Eng negizgi baylyq – búl adamdar

arasyndaghy ózara  qarym-qatynas.

Antuan Ekzuperiy

Búqaralyq kommunikasiya qúraldary ghasyrlar iyiriminde qaryshtap
damydy. HV ghasyrda − kitap, HVI − gazet, HVII ghasyrda jurnal
jaryqqa shyqty. HH ghasyrda radio men televiziyanyng jasaluy aqparat
salasynda orasan zor tolqynys tudyrsa, al, HHI ghasyrda atalmysh
kommunikasiya qúraldaryn bir arnagha toghystyrghan internet payda
boldy.

Qazaqstan 1994 jyly alghash ret "Relkom" firmasy arqyly býkilәlemdik
internet jýiesine qosyldy. 1997 jyly jazda Kókshetau qalasynda
"Arna-Sprint" kompaniyasynyng arqasynda naghyz internet payda boldy.
Onyng bastapqy tariftik qúny saghatyna $10 bolghanyna qaramastan erekshe
tanymaldyqqa ie edi. Qazir әriyne sizderge kýlkili boluy mýmkin biraq
sol kezdegi eng myqty internet jyldamdyghy 14400 biyt\sek bolatyn. 1999
jyly birinshi qyrkýiekten bastap "Qazaqtelekom" ózining filialdary
arqyly "Zona internet" atty jobasyn jasady. Búl jobanyng júmys isteui
ýshin Qazaqstannyng әrbir ýlken qalalarynda firmanyng qúrylghylary
ornatyldy.

Býginde internet jýiesi – aqparat almasu, әlemdik rynokqa shyghu,
investisiya tartu, otandyq ekonomikanyng әleuetin arttyru, kәsipkerlikti,
ghylym men bilimdi, mәdeniyet salasyn, azamattardyng belsendiligin
arttyruda sheshushi ról atqaruda. Mәselen, qazirde internet
konferensiyalar ótkizu dәstýrge ainalyp keledi (búl әdister әlem
memleketterinde de qoldanyluda). Tipti búl ýrdis qarym-qatynastyn
tiyimdi týri boluda. Teledidar, radio men gazet paraqtarynyng ornyn da
birtindep internet jelisi basyp keledi.

Akademik Gh.Esimnin: «...bizding ómir sýrip jatqan qoghamymyzdyn
mazmúnyn anyqtaytyn faktor - aqparat. Ony biz aqparattyq qogham dep
jýrmiz. Býkil әlem bir sәtte ýiinizge syiyp ketedi. Internet, elektrondyq
poshta jýiesi,  jetilgen kommunikasiya әlemdi tútastyryp barady.
Búrynghyday әr elding «syryn» saqtauy mýmkin emes. El ishindegi oqigha
kýni erteng әlem tilderindegi basylym betterinde jariya etilmek. Múnyn
bәri qazaqstandyqtardyng oi-órisine, sezim-sanasyna, minezine, túrmysyna
sapaly ózgerister engizude» – degen pikiri internetting zor mýmkindigin pash
etedi.

2017 jylghy Býkilәlemdik ekonomikalyq forumnyng statistikasy
boyynsha Qazaqstan әlem elderining ishinde ghalamtor
qoldanushylarynyng sany jaghynan 36-oryndy iyemdengen. Búl
kórsetkish 2016 jylghy statistikadan 4%-gha kóbirek bolsa, 2018 jyly
2%-gha tómendegen eken. Degenmen býginde elmizde 100 adamnyng 77-si,
tipten odan da kóbi ghalamtor qoldanushysy bolyp tabylady. Kaznettin
mәlimetterine sýiensek, qazaq tildi sayt qoldanylushylar sany 135 808
(134 903 –.KZ, 905 –.QAZ) — ósim sany 2016 jylmen salystyrghanda 6,7%
joghary (+8 573 domen). 2018 jylghy derekter boyynsha Internetti
qoldanushylardyng sany bizde 80 payyzgha nemese 14,5 million adamgha
jetken. Olardyng ishinde eng belsendi topta 25-34 jәne 35-44 jas
aralyghyndaghy azamattar (sәikesinshe 30 ben 20 payyz).

Parlament mәjilisining tóraghasy qyzmetin atqarghan Núrlan Nyghmatuliyn
2017 jylghy ótken palatanyng jalpy otyrysynda «Biz qazir arnayy
komiytetpen balalargha aqparattyq qoljetimdilikti shekteu boyynsha zan
jobasymen júmys isteudemiz. Osy orayda jetkinshekterdin
planshetterge, aipadtargha jәne basqa da qúrylghylargha qoljetimdiligine
qatysty kóp mәseleler bar. Balalar jastayynan kitap oqyghannyn
ornyna planshettermen otyrady. Keyinnen bes jastaghy balanyng kózi
nashar kóretini jәne basqa da problemalary anyqtala bastady» dep
ghylymiy-tehnikalyq damudyng balalargha keri әserin qarastyrghan
bolatyn.

Ghalamtordyng jastargha әserinen bólek biylik tarapynan memlekettegi ghalamtordy «jekeshelendiru» mәselesi de bar. Memlekettik shekteulerge
qatysty Áben Ábdirahmanúly, «Bolashaq» respublikalyq qozghalysy
tóraghasynyng orynbasary «Abai.kz» aqparattyq portalyna bergen
súhbatynda: «Moy miyr» degen әleumettik baghdarlama bar. Oghan tek
Almaty boyynsha 150 mynnan astam adam tirkelgen. Eger oghan siz
Ýkimetke qarsy sóz jazar bolsanyz, sizding ghalamtordaghy betinizdi
birden jauyp tastaydy. Búl adam qúqyn shekteu emey, nemene?
«Internet nyanya» degen týsinik bar, eger ýiinizde ghalamdyq jeli bolsa,
ondaghy qajet etpegen sayttardy óz erkinizben jauyp tastay alasyz.
Jalpy, internetke shabuyl jasamay, qayta biz osynday әdisterdi
damytuymyz kerek. Mәselen, ol sayttar balalardyng psihologiyasyna
ziyan keltirui mýmkin. Bizde internetke BAQ retinde qarau da bar.
Adamdar arasyndaghy baylanys qúralyn «soghys qaruyna»
aynaldyrudyng keregi ne?» dep, óz pikirin bildirdi.

Al mәjilis deputaty Kamal Búrhanov kerisinshe,  «Ghalamtor - qoghamdyq pikir
qalyptastyrugha, adamdar arasynda baylanys ornatugha mýmkindik
beretin keremet qúral. Biraq onyng últ qauipsizdigine, el tútastyghyna
qater keltiretin tústary bar. Mәselen, Ata zanymyzda tyiym
salynghan keybir dýniyeler keyde internet arqyly tarap ketip jatady. Ásirese, últaralyq, dinaralyq qatynastargha baylanysty aitylghan
oylardyng taraluyna jol bermeuimiz kerek», - degen pikirin aitqan
bolatyn.

Qoryta aitqanda, qoghamnyng janashyldyghymen birge janghyrghan ghalamtor
әlemi qazaqqa da qajet. Tek onyng qyzmetine «qúl» bolmau
qoghamnyng prinsiypine ainaluy qajet.

Týiin

Adamnyng qoldan jasalghan dýniyege tәueldi boluy onyng mýmkindikterin
shekteytindigi sózsiz. «Bilim – eng manyzdy aspap» degen ghalamdyq kәsipker
Bill Geytsting sózi de adamnyng eng ýlken mýmkindigi – bilimi ekendigine
birden-bir dәlel. Qaryshtaghan zamannyng qalyspaghan túlghasy bolsaq ta
adamy qabiletterimizdi qoldan kelgenshe, ghylymy nәtiyjelerdi ózindik
maqsatynda, dúrys normada paydalanudy úmytpayyq.

Shynar Tóleuhan

Abai.kz