoy, marqúm Farida apamyz Shәripova, Áne kýni ghana ómirden ótken Zәmzәgýl Shәripova, Múqtar Baqtygereev, Atageldi Smaylov, Mәkil Qúlanbaev siyaqty iri-iri túlghalarmen bir qatarda túratyn. Óitkeni, ózi óte enbekqor adam bolatyn. Enbegine de, ózining talantyna da senetin boluy kerek. Sodan keyin elding kóbi dauysyn izdeydi. Saghynyshpen. Nege? Ol qúry jәy dauys emes qoy. Alla Taghala ishki jan-dýniyesimen qúya salghanday. Osyny bizding kóptegen jazghyshtar dúrys jaza almaydy. Ol bostan-bosqa dauystan bolmaydy. Qúry sahnagha shyghyp, oinay salu degen bolmaydy. Ony bir tiyanaqty, oidyng eleginen ótkizip baryp, jýrekke týsiru kerek. Búl sanauly akterlar. Odan keyin endi ol kisi de bala boldy, jas boldy ghoy. Qazir men oy eleginen ótkizsem, sol kezdegi Qasym Jәkibaev, Núrmúqan Jantórin siyaqty mandaygha basar myqty-myqty akterlargha eliktep ýlgi alghan siyaqty. Óitkeni, stili jaghynan kelsen, sol kisilerge jaqyn bolady. Baydildә Qaltaev degen akter bolghan. Ony Altekeng ómir-baqy tóbesine kóterip ketken. Ol kisi bizge ústaz siyaqty. Baydildә Qaltaevtyng ýnindey Qazaqstanda ýn joq. Ol ghajap. Endi myna «Qazaq radiosynda» shamaly bir dýniyeler bar. Búrynghy jazbalar. Biraq qazir bilmeymin. Ony taba qoyar ma eken, myna balalar?.

- Altynbek aghanyng dauysyn qaydan tabugha bolady?

- Ol Qazaq radiosynda bar, izdese tabady. Kóptegen dublyajda. Al endi jana «dauys, ýnnen» dep otyrmyz ghoy. Mysaly ýshin, Reseyding «Slujebnyy roman» degen kinosy bar ghoy, Andrey Myagkov oinaytyn. Alisa Frendleva ekeui. Sonda Altekeng dublyaj jasaghanda bizding qazaqy ólshemmen qarasan, anau rólde oinap jýrgen Andrey Myagkovtan әldeqayda joghary týr. Nege? Keyipkerding ishki jan-dýniyesin erekshe sezinude jatyr. Sonda anau kinoda qazaqshasyn kórip otyrsan, úmytyp qalasyng ghoy, Reseyding kinosy ekenin. Qazaqtyng ózining tól kinosy, tól tuyndysy sekildi kóresin. Búl nege? Búl qúdyret – akterding sheberliginde. Ghajap!

Sodan keyin endi, sender bile bermeysinder. Alteken, kóptegen rólge janr tandamay kirip kete beretin. Sodan keyin kez kelgen akterding qiyaly úly klassika boluy kerek.

Shekspirding «Gamleti» qoyyldy bizde, 1977-1978 jyldary. Sol kezdegi Altekeng mening әli kýnge deyin kóz aldymda. Ol kisi ózining mamandyghyna degen, ózining ónerge degen adaldyghyn, bir, odan keyin ónerge degen qúrmeti, ýshinshiden ózining jauapkershiligi. Osynyng bәrin sezingen akter. Men sol kezde endi jas bolsam da, óz qúlaghymmen estip, kózimmen kórdim. Qazirgidey asaba, konsert degender joq qoy. Ártister nemen kýn kóredi? «Qazaq televiydeniyesi» jalghyz-aq Qazaqstanda ghana bar. Sosyn «Qazaqtyng radiosy», shygharmashylyq jaghynan kóp kómek bergen. Sodan keyin ýshinshiden – dublyaj. Qazaq tilinde. Osylay shaqyryp túratyn. Tipti, osy shaqyrulardyng ózi keyinge qaldy. Kórding ba? Onyng da bala-shaghasy kóp bolatyn. Bala-shagha asyrau onay ma, ol kezde de qiyndyq boldy kóp. Endi nan jep, su ishu kerek qoy, dórekileu aitqanda. Biraq, sonyng barlyghyn aqylmen sheshtire bildi, aqylmen kóndire bildi. Mine, ónerding qúdireti. Ónerding talaby. Uaqytsha bolsa da «Gamletke» baryn saldy. Dayyndyghy qanday, basqa truppalarmen, basqa qaq-soqpen júmysy joq. Repetisiya bitken kezde plashyn ne palitosyn kiyip alady da zyp ete týsedi. Anda-múnda toqtamaydy, ýiine ketedi. Endi sol dayyndyqtyng kóbi ýide bolatyn boluy kerek.

Osy enbek keyin endi ol keyingi kezde jarq ete týsti. Qazaqstan Jazushylar Odaghy bar ghoy, aqyny bar, jazushysy, synshysy týgel qaptap ketti. Teatrda iyne shanshar oryn joq. Sol kezde marqúm, Áljappar Ábishevting aitqan sózi bar edi, «búl búryn - Altynbek edi, qazir - altyn bala boldy ghoy», dep. Anau róline sonsha riza bolghandyghy sonsha osy «Gamlette» bitken kezde men úzaq jýrdim. 3-4 saghatqa ketip qalam. Bir kezde qarasam qúr sýlderi ghana qalady ghoy. Ornynan túrugha shamasy kelmey, talay grimm jasaytyn jerde, edende jatqanyn kórdim ózim. «Kishkene demalyp alayynshy», dep, bes-on minut jatyp alady. Fizikalyq jaghynan, onyng ýstine býkil jan-dýniyeni berip oinau onay ma, әbden sharshaydy. Jatyp-jatyp esin jiyp, odan keyin baryp grimmin sýrtedi. Sodan keyin kiyimin kiyip ýiine ketip otyrady.

Mysaly, bir spektakli bolardyng aldynda, ol esh nәrsege qatyspaydy. Tamaq ishedi, úiyqtaydy, teksti qaytalaydy, kóp eshkimmen sóilesip, qarym-qatynas jasamaydy. Osylay. Osynday jauapkershilik bar edi. Qazir de biren-saranynda bar, biraq súiylyp barady. Óitkeni, qazir jaghday basqa, uaqyt basqasha. Asyghys. «Attyng jaly, týiening qomynda jýrgendey» sezinedi, qazirgi adamdar ózderin. Uaqyttary joq, úiqy qanbaydy. Talay aityp jatyrmyz, ony qaytalap alayyn degenmen eshtene shyqpaydy ghoy. Salystyrmaly týrde qarasaq, bәri keyde ýstirtin siyaqty bolyp kórinedi, keyde maghan. Onyng ýstine qazaqtyng qara sózining mәiegin emgen Qaltaev siyaqty, qara sózdi qamyrsha iylegen Núrmúqan Jantórin siyaqty ústazdarynan kórgen Altekeng eshkimge úqsamaytyn ózining jolyn tapty. Ózining stiyli bar. Búl ónerge óte qajet. Óner halturany sýimeydi. Altekeng osy jaghynan sauatty, óte aqyldy kisi edi. Kez kelgen róldi bas-ayaghyn tap-túinaqtay etip oryndap shyghatyn. Keyinnen 90-jyldary alasapyran bastalyp ketti. Bәri jabylyp qaldy. Sonda qabaghy týsip ketetin. Biraq aitpaydy ishki syryn. Men endi týsindim ol kisini. Birinshi skripka bolyp túrghan adam ghoy. Bir jaghynan dublyaj jaghynda. Qazaqtyng radiosy da aqshagha baylanysty siyrek shaqyratyn boldy. Televiydeniyeni mýlde toqtap qaldy deuge bolady sol kezde. Búl qym-quyt aqsha jetispey, biri ashylyp, biri jabylyp, qyrghyn bolyp jatqan kez. Kommersiya degen bәleni ónerde qaydan týsine qoysyn. Óte qiyn jaghday boldy. Biraq, aityp otyrmyn ghoy, bizding Altekeng adamdyq qasiyetteri, tózimdilik, keleshekten ýmit ýzbeu sonymen ómir sýrdi. Biraq әtteng ghúmyry qysqa boldy. 60-aq jasynda ketip qaldy ghoy. Alpysyn endi toylayyn dep jýrgen kezi. Sol ýzilip ketti. Ol bizge baylanysty emes, Allanyng bergen uaqyty shekteuli shyghar. Allanyng mandaygha jazghany. Biraq, dey túrghanmen, pende retinde qimaysyn. Búl kisining óneri erekshe bolatyn. Bir ghasyrda bir aq tuatyn adam. Qaytalanbas túlgha. Bir ghasyrda bir-aq tuady. Biraq sonymen qatar, osy kәsiby teatrda osy qasiyetti jastargha aitsang keybireuleri únatpaydy. Ózim jetpisti alqymdap qalghannan keyin shyndyghyn aitayyn, bireuding kóniline kelip, bireuge jekkórinishti bolghym kelmeydi. Biraq, tyndaytyndargha aityp qalam. Ónerge de jalpy, osy Altekenderge ústaz bolghan Asqar Toqpanov beting bar, jýzing bar demey bir-aq aitatyn. Sol siyaqty túlghalar da joq. Qazir endi keyde teatrda bas qosyp, әngime bolghanda eske alyp otyramyz. Sonda aitamyz, «Áy, osy Altekeng siyaqty stiyli bólek, әmbebap (uniyversal) akterlar joq-au». Bar bolghannyng ózinde óte siyrek. Dramany jaqsy mengerip otyrsaq, ekinshi jaghynan sonyng bәrine iykem bolu kerek. Mynau, «iykemdi» degen, kóniline kelmesin, qazirgi jurnalistter ýstirtin jazady. Odan da jazbay-aq qoysa, onyng teatrgha týk paydasy joq. Maghan talay jurnalist ókpeledi. Óitkeni, mamany bar ghoy. T. Jýrgenov atyndaghy Óner akademiyasyn bitirip jatqan synshylar bar emes pe, óner synshylary solar jazuy kerek, resenziyany. Jurnalist keledi, diyrektor nemese bas diyrektor, rejisserge jolyghady da, qarasang gazetke shyqqan maqalasynyng mazmúny ghana shyghady. Aynalayyn-au, aqshasyna biylet alyp kirgen kórermen ózi-aq sol sujetti kórmey ma?! Oghan әling jetpese, terenine bara almasa, onda jazbay-aq qoy. Sony aittyng dep maghan qaryndastarym, bauyrlarym qyltiya salady. Jaraydy, onda aitpay-aq qoyayyn dedim. Búl qúdiret, tereng týsinu. Osy kýnge deyin mynau kórshiles otyrghan Resey teatrlaryn taratpay otyr. Búl memleketting iydeologiyasy, birinshiden, ekinshiden, ol halyqqa kerek, ýshinshiden, olardyng teatr qoghamy bar ghoy Kalyagin basqaratyn, solar ónsheng myqtylar. Jibermey ústap otyr. Kórding ba? Al bizdiki әli kýnge deyin әri-sәri kýy keship jatyrmyz ghoy. Ángime Altekennen shyghyp jatyr ghoy.

- Otbasy turaly aita ketseniz...

- Ózi kóp balaly boldy. Jengemiz dabyl qaqqan, osy bir jyldan asyp ketti, ol kisi de qaytys bolyp ketti. Sonyn kýtip, balalaryn әiteuir Altekeng ketkennen keyin shashyratpay ústaugha tyrysty. Altekeng nemerelerin kórip ketti. Top qyzdyng ishinde jalghyz úlym bar dep kýletin. Sol úldan nemere kórdi, qyzdardan jiyen kórdi. Ol kisining birge tughandarynyng bәri búrynghy Ontýstik Qazaqstan oblysy, qazirgi Týrkistan oblysy, Shәuildir auylynda ýlken aghasy túrdy. Bauyrmal, aqjarqyn, kenpeyil adam edi. Sodan keyingi bir aghasy Saryaghashta túrdy. Sodan keyin taghy bir aghasy Mankent degen jerde túrdy. Sodan gastroliderge barghanda, tuystyng aty tuys qoy. Aghasyna arqa sýieydi ghoy. Bizdi alyp baratyn. Ontýstikti bilesin, óte qonaqjay el ghoy endi. Sodan asty-ýstimizge týsip, dastarqanyn jayyp, qarsy alady. Sodan bir jyldar sonau Shәuildirge bardyq. Kýn ystyq. Sharshap kelemiz. Ystyq qoy ol jaq. Sodan ýlken as kelgenshe dep bir shәy iship alamyz. Kórshi-qolang biz keldi dep jinalady. Sol jerde improvizasiya ketedi, neshe týrli. Kórshiler de, ózimiz de mәz bolamyz әlgi jerde. Balalardy da oinatamyz, kórshileri de oinaydy. Sonday bir qyzyqty edi, bir aptaday sauyq-sayran salyp edik.

Al endi adam bolghannan keyin, әr adamnyng ózining bir kemshiligi bolady. Ár adamnyng ózining bir minezi bolady. Altekenning qyzyq bir minezi bar edi. Búl kisi akterlikpen qatar, keyingi kezde rejisserlikti da qatar alyp jýrdi. Spektakli beredi, sol jerde róldi bóledi ghoy, Róldi berip, shyqqannan keyin ózgerip qalady. Sekundtyng ishinde. Sodan keyin tanqalamyz. Basynda týsinbey jýrdik. Aghamyzdyng múnysy nesi?, dep. Ózi bayqamay ma, ózining sonday bir qalyptasqan minezi bar. Qyzyq ózi. Róldi bólip alghannan keyin tikeden tik, eshkimge qaramay, shalqayyp jýrip alady.

- Oi, agha, Assalaumaghaleykum! deseng qolyndy da almaydy. Bir aptaday uaqyt ótedi ghoy. Sosyn sabasyna týsedi ghoy, sosyn bәrimiz jinala qalghanda, ýziliste, «ay jigitter, ótken aptada bir qyzyq oqigha boldy. Bilesinder ma?», deymin. Bәri arghy jaghynda «aytshy, aitshy», dep, Altekenning ózi «aytshy, ne bolyp edi», deydi. Ápendi ghoy. Sodan keyin atyn aitpaymyn. «Osynday bir kisi, janadan spektakli alyp, róldi bergennen keyin, bilesinder me? sәlemimizdi almay ketken», desem, «Qap, ol kim eken?», deydi ózi. Sodan keyin jýrisin salyp kórsetemin ghoy. «O-ooo!», dep balalargha qosylyp, ózi kýledi tyrqyldap. Minezin aitayyn degenim ghoy. Kózinen jas aqqansha kýledi. Balalar meni qostaydy. Altekeng ghoy, mynauynyz tura dep. Sol jerde onyng aqkónildigi ghoy, basqa bireu bolsa, «E, sen ne ottap túrsyn?! Kimdi mazaqtap túrsyn?», dep jaqtan biraq salyp jiberui mýmkin ghoy nemese boqtap jiberui mýmkin. Óitkeni, ózing payymynda, adamgershilik degen tereng týsinik bar. Onyng ýstine ol óner adamy bolghannan keyin ishki mәdeniyeti óte joghary. Betimnen qaqpaytyn, kýledi qarqyldap, kózinen jas ketedi. Sodan bәri súraydy, «Alteke dúrys pa, solay boldy ma?», dep, bizge qosylyp ishegi qatyp kýledi. Sol ýshin de inilerine syily boldy ghoy. Sodan keyin de qaq-soqpen júmysy joq.

Bir jyldary sonau Qaraqalpaq eline bardyq. Kýn ystyq. +50 gradus. Qaynap túr, әbden әbirjip, fizikalyq jaghynan jaghdayymyz ketip qaldy. Sodan endi, stasionar deydi. Nýkisting ózinde stasionargha bettep, sonymen eki brigadagha teatrdy bóledi de, teatrdyng әdeti. Jiberdi. Bireui osy Qaraqalpaq arqyly, Aral, Qazalygha ketti de, bizdiki kerisinshe, Ózbekstan aumaghyna kirdik. Endi búrynghy qazaqtyng jeri ghoy. Keriymek degen audan bar. Sonau shette. Qu dala. Egin joq. Mal baghylady. Sovhoz ghoy, bәri qazaq. Solardy aralap, spektakli qoyamyz. Sodan kesh batty. Meni qoyshy, elding bәri azyp-tozyp sharshaghan. Kýnde endi bir avtobustasyn, kýnde kýn ystyqta spektakli oinaysyn. Ol kezde klub ta joq, ystyq jaq qoy. Dalagha qúrghan jazghy klub bolady, sonyng ishinde. Sodan endi bitken kýni, aittyq bir kýngi úiqyny qidyq, odan da biz týnde jýreyik, dep shopyrdan súrap, aittyq mәshiyneni remonttap qoy dedik, jóndep. Sóiteyik te saghat ýshte jolgha shyghayyq dedik. Samarqandy bar, Tashkentke de soqtyq. Tashkentten ótkennen keyin shamaly jer ghoy, Saryaghashtyng aumaghy bastalady. Qazaqstan. Endi ýidegi bala-shaghamyzdy saghynghanbyz. Eki ay jýru degen onay ma? Sodan Tashkentke kelip kirdik. Tashkentting syrtynda bir shәihana bar bolatyn, sol jerge otyryp, shәy iship, kesh batyp bara jatyr.

-«Asyqpandar jigitter, et mening qolymda, zvondap qoydym, boldy, ýlken aghayymnyng ýii kýtip otyr», dedi. Kim jek kóredi ondaydy? Bir aghasy. Saryaghashta túratyn. Sol ýige qonaq bolamyz, týngisin, tanerteng erte túryp, Shymkent qaydasyn?, dep tartyp túramyz. Biylet alu kerek qoy, poyyzgha, әperse samoletke. Samoletke endi administrator kónbeydi ghoy.

Sodan qyzyq boldy. Aytayyn degenim. Tashkentten shyqtyq, Kesh batyp ketti, qaranghy týse bastady. Sodan әiteuir kesh batqanda Saryaghashqa kirdik. Sodan kele jatyrmyz. «Toqta», dedi. Toqtap, sodan ózi týsip, bireulerden súrady. Jergilikti. Sodan keyin olar kórsetip jiberdi. Avtobus ongha búryldy. Kettik. Kele jatyrmyz endi. Kósheleri osynday ghana. Astymyzda «Kuban» degen avtobus. Sodan kele jatyp, «toqta», deydi. Mashinanyng aldyna týsedi de, shalqayyp, ózinshe bolyp, shalqayyp ketip barady, jýrinder dep qoyady. Qoly bylay. Ketip bara jatamyz. Baramyz, bir darbazagha tirelemiz. Darbazany qaghamyz, barsaq ol ýy emes. Anau mashina keyin búryla almaydy. Jol tar óitkeni. Qinalyp, endi jýike júqaryp, sóitip kele jatqan adamdar endi kýlki kerek.

- Ne boldy, Alteke? - dep qoyam.

- Áy, ol ýy emes eken, dep qolyn bir silteydi. Sodan taghy bir ýige baramyz. Taghy da sóitip shyghady. Sóitip 4-5 ýige kirdik qoy. Ol ýy bolmay shyqty. Bir kezde endi tórt-beseumiz qasyna bardyq. Bardyq ta:

- Áy, agha, mynau ne súmdyq? Ózinning tuysqanynnyng ýiin bilmeysin. jylda kelip túrasyng ghoy, desem. Ol jaqta «sh...»-dan bastaydy ghoy.

- Sheshen.., әy meni olar samoletta kýtip alghannan ishkizedi, sol kýii ishkizip meni samoletke salyp jiberedi. Mening qaybir búnyng ýii esimde qalypty, deydi. Al kep qyran-topan kýlkining astynda qaldyq. Avtobusqa mine almay qaldyq, janaghy kýlkining әserinen. Ol ózi sonday adam edi.

Sodan keyin ózi janaghy ýige kýiip-pisip jýr. Ishken 100 gramynyng qayda ketkenin bilmey qaldy ózi. Sodan qoyshy, týn bolyp ketti ghoy. Bireulerden súrastyryp jýrip, janaghy aghasynyng ýiin taptyq. Sóitsek, janaghy aitqanday, maldy soyghan, qazaqty bilesing ghoy. Dastarqandy anau tapshangha jayyp tastaghan. Al kettik, dedi. Myna sotka degen joq qoy ol kezde. Al kep kýtedi. Biz joqpyz. Ne boldy búlargha dep? Sodan keyin bir balasy bar eken. Onyng bir joldasynyng mashinasymen, jibergen eken. «Granisa» jaqqa baryp kel, dep. Sol jerde óte almay túr ma, avtobusy synyp qaldy ma?, dep. Ol balasy bizdi izdep ketken. Sodan týngi saghat 10-11 kezinde keldik qoy. Sóitsek, ýlken darbaza. Endi aghalaryna degen erkeligi bar ghoy, jengesine:

- Ói, ne degen adamsyndar-ey! Ýlken jolgha, trassagha shyghyp túrugha bolady ghoy senderge! dep aiqay saldy. Sóitse, jengesi aitady endi, úyalyp jýr ghoy.

- Áy, boldy endi, sen ózing kelip jýrgen ýiing emes pe? deydi. Al kep kýlemiz. Erkelik bar ghoy endi, búl kisi ýiining kenjesi bolghan adam. Kishkene erkelik bar, jengelerine, aghalaryna erkeleydi. Sóitip qonaqta bolghanbyz. Sony anda-sanda balalargha aityp beremin. Áy, osynday da qyzyq bolghan, marqúm Altynbek Kenjekov sonday adam edi dep. Sóitse, ózi kinәli emes, analardy kinәli qylyp jýr. Endi kelip jýrgen ýii ghoy, aitsa, aitqanday-aq. Óte qonaqjay ýy ghoy. Joldastary kýtip alady. Sodan miynda qalmaydy ghoy.

Al bylay, myna ózining pamyaty, jady deymiz ghoy, este saqtau qabileti óte joghary dengeyde bolatyn. Mynanday, bir bet, eki bet dýnie túrady. Sony qaghyp alady. Qaghyp almasa, bәseke degen bar ghoy. Farida apamyz ekeui jarysady. Myqty ghoy sheber, búl kisi de. Sonda bar ghoy, 5 minutqa jetkizbeydi. Ne degen sheberlik. Sol mening aitayyn degenim. Men mysaly, kópshilik sahnasynda jazamyn. Áy, әkel beri, әi, úryp tasta, osynday, bir-bir auyz sóz. Al ol kisiler mynaday monolog jazady ghoy. Sonda kabiynette artqy jaqty otyryp alyp, jattaysyn. qimyldaugha bolmaydy. Mikrofon sezimtal ghoy. Sonda júmys isteu prosessi erekshe. Mysaly ýshin basqany bilmeymin, mening ózime osy qatty әser etti. Men endi ózime maqsat qoydym. Ishtey. Osy kisi siyaqty men nege jazbaymyn? Kórding ba? Adam, óner adamy әsirese, ózin-ózi qamshylay berui kerek eken. Ózindi-ózing qamshylasang ghana birdene shyghady. Áytpese, jalqau qazaqtan týk shyqpaydy. Qarap jata berseng ne bolady? Endi qazir, Allagha shýkir, tәube dep qoyamyn. Tәube. Nege desen, sol ózimning aldyma qoyghan maqsatym, úmtylghanym, enbegim keyin osy kisilerding әseri. Múqtar Baqtygereev degen koroli, dublyajdyng korolideri edi ghoy, bәri de. Biraq Alteken, Múhannan (Múhtardan) birde-bir kem bolghan joq. Sheber bolatyn. Keyin týsindim, bir kýni ekeumiz baryp qaldyq. Sonda:

- Áy, bala, osy bastan ýiren, dedi. Basymdy iyzedim. Sonda bir sózi esimde qalypty. «Mynau haltura dep qarasan, haltura bolyp shyghady. Mynau teatrdaghy professional dýnie boluy kerek dep qarasan, kәsiby sheber dýnie bolyp shyghady». Mening kózim jetti. Men ony maqtanayyn dep aityp otyrghan joqpyn. Múhtar Baqtygereev, Atageldi Smailov, Altynbek Kenjekov, Mәkil Qúlanbaevty aita berseng kóp endi. Basy Baydildә Qaltaevtan bastau alghan. Osylardan ýirengen tәjiriybem, qazir osy kýnge deyin janyma azyq. Ózimde saqtauly. Endi bir on jyl ishinde ózime ýzilis jasadym. Kishken densaulyghym da bolmady. Ýiding de jaghdayy kelmedi de, men ózim dublyajdy kishkene siyretip jibergem. Sodan keyin de 15 jylday, ony maqtan ýshin aityp otyrghan joqpyn, sen týsinsin dep aityp otyrmyn. Ermek Túrsynovtyng «Shal» deytin kinosy bar. Sonda Toghyzaqovty men jasadym. Anau mening dausym, kino boyynsha. Maqtanyp, nemese bireuge әldeqanday bolyp búldanbaymyn. Ol degen óner ghoy. Janaghy, Ermek Túrsynovtyng meni únatyp, 11 akterding ishinen meni alghan ghoy. Kasting boyynsha. Men oghan sol ýshin basymdy iyemin, riza bolamyn. Aytty:

- Agha, ýniniz únap qaldy dedi.

- Árbir kino ýshin kastingten ótesizder ghoy sonda?

- IYә, kastingtan ótemiz. Sosyn keyin kino týsirilip bitip, shaqyrdy. Sodan barsam, býkil «Qazaqfilim» kelip qolymdy alady ghoy. Meni әnsheyinde mensinbey jýrgender kelip qúttyqtap jatyr. Sonda Janna Quanysheva aitty, orysshalau ghoy ózi:

- «Toghyzaqov, eto ne tvoya zasluga. Ty spasibo skajy teatralinomu akteru Demesinovu», dedi. Sóitse, analardyng bәri kelip betimnen sýiedi ghoy. Ol ataqty jazushynyng balasy. Qasym Toghyzaqov degen jazushy bolghan. Jambyl Jabaevtyng hatshysy bolghan adam. Soghysty kórgen, neshe týrli týrmeni de kórgen adam. Biraq, qaysar, qaytpas adam bolghan. Mynau sonyng balasy ghoy.

Ermek te, qyzyq sóileydi ózi. Namys bar ghoy. Menen bir-eki-aq jas ýlken sonda aitady:

-  Brat, deydi, sender aitasyndar, meni asfalitta tudy deysinder. IYә, asfalitta tudym. Barghan balabaqsham orys. Barghan mektebim orys. Býkil auladaghy  qazaqtardyng barlyghy orystildi. Men qaydan bilem, qazaqsha? Ol kezde Sovet Ýkimeti ghoy. Qazaq tilin qysqartyp tastaghan. Qúryp bara jatyp ilinip qaldyq qoy, mine endi sonyng zardabyn әli kórip qalamyz keydi. Sonday uaqytta ósken jigit qoy. Oghan ókpeleuge bolmaydy. Qashan kórse rahmet aityp jýredi. Qanday da bir rolik kórse mening adresimdi berip jýredi. Men jaqsy jasaydy dep. ­Ótkende kýledi. Endi sen mening lichnyy akterim boldyng dep. Ói, jaraydy, dedim kýlip.

Osynyng bәrin aityp otyrghandaghym ne? Osynyng bәri ózinning kezinde ynta qoyyp, ózing jasaghan dýnie ol mәngilik dýniye. Eshqayda qashyp ketpeydi de. Men qazir siyrek shyghyp jýrmin. Kórding be? Ermek Túrsynovtyng osy qyrkýiekte «Kinomehaniyk» degen filimi bolady. Oghan men týsken joqpyn. Biraq Ermek kasting jasamay, meni basty rólge qoyyp qoyypty. Endi, jaqsy kino bolady. Kóresinder. Búl degen qúrmet qoy. Men jas bala emespin. Jastarda jelik bolady. Men týsinem. Ataq alghan kezde, júldyz bolyp, múrnyn shýiirip ketedi. Biraq, Qúdaygha shýkir. Múrnymyzdy shýiirtkizip ketpegenine Allagha myng da bir shýkir deymin.

Altekeng jas kezinde Sәken Seyfullindi, oinady, kóptegen myqty, myqty rólderdi aldy. Bizding Ghanidy oinaghan kisi, Al bilesing ba, ol kezde komsomoldy da syilyghyn alghan Enbek sinirgen әrtisi, dep berip tastau kerek edi. Altekenning qúdireti sonda, ol kisi ataq qumaghan adam Óner qughan adam, Qasym Jәkibaev ta sol, Mәkil Qúlanbaev ta sol. Men saghan aitayyn, men sol spektaklidi 1969 jyly kórdim. Sonda Enbek sinirgen әrtis degen ataqty berse bolady ghoy. qay uaqytta alghanyn bilesing be? 80 jyldardyng ishinde aldy. Eki ortada sana 20 neshe jyl ótip ketti. Al sol aralyqta ol kisi qanshama enbek etip, ter tókti, qanshama róldi somdady? Klassikterding shygharmalaryndaghy rólderdi somdady. Mynau óner degen óte qiyn. Óte nәzik, óte kýrdeli, osynyng bәrine shydamdyq kerek. Qazir jastardyng kóbisi shydamaydy. Ataq quady. Jyldam júldyz atansam deydi. Júldyz auruy degen birdemege úshyrap jatady. Árbir róldi janyn salyp, óner mening ómirim dep baryn salyp týsingen adamdar ghana ónerdi baghalay alady. Qasym Jәkibaev aghamyz ekeui Enbek sinirgen әrtis degen ataqty 80 birdenesinshi jyldary aldy. Qazaqstan Halyq әrtisin, Doshan Joljaqsynov bar ghoy, bizde diyrektor bolghan. Sol ózining býkil avtoriytetin salyp, ekeuine 1996 jyly Halyq әrtisi degen ataqty alyp berdi. Preziydent apparaty, Ýkimetke baryp jýrip. Óitkeni, mening kurstasym, meni biledi enbekterimdi. Ol tereng biletin adam. Osy uaqytqa deyin almaghan ba?, dep. Kelding ghoy, ózing alyp beresin, dedim. Biraq ol aqtady. Ózining jigittigin kórsetti. Ol ózining azamattyghyn kórsetti, ol ózining akterligin kórsetti. Sonshama enbekti kórip túrghannan keyin endi bala kezden ósti ghoy solardy kórip, ekeuine әperdi Halyq әrtisi degen ataqty.

- Altynbek agha, saghat jóndegen deydi, Hobbii turaly aitasyz ba?

- Ol kisining hobbii saghat jóndeu bolatyn. Ol zamanda, «Romantiyk» degen magnitofon bolatyn. Qazir men sony ústap ótsem, sonymnan ilesip júrt ólip qala jazdaytyn. Joq qoy ol kezde. Sol zamandaghy bar dýnie sol eken ghoy. Sonday zattar búzylyp qalsa, mynau qol saghat, kózdegi әshkiyding bir jeri ketip qalady ghoy, sony bere túr dep sol sәtte jasap beretin. Bәrin ózi jasaytyn. Akterlardyng ishindegi óte yqtiyatty, úqypty kisi edi. Artyq-auys kiyim kiymeydi ózi. Biraq taza, ýtiktelgen, úqypty bolyp kiyinedi. Qarapayym. Sodan keyin ol aghamyzdyng dәpterin kórsen, bәrin ózi qoldan «pechatpen» jazady ghoy. Tizilip, tap-taza. Qisayghan әrip tappaysyn. Tap-taza, qyrqylghan jeri joq. Taza ústaydy. Myna rólderi de sonday. Sodan keyin ol kisi bizge ýlgi kórsetti. Pechatqa basylghan ról beredi ghoy. Mysalgha myna jerde pәlenbay degen әrtiske dep. Ol arhivte jatyr. Oghan Altekeng kishkentay mashinka satyp alghan. Soghan basady, erinbey, anau qalady. Ony tós qaltasyna siyatyn qylyp, jazyp salyp alady. Ol jyrtylmaydy, ol qyrqylmaydy. Nege? Syrtynan selofanmen qaptap alady ghoy. Ómirge sonday kózqaraspen qarady. Ómir sýru salty sonday.

Ol kezde alasapyran 90 jyldary qyzyq boldy. Odan keyin Qapshaghaydyng qarama-qarsynynda «Zarechnaya» degen jer bar. Sol jerden jer aldy. Tenge joq ol kezde, ailyqty eki ai, ýsh aida bir beredi. Paket bar ghoy sonymen alasyn. Aqshalardyng barlyghy buylghan. Dýkenge barghanda aqshany sanap túrmaysyng ghoy. Ózi paketting ishinen terip alady. Sonday zaman boldy ózi. Endi qysqasy jer aldy. Sodan baryp, Ontýstikting balalary pysyq keledi ghoy. Olar janaghy jerge jýgeri, qiyar, qauyn egip, shelekpen su tasyp jýrip shyghardy. Ýlken kisiler bar, Altekeng bar, olar eptep «jýzgrammdatady» ghoy. Men densaulyqqa baylanysty osy ishimdik jaghyna nashar boldym. Joqpyn. Keyin qoyyp kettim. Olar endi kishkene demalady. Taza aua. Qaytarda «jýzgramdatady» ghoy. Sodan bir kezde Altekeng joq. Balalar otyryp, Altekendi shaqyrshy dedi. Sodan barsam, janaghylar siyaqty jer ghoy, atyz-atyzgha bólingen. Sonyng shóbin qolymen júlghan ghoy. Qolymen júlyp destelegen ghoy. Ádemilep túryp. Mynanyng ishi tap-taza, týk joq. Egilmegen. Qúry topyraq jatyr. Bardym da balalardy shaqyryp keldim. Altekeng klassiyk, Kórinder ne jasaghanyn?, dep. Al ontýstikting qyzdary, balalary ishin basyp kýledi ghoy. Ishegi qatyp túryp. Endi әpendilik qoy bir jaghy. Shópting bәrin jiyp, ony búryshtap, әdemilep, týp-týzu qylyp qoyady. Biraq, ananyng ishinde týk joq. Al kep kýlemiz. Sonda aitady: «Áy, maghan demalghanym kerek. Ózderi egip alsyn, tazalap qoydym, al», deydi. Ózi sonday edi.

Tiyanaqtylyq, úqyptylyq jaghynan óte qatty mәn beredi. Ol kisining ústaghan kitaby, ol kisining ústaghan gazet-jurnaly, ol kisining ústaghan rólderi tap-taza, qalay bolsa, solay shashylyp jatpaydy ghoy. Keybireuining bergen rólderining qaghazdary myna qaltasynda jartysy, myna qaltasynda jartysy, ony tappay, týsirip alyp, qayta kóshirip jatady ghoy. Ol kiside onday nәrse degen bolghan emes. Óte úqypty, qaghylez boldy. Imandy bolghyr, bir aunap týsip jatqan shyghar, býgin. Ony ne ýshin aityp jatyrmyn. Ol sender ýshin, keyingi jastargha ýlgi bolsyn dep aityp jatyrmyn. Ángime bolsyn, qúlaqtarynda qalsyn dep aityp otyrmyn. Sonday uaqytta, sonday talattanttar ótti. Solay bolyp edi degen dýnie ghoy mening aityp otyrghanym. Eng qúrymaghanda bireui estip, eliktese ghoy. Biraq tyndap jatqany shamaly. Eger jastar osyny úghynsa men ózimdi baqytty sezinemin. Sol mening aitayyn degenim. Biraz әngime aittym-au deymin.

- IYә, agha, jaqsy aittynyz, kýshti.

- Alteken, aityp otyrmyn ghoy Almatyda oqydy. Mektep internatynda oqyghannan keyin ol kisi qalada oqyghan adam, әlemdik klassikamen erte tanysqan adam. Bizderden birinshi oqyghan. Orys tilinde de oqy beretin ol kisi, orys tiline jýirik edi. Biz auylda oqyp, auylda óstik. Men әli kýnge deyin qinalamyn, orysshadan. Ol nege deysing ghoy? Oilau jýiesi, oilau qabileti qazaqsha qalyptasqan ghoy, teatrda. Al orystyng sózin úmytyp qalam ba?, degen oy túrady da myna jerde. Shatastyryp alam ba dep. «Okanchaniye», intonasiyasyn», dúrys bermeymin ba degen kýdik túrady da basymda. Shatasyp qalamyn kishkene. Al qazaqtyng sózine kelgende nangha jaqqan mayday qylamyz ghoy.

- Ádemi әngimenizge rahmet, agha!

Ghaziza Ábdinәbiyeva, Qazaqstan Respublikasynyng Enbek sinirgen әrtisi:

- Eng alghash qay kezde kórdiniz? Altynbek aghany alghashqy tanyghan keziniz turaly...

- 2-kurs oqyp jýrgen kezde kópshilik sahnasyna kelemiz ghoy. Sol kezde kórdim Altynbek aghany. Alghash «Jas Abaydy» oinaghan. Shәken Aymanov rejissermiz, akterimiz. Sol kisi qoydy. Biz endi kópshilik sahnasynda oinaymyz. Sodan bilemin. Alghash ret sol kezde kórdim. Sodan keyin meni Jastar men balalar teatryna meni aktrisa qylyp qabyldaghan. Sol kezde talay spektakliderde seriktes (partner) bolghanbyz ekeumiz. Ásirese, «Ál-Farabiyde» Ál-Farabiyding soqyr bir shәkirtin oinady. Shyndyqty aitqany ýshin kózin oiyp alady ma, birdenesi bar. Ál-Faraby turaly spektakli boldy. E. Obaev qoydy sony úmytpasam. Sonda men Qaratas degen qasynda jýrgen, jaqsy kóretin qyzyn oinadym. Sol kezde ekeumiz seriktes boldyq. Sosyn Sәbit Múqanovtyng «Qashqar qyzynda» Shoqan Uәlihanovtyng rólin oinady. 1970 jyly ma eken, 1972 jyly ma sonda Qashqariyagha barghandaghy sonyng ghashyq bolghan qyzynyng rólin oinadym. Sol kezdegi akter-aktrisa, partner-partnersha degenning ne ekenin bildik. Seriktes myqty bolmasa eshtene shyghara almaydy jalghyz ózi. Altynbek aghanyng kózine tik qaray almaysyz. Ózi qaraghanda, kózi ishki jan-dýniyendi audaryp jiberedi. Óitkeni, onyng aqyl-parasaty, bilimi, muzykalyq qabileti óte joghary. Bilimi degen úshan-teniz, muzykalyq bilimi tereng adam. Dombyrany erekshe shertetin. Kýidi ghajap tartatyn. Fortepianoda da keremet oinaytyn. Sonshama әsemdikting barlyghyn boyyna jinaghan adamnyng kózinen kórinip túrady barlyq jan dýniyesining әsemdigi. Ásemdikting barlyghy ishinde túrady. Kezinde sonau Mәskeude oqyghany bar. Týrli jaghdaylargha baylanysty qaytyp kelgen. Óte bilimdi, sauatty. Adamgha tike qaray bermeydi, kózin tómen salyp sóilep túratyn. Jaqyndata bermeydi ózi adamdy janyna. Kózin tómen salyp otyrady da anda-sanda qaraydy. Óte teren. Ózi bizding jandýniyemizdi qozghap, rólderimizding jaqsy shyghuyna kóp septigin tiygizgen. Mening jeke rólderimning shyghuyna kóp kómegin tiygizdi. Búl Qadirbek Demesinov, Doshan Joljaqsynov, Seyithan Esenqúlov, Núrqanat Jaqypbaev, kórdinder me, qanday seriktesterim boldy, shirkin! Sodan keyin mening osylay jýrgenim ghoy, aktrisa bolyp.

Ol kisi komediya janryna da keremet bolatyn. Mysaly, «Dókey kele jatyr» degen Tashimov pe edi, Savin men Tashimovtyng spektakliinde ghajap rólder jasady. Komediyada Sәlima Sattarova, Mәkil Qúlanbaev, Qasym Jәkibaev, Altynbek Kenjekov. Búlar kezdeskende sahnada súmdyq bir jaghdaylar bolatyn. Kýlkiden qyrylasyn, týgel. Arasynda Sәlima apayym jýredi Sattarova. Úighyrdyng qyzy ol, Halyq әrtisi, aktrisa, Olar birin-biri sahnada týsingende, seriktestiktigin bilgende súmdyq-súmdyq bolatyn. Biz solardy kórip óstik. Mine, aldymyzda osynday Úlylar bastaghan keruen jýrip otyrdy. Sonday ýlken talantty akterlardy kórip, ónege alyp, ózimizdi solargha qarap tәrbiyelep, birge jýrip, birge aralasqannan keyin bizding qazir belgili dәrejege jetkenimiz sol úly óner iyelerining arqasy. Altynbek sekildi akterlar әzirgi jýz jyldyqta qaytalanbaydy dep oilaymyn. Mýmkin artyq aitamyn 100 jyl dep, әzirgi 50 jylda әi, qaytalanbaydy-au!

«Gamletti» oinady. «Gamletti» oinaghanda súmdyq bir ózining ghajap, ýlken shabytpen oinaghan róli boldy. Ózining bilimining aqyl-parasaty, ózining ómirde jinaghan tәjiriybesining bәrin soghan saldy. Onyng kózin kóru degen súmdyq. Men onda onyng sheshesi Gertrudanyng rólin oinadym. Ekeumizding keremet sahnalarymyz boldy. Ol róldi Qazaqstanda olay eshkim oinamaghan shyghar. Keyinderi talay «Gamletterdi» kórip jýrmin ghoy. Manayyna bara almaydy. Qazaq sahnasyndaghy búnday «Gamletti» men búryn-sondy kórgen emespin.

- Neshinshi jyldary?

- 1978 jyly. «Gamletti» - marqúm, Maman Bayserkenov pen Janat Hadjiyev ekeui birigip qoydy. Búl Altynbekting ghajap oinaghan róli. «Jas Abaydy» oinady. Sosyn dublyajdary turaly biraz adam aitqan shyghar. Dublyajdary onyng ghajap dýniye. Farida Shәripova, Altynbek degender altyn dauysty adamdar ghoy. Kez kelgen róldi «qatyryp» jasaydy ghoy olar. Sonyng bәri ózderimen ketti ghoy olardyn.

- Erekshelikteri. Minezi qanday edi?

- (Kózine jas alyp jylap qaldy). Óte jaqsy adam bolatyn. Artyq sóz aitqanyn kórgen emespin. «Oy, Gaziyk, Gaziyk!» dep qoyady. Men daje aqyrghy sapargha shygharyp saluyna barghan joqpyn. «Tiri kýide kórgenim sol qalpynda jýregimde qalsyn», dep oiladym. Qalay ghana qiyamyn. Songhy sapargha shygharyp salugha da bara almadym. Bir-eki jyldan keyin baryp әieline kónil aittym. Baghilany keremet jaqsy kóretin edi. Ózinen bir-eki ýsh jas ýlken әieli. Ýsh-tórt jyldan keyin baryp aittym. Keshirshi men kele almadym, dep. Bizde sonday mәdeniyetti, parasatty seriktes bolghannan keyin sen de jaqsy kóruge tyrysasyn. Ózindi ústauyn, otyrysyng bәri óte mәdeniyetti bolyp qalyptasqan edi. Qalay bolsa, solay taltayyp otyra salu degen bolmaytyn. Úyat bolady dep osylay otyramyz. Jaman minezimiz bolsa kórsetkimiz kelmeydi. Úryspaymyz eshkimmen. Óitkeni, olar belgili adamdar. Olardyng janynda solargha layyqty bolugha tyrysatynbyz bizder. Óte mәdeniyetti sóiley alatyn, artyq sózi joq. Bóten sóz aitqanyn, bireuge birdene qylypty degenin estigen de emespin, kórgen de emespin. Bir 25 jyl birge qyzmet ettim ghoy. Sodan keyin men ketip qaldym TUZ-dan. «Oy, Gaziyk, oi, Gazushi», dep qoyady. Bitti. Biz de sol kózine tike qaramay ótip ketemiz. Bәrimiz jaqsy bilemiz ghoy, Altynbek aghany.

- Hobbii turaly bilesiz be?

- Qanday hobbi baryn bilmedim. Jaqyn aralasqanym joq. Tek júmysta kóresin. Qadyrbek, Jaqsybek olar «agha, agha», dep janynda jýrdi, jaqsy biledi. Birge jýrdi ghoy bәri. Mәkil agha Qúlanbaev, solardyng janynda jýrip ósken balalar ghoy olar.

- Sahnadan tys qyzyqty oqighalary bolghan ba edi?

- Neshe týrli jaghdaylar bolady. Úmytyp qalasyn. Qansha jyl ótip ketken. Ol endi basqa bireuding qyzyqty oqighasy. Bir ózbekting spektaklin Púsyrmanov qoydy. Dәrigerdi oinaytyn bir akter. Men adamdardyng tis salatynyn bilmeydi ekenmin. Auyzgha tis salady eken ghoy, әrtister, men qaydan bileyin. Alghashqy kýni, «әkemiz auyryp qaldy», dep Jedel jәrdem shaqyratyn boldy. Ortada Mәkil agham jatyr. Men myna jaghynda túrmyn. Ana jerde Altynbek túrady. Sosyn dәriger kelip bylay deydi:

- Tahham, mahallyam, ýshinshi sany osy ma?» deydi, ózbekting sózimen. Sóitip edi, auyzynan aq birdeme úshyp ketti. Anau bylay aldy-daghy teris qarap, auyzyna tygha saldy. Eshtene úqpadym. Teatr jaryq endi. Kózim baqyrayyp, jan-jaghyma qaraymyn. Kýlkiden ólgen júrt. Mening týrimdi kórip Altynbek agha kýlmey sypayy týr jasap, aqyryn shyghyp ketip qaldy. Sosyn men de ainalyp shyghyp ketip qaldym. Sóitsem, Mәkil agha, marqúm:

-Áy, kim bar myna ýide? dep aiqaylap jatyr. Biz qyrylyp jatyrmyz da kýlkiden. Sodan qaytyp ainalyp kelemiz de, endi aita bereyik desek, kýlemiz de teris ainalyp ketip qalamyz. Kәdimgi rólimiz solay boluy tiyis siyaqty. Sonday qyzyq oqighalar bolghan.

Al Doshandy kýlkiden mýldem ústay almaysyn. Bir kýlse qaytpaydy. Ayghaylap kýledi sol jerde. Qoydyra almaysyn. Sonday bir qyzyqty jaghdaylar bolghan. Etene aralasyp, birge jýrmegennen keyin onsha bile bermeysin.

- Otbasy turaly ne aitasyz?

- Ýsh qyz bir úly bar ma edi, qazir. Úmytyp qaldym. Sonyng otbasy turaly bilmeydi ekenmin. Óte súlu әieli boldy. Ózinen tórt-bes bas ýlken-au deymin. Bilimdi, kitaphanada isteytin kelinshek boldy. Onyng da bir jaqsy jaghy bolghan shyghar ónerge degen. Ózi Ontýstikting jigiti. Áyeli Pavlodar jaqtyky. Orysshalau bolatyn. Kózi әdemi bolatyn. Qysqa shashy qiylghan. Shylym tartady. Zamanui, sonday kelinshek bolatyn. Keyin kórdim ghoy, endi qartayyp kempir bolypty. Teatrdyng 60 jyldyghyna barghanda ma TUZ-da kórip, kezdesip qalyp, sonda kónil aittym ghoy. Ýiine bir ret bardyq. Bizding biluimizshe, «shashasyna shang júqpaytyn» akter edi. «Arymnan janym sadagha» degen jigitterding biri edi. Dombyrany qalay tartatyn. Kýidi masqara shertetin. Fortepianoda qalay oinaydy. Ózi taghy qiyn klassikalardy oinaytyn. Sony oinadym-au, da demeydi. Jәy ghana shertip otyratyn. Ózi kip-kishkentay bylay qarasan. Biraq, sahnagha shyqqanda odan kórikti adam bolmay ketedi ghoy. Jan dýniyesi әdemi adamdar bolady sonday. Sahnagha shyqqanda qúlpyryp ketetin. Sonyng biri osy Altynbek agha edi, marqúm. Ashylady. Sahna aina ghoy, kimning kim ekeni belgili bolatyn. Betinnen, kózinnen kórinip túrady ol. Qansha grimdeseng de jaba almaysyng ony. Bizding esimizde solay qaldy ol. Auyrmay-syrqamay ketip qaldy ghoy. Tym-tyrys kýide. Úiyqtap jatqanynda ketip qalghan ghoy. Eshkimge aitpay. 60 jyldyghynda birdene bergen ghoy. Sony alyp kelip, jughan deydi. Kәdirbek aghang aitty, әiteuir. Úiyqtap jatqanda ketip qalypty dep. Esmúqan Obaev dosy bolatyn. Birge jýrgen. Ol turaly bәrin biledi.

Bindarev degen rejisser boldy. Óte jaqsy kisi. Bizding biyikke kóterge rejisserimizding biri. Sosyn birdenelerdi jasap-jasap alyp, «Nu kak ty dumaeshi Altynbek?», dep Altynbekting aghanyng betine qaraytyn, kýlip. «Kak ty dumaeshi Altynbek?», degen anekdot bolatyn. Sonda ananyng oiyn bilgisi kelgeni ghoy. Yaghni, ol ýlken oidaghy jigit bolyp túr ghoy. Kishkentay balalardy da jaqsy oinap jýrdi. Jigitterdi de, balalardy da, shaldardy da oinady. Oy nesin aitasyn? Ghajap akter edi.

Spektakli bolatyn kýni ózimen ózi mәngirip jýredi. Eshkimmen sóilespey. Rólge kiredi ghoy. Ishtey dayyndyq ol. Qazir balalar jýgirip kelip sahnagha shygha beredi ghoy.

Bizge tekst beredi, ony jattaymyz. Ol tekst mәngi oiymyzda jattalyp qalady. Esinde qalady sol. Shatasyp ketpeymiz.

«Jas Abaydy» oinady. Sh. Aymanov repetisiya jasady ghoy. Sonda rejisserding birde-bir ret aiqaylaghanyn kórgen joqpyn. Aqyryn dombyrasyn shertip, sýisinip otyrady. Sonda Altynbek qanday oinady. Oqudan keletin kezi bar bir. Tóbeden jýgirip keledi. Basynda taqiyasy bar. Appaq kóilek. Biz bastapqyda janadan oqudan kelgen qyzdarmyz. Bizde praktika bolady. Sol jerde biz bastan-ayaq kóruimiz kerek. M.Áuezov teatryna da kelip kórdik. Toghjandy Roza Áshirbekova oinady. Jýrgizushi boldy.

QR Enbek sinirgen qayratkeri, «Daryn» memlekettik jastar syilyghynyng laureaty Bayghaly Esenәlining Altynbek Kenjekov turaly jazghandary:

ALTEKENNING TANAUY

Teatr sahnasynda jýrip jatqan repertuarmen qatar alys audandargha shyghyp óner kórsetip jýretin shaghyn brigadalar bolady. Qúramy bes-alty keyde odan da kóp aktyorlardan túratyn top  on bes-jiyrma kýn birge jýrip, bir spektakli kórsete beruden qatty jalyghatyn sәtter bolady. Óitpey she? Erteli-kesh kóz aldynda bir adamdardyng ghana beynesi. Keshke kelip qonatynyng qonaq ýi. Ol bolmasa auyldyq jerde bir ýige tobynmen týsip qonyp shyghasyn. Kónili darhan qazaghym barynsha syilap qonaq etip-aq shygharyp salady. Tang atqansha dumandatyp otyratyn sәtter qanshama? Biraq, osynyng bәrinen mezi bolyp ketetining sonshalyqty myna sapardyng tezirek ayaqtalyp, otbasyna, Almatygha jetudi ansaysyn. Onday sәtterde kónil kóterip jýretin ornymen tauyp aitar әzilkesh qyz-jigitterding oryny bólek әriyne. Sonday jigitting biri - Baqytjan Álpeyisov.

Úmytpasam toqsanynshy jyldardyng sony bolatyn. «Kubani», dep atalatyn qysta - suyq, jazda - ystyq avtobuspen Jambyl oblysynyng alys audandaryn  aralap spektakli kórsetip jýrgenbiz. Kenes ýkimeti jana ghana ydyrap, halyqtyng әl-auqaty jútandap túrghan kezi. Keybir auyldarda dastarhan jayyp qonaq etpek túrmaq «Nemenege keldinder? Qazir spektakli kóretin uaqyt pa?», degen sózdi de estip qalasyn. Qazirgi bara jatqan elimiz qalay qarsy alar eken?, súraq bәrimizding de sanamyzda bolatyny jasyryn emes. Bәrimizding jabyrqau jýzimizge qarap alghan Altekeng (Altynbek Kenjekov) jaryqtyq:

- Tanauymnyng jybyrlap otyrghany-ay, ә?!, deydi. Sol-sol-aq eken Baqytjan elp ete týsedi:

- Tanauynnan ainalyp keteyin senin!

Oghan qalghandar japa-tarmaghay qosylady:

- Osynday jaqsylyqty sezdirip otyrghan tanaudyng iyesinen ainaldyq!

- Ákelshi tanauynnan sýiip qoyayyn!

- Qúday tanauynnyng tileuin bersin!

- Qúday tanauyna úzaq ómir bersin senin!

Al, endi tanaugha kórsetilip jatqan osynsha qúrmet pen qoshametting syry nede deysiz ghoy?  Altekenning «Tanauym jybyrlady», degeni, Ónerge susap otyrghan  auylgha bara jatyrmyz.  Barghan jerimiz kól-kósir dastarhan jayyp qarsy alady eken, - dep túspaldaghany. Keyde aitqany tura kelip sol kýn jaqsylyqqa toly bolsa Altekenning tanauy deldiyip, aspandap ketedi.  Tipti, ertesine avtobusta kele jatyp:

- Áy, búl tanaudyng qadirin bilmey kelgen ekenbiz-au!

- Qolymda biylik bolsa osynday tanaulargha óz qolymmen eskertkish ornatar edim.

- Búryn osy tanau birtýrli...púshyqtau kórinushi edi...Sóitsek naghyz erge layyq tanaudyng ózi eken ghoy!

- Joldastar búl tanaudy ayalayyq! Ardaqtay bileyik! - dep dauryghamyz.

- IYesin...Sol tanaudyng iyesin úmytyp ketip jýrmender!-deydi, Altekeng tanauyn jogharyraq kótere týsip.

- Áriyne! Áriyne Alteke. Sen bolmasang búl tanau bizding ortamyzda otyrar ma edi osylay tanqiyp? Býkil on eki mýshenning ishindegi eng asyly osy tanauyng ýshin qúrban bolugha dayynmyn Alteke! Tek, búiyrsanyz bolghany Alteke, dep tizerley ketedi Baqytjan. Osynday qoldan jasap alghan spektakliderimizdi oinap otyryp, óz kónilimizdi ózimiz kóteremiz. Sóitip otyryp kelesi auylgha da jaqyndaymyz.

- Alteke, býgin ne deydi tanauyn? - dep súraydy Aytjan Aydarbekov aghamyz shyn yqylasymen qaryndy denesin týgel búryp.

- Birtýrli keulenkirep otyrghany. Biraq jybyrlap otyr ma? Sol jaghy sәl týsiniksizdeu bolyp túr.

Bәrimiz Altekenning tanauynan ýlken ýmit kýtip, sonyng jybyrlaghanyn tilep telmire qalamyz. Altekeng týshkirip qalady. Týshkirgeni jybyrlaghany ghoy. «Oh!», dep sanyn shapalaqtap quanyp qalady Aytjan agha. Qalghandarymyz ilip ala jónelemiz. Búl bir ghana tanaudyng tóniregindegi әngime. Al, osy siyaqty qoldan qúrap alghan ssenariylerimiz qansha bolushy edi. Qanday kezende de óz shabytyn ózi janyp arqalanyp jýretin sol jandardy qalay ansamassyn!? Qalay qúrmettemessin?

Altekenning tanauy jybyrlamaq týgili qyshyma auyruyna shaldyqsa da ónerimizdi kerek etpeytin, tipti azar da bezer bolyp, qarsy almaq túrmaq spektakli qoydyrmay at tonyn ala qashatyn  basshylar bolady. Onday kezde salymyz sugha ketip, amalsyz audan ortalyghyndaghy qonaq ýige qaytamyz. Kýni boyy ash qúrsaq jýrgen, endi týndeletip bosqa ótken kýn ýshin kýiinip kele jatqanda taghy da óz spektaklimizdi oinaymyz. Taghy da Baqytjan bastaydy bayaghy:

- Qayda әlgi әuliyesymaq tanau? Kórsetindershi kózime! - deydi yzbarlanyp. Altekeng ýnsiz ghana tanauyn tómen salyp otyra beredi.

- Oi, qoyshy sol tanaudy. Qasiyeti ketip aljyghan tanau ol! - deydi  Aytjan agha keyigen ýnmen.

- Onday ótirikshi tanaulardy sotqa beru kerek, adamdardyng asqazanyn aldaghany ýshin! - dep ózeureydi Ersayyn Tóleubaev. Búl kezde Baqytjan Altekeng otyrghan túsqa jaqyndap kelip qolyn qaltasyna salyp ýkim shygharady:

- Shyghar beri qylmysker tanaudy! Kesip tastaymyn. Kesip alyp terezeden laqtyram. Jatsyn iyt-qúsqa jem bolyp. Adal dostaryn aldaghan onday tanaugha bizding aramyzda oryn joq!

Altekeng arasha súraghanday әrkimge qaraydy. Sol kezde baghanadan ýnsiz otyrghan jasy jetpisten asqan Mәkil Qúlanbaev aghamyz aralasatyn әzilge. Orynynan túra kelip:

- Aghayyn arasha! «Janylmaytyn jaq, qatelespeytin tanau bolmaydy», - degen. Býgin janylyssa erteng onyng ornyn toltyrady. Býginshe keshirim jasayyq. Ol ýshin jetpis jasaghan qart tanauymdy kepilge qoyayyn, - deushi edi. Eshqanday kórermeni joq ózimiz ýshin oinaghan spektaklimizge ózimiz qol shapalaqtap mәz bolyp qalushy edik.

Qazir әngimelep otyrsam әriyne balanyng isi siyaqty. Eshkimdi qyzyqtyrmas ta bәlkim. Biraq sahnada patshany da, batyrdy da, aqyndy da somdap jýretin Úly daryn iyesi - Aktyor - degen halyqtyng el bile bermeytin osynday kezderi de bolady.

TROSTYNG DA ShIRIYTIN UAQYTY BOLDY

Qazaq teatr ónerining maytalmandary Altynbek Kenjekov pen Chapay Zúlqashev qúrdas bolatyn. Ekeuining arasyndaghy jarasymdy әzil, tauyp aitylghan sózderdi kýni býginge deyin aldynghy tolqyn aghalardyng auzynan estip jýremiz. Solardyng biri mynau:

Teatrdan alatyn jalaqyny kerek jerine júmsap qoyghan song kelesi jalaqygha deyin bir-birinen qaryz aqsha ala túru ýirenshikti is qoy. Qúrdas bolghan song Altekeng men Chapay aghamyzdyng arasynda da onday alys-beris bolyp túrady eken. Ásirese, jana spektakliding túsaukeseri bolyp, juu kóbeyip ketkende qaltalarynyng týbi kórinip qala beredi.  Altynbek aghagha basty rolider kóbirek berilip, maqtau men marapatqa qaryq bolyp jýrgen kezi bolghandyqtan anany syilap, mynany syilap Chapay aghamyzdan qaryz súrauyn tym jiyiletip jiberse kerek.  Birde taghy da kelip:

- Chapay qúrdas, er moyynynda qyl arqan shirimeydi degen... - dep sózin bastap kele jatqanda, búghan deyin Altekennen múnday әngimeni talay mәrte estigen Chapay aghamyz túryp:

- Áy, Altynbek qyl arqandy sóz qylyp qaytesin, sening moyynynda trostyng da shiriytin uaqyty boldy ghoy! - degen eken.

SONDAGhYSY EShKINING QÚMALAGhY

Avtobuspen  kýn úzaq saparlatyp kele jatqanda әrtisterding biri «Qasqyr!» - dep aighay salatyn. Alghashynda «Qayda?» - dep terezege  ýnilip, dalany kózben sharlay bastaytynbyz. Keyin bildik qoy әjetti nәrse qysqandaghy kólik jýrgizushisine aitylghan mәdeniyetti eskertu ekenin. Ondayda jýrgizushi qalyng aghashty nemese say-salaly jerge toqtay qalatyn. Sosyn әielder bir jaqqa, er azamattar bir jaqqa bólinip qajetterin ótep keledi. Birde sonday ayaldamanyng ózinde qyzyq oqigha boldy. Jan-jaqqa bólinip ketken artister avtobusqa oralsaq Ersayyn aghamyz shala býlinip Altekene (Altynbek Kenjekovke) keyip otyr. Altekende dýnkildep jauap qatyp qoyady. Almatydan shyqqaly beri tatu-tәtti әngimelesip aq kele jatqan. Búlargha ne bop qaldy? Ekeuining ekpinin basyp ne bolghanyn súradyq. Sóitsek bәrine kinәli gazet eken. IYә, kәdimgi ózimiz kýnde oqyp jýrgen gazetke bola renjisip otyr. Ersayyn aghanyng oqyp otyrghan gazetin dәretke ketken Altekeng jyrtyp qoyypty. Soghan bola airan asyr bolyp kerisip otyr.

- Boldy, Ersayyn qoysanshy endi! Bir gazet atannyng qúny ma edi? Soghan bola ashulana ma eken adam? Sen de bala siyaqtysyng keyde, - dep Aytjan agha basu aityp edi. Ersayyn agha jylap jibere jazdap zarlap qoya berdi:

- Oibay-au Aytjan agha qalay kýimeymin endi? Myna sizdegidey, anau Aydostaghyday domalanghan qarny, salbyraghan qúiryghy  bolsa bir sәri. Bir gazet emes eki gazetti alyp ketse de jarasady. Adam degen shamasyna qarasa qaytedi eken. Mynau jatqan «Qazaqstan pionerin» ala salmay, jolda oqimyn dep alyp shyqqan «Sosialistik Qazaqstannyn» jarty betin jyrtyp әketipti. Jarty saghat otyryp tastaytyny eshkining qúmalaghy. Al, jyrtqany «Sosialistik Qazaqstannyn» jarty beti. Dúrys pa osynysy? - deydi ekilenip. Shyday almay qyran-topan kýlistik. Jana ghana bolmashygha bola janjaldasyp otyrghan aghalarymyzdyng ózi de bizge qosylyp ezu tarta bastady. Qayran bala minezdi aghalarym ai!

Ásel Nazaraly

Abai.kz