Beysenbi, 28 Nauryz 2024
Óner 4486 18 pikir 23 Sәuir, 2019 saghat 10:51

Múhiytqa týsken jel qayyq

Býginde әlemdik dәrejedegi alghashqy qazaq әnshisi atanyp jýrgen Dimash Qúdaybergenning halyqaralyq dengeyge kóterilgenine eki jyldan artyq uaqyt ótse de, ol turaly aqyn Onaygýl Túrjanovanyng kitapshasynan basqa terennen quzaghan tiyanaqty dýniye, tipti Qazaqstan kóleminde muzykatanushylyq maqala jazyla qoyghan joq. Esseist jazushy Maqsat Tәj-Múrat osy olqylyqtyng ornyn toltyru maqsatynda «Dimash. Kogda jajdut krika» atty kitap jazyp bitirdi. Biz oqyrman nazaryna sol kitaptyng qazaq tiline audarylghan «Jer әlemdi sharlaghan qazaq әni» deytin tarauyn úsynudy jalghastyramyz. 

(Jalghasy. Basy myna siltemelerde: «Baghy barmen talaspa»Teniz týpten tebirenedi,Dimashtyng dauysy jәne әlemning 47 elindegi beytanys tanystar), Dimashtyng dinamikalyq konservatizmi, «Qyr balasy qol sozady aspangha», Dimash jәne qazaq mәdeniyetining integrativtik modeli, Tauday talaptan – barmaqtay baq, Orynsyz sóz qan qyzdyrady, Dimash jәne HHI ghasyrdyng «jyrtqyshtary»Basty soqqynyng baghyty, Talant pen tobyr...

Rinattyng Dimash jayyndaghy búrynghy shataqy súhbattaryna pikir bildirushiler shamamen elu de elu bolyp qaq jarylsa, songhy súhbatqa baylanysty jazylghan qyrghyn komment shamamen 70h30 araqatynasymen Dimashtyng paydasyna ózgerdi. Al búl uaqigha jóninde әnshining orystildi tabynushylary habardar bolghannan keyin әlgi mólsher eselene kóbeyip, jyldyng naghyz haylaytyna ainaldy desek qatelespeymiz. Orystildi fandom óte qareketti, bir kezde osy fanqauym bir sәuegey kempirding Dimash jayynda aitqan shikirt sózin jariyalaghan «Karavan» gazetin keshirim súraugha mәjbýr etkeni esimizde. Ol endi orystildiler arasyndaghy «razborka» bolatyn, al búl joly solar qazaqtildi qoghamnyng ishteygi ahualymen tanysty jәne osy orayda «Dimashty aldymen óz eli tútas túrqymen jaqsy kóredi» dep keletin búrynghy senimderining tayanyshy jinishkerip qalghan siyaqty. Bir mysal. Tomas LaLa deytin bakulik jeli qoldanushy qazaqtargha qaratyp: «Ocheni obidno za Dimasha, on proslavlyaet vashu Rodinu, a vy ego topchiyte. Pozor! Pozor! Pozor! Kogda ya vpervye uslyshala Dimasha, ya prosto onemela. Eto ne prosto talant, on nechto»., - dep jazypty. Sóitip, Rinat halqymyzdyng toqsan toghyz jaqsy jaghyn bir ghana jaman jaghynyng juyp ketip, dýnie jýzine osy kelensiz jaghymen tanyluyna eleuli «qyzmet» etip otyr. Biraq mәselening osy jaghyn úghynyp jýrgen aitysker joq siyaqty. «Bir súraq» tok-shouyn jýrgizip, «Almaty» telearnasynyng «Ótkir til» habary siyaqty baghdarlamalarda kósilip otyrghanyna, kýni ótken aitysty endi onlayngha kóshirem dep jelpingenine qaraghanda aiylyn jighan Rinat joq, qayta mýmkindik tusa, Dimashtyng jaghasynan taghy bir aludan tayynar emes. Shalasauatty, sensasiyaqúmar aqparat qúraldary, elikkenge jelikken shashbaulaushylary túrghanda ghalamtordy әli talay dýrliktiretin týri bar. Orystildi qauym da: «Ocheni plohoy priymer pokazal Zaitov, teperi bydlo povtoryaet ego slova, a maloletki-ucheniky Zaitova pishut oskorbleniya v adres Artista» - dep, osyny aityp otyr. Yaghny kóziqaraqty әlem júrtshylyghy Zaitovtardyng qazaqtyng jas buynynyng ózegine qúrt týsire bastaghanyna alandauly. Sóitse-daghy sheteldikterding qazaq halqyna jalpy kózqarasynyng angharynda bizdi qúrmetteui, bizding bolashaghymyzgha degen senim basym ekendigi angharylady. Ortaq týiin: eger qazaq qoghamynyn, qazaq sosiumynyng óz ishinde tólsananyng ósui, azamattyq qoghamgha qaray jylju, әdette interoverttik bastau-búlaq, adamnyng ishki gharyshtyq әlemi dep atalatyn ishtegi bir ózgerister jýrip jatpaghan bolsa, búl halyq Dimashtay talantty tughyza almas edi. Bәlkim osynyng ózi baghzydan kele jatqan, biraq dәstýri bar, biraq at tóbelindey halyqtyng tereng qoynauynda jahandyq kólemdegi deuge bolatyn әldebir silkinisterding bar ekendigin núsqay ma, qalay. Yaghni, dәl osy halyqtyng ishinen qazaq halqynyng ghana emes, jalpy býtin qúrlyqtyn, Aziyanyng ruhany әleuetin boyyna jinaqtaghan túlgha shyghuy mýmkin. Qalay bolghanda da Dimash qazaq qoghamynda ruhany ilgerileu toqtap qalmaghandyghynyng dәleli jәne onday dәlel sanghasyrlyq tәjiriybe nәtiyjesinde kemeldenetin muzyka ónerinde aldymen kórinui zandy. Dimashtan song әlgindey innovasiyalyq-shygharmashylyq serpin kórkem ónerding basqa salalaryn, sonyng ishinde tәjiriybesi bayyrghy ghasyrlargha ketetin jәne kezinde jyrshy-jyraular siyaqty alabóten shygharmashylyq quat protuberansyn bergen әdebiyetti de qamtuy әbden yqtimal. Qazaqta órkendeu, algha jylju bar, tek sayasi, әleumettik, estetikalyq faktorlar ózara sәikessin deniz, - ozyq oily әlem adamdarynyng Dimashqa qatystyryp biz jóninde aityp otyrghandary osynday ýmittilikti anghartady. Biraq, qoghamnyng ózi búl ýmittilikti maldanyp, «e, bәri de ret-retimen kele jatyr eken ghoy» dep arqany kenge salmay, qol qusyryp qarap otyrmay, aqezulenip aqqan tasqynnyng jolda kezikken janqalaryn jaghagha laqtyra shygharyp tastaytyny tәrizdi әlgi zandy ózgeristerge kese-kóldeneng týsetin zaitovshyldyq siyaqty kertarpa qúbylystargha uaqytyly, quatty toytarys berip, otyruy tiyis. Bir jeli qoldanushy jazghanday, barsha qaskóilerge no passaran jariyalau kerek.

Yaghni, dәl osy jerde qoghamnyng zor dauysy, tegeurini, elding bir jaghadan bas, bir jennen qol shygharatyn birligi, ýlkenderding tentekke tyiym, telige toqtau salatyn kerege biyligi kerek. Onday qareketti biz bayqap otyrmyz ba? Ókinishtisi, bayqalmaydy. Shyryldap jatqan qara halyq, al elding sózin aitar ziyalylarymyzgha kóp nәrse bәribir bolyp qalghan siyaqty ghoy. Múnday jaghdayda jastar Zaitov avanturasyna ermegende, kimning sonynan eredi?!.

Qaytkende de osy bolyp jatqandargha Dimashtyng ózin aralastyrmau jón. Ol eger, bazbireuler aityp otyrghanday, basqa әlemnen kelgen bolsa, ol әlemi myna dýnie tirshiliginen aulaq kirsiz, saf taza әlem bolmaq kerek. Sebebi, Dimash ózgeshe taza, nәzik jandy óner iyesi jәne ol osynysymen de әlem halyqtarynyng ystyq yqylasyna bólenip otyr. Degenmen, onyng ómirde de, ónerde de tabysty boluy tughan jerimen, elimen, aghayyn-aumaq, ýi-ishimen kindiginen baylauly. Astrologtar da onyng Jan formulasynda Ay-Sholpan tizbegi basty oryn otbasy túrghanyna, yaghny әnshi ýshin otanynyng airyqsha ekendigine nazar audaryp otyr. Beynelep aitqanda, Dimash ýshin Gollivudting qyrmyzy qyzyl kilemi — Aqtóbening kóshesi. Ánshining elin, jerin, ata-anasyn, bauyrlaryn qatty saghynatynyn shette jýrip aitqan әnderinen, әsirese qazaqsha a kapellalyq improvizasiyalarynan bayqap qalamyz, mysaly, «Ana turaly jyrdy» aityp otyrghanda «Qabyl al Dimashtyng sәlemin joldaghan» dep analaryna ystyq sәlem joldauynan, «Ay-Ana» (Moonlight Mama) kompozisiyasyn erekshe saghynysh sezimmimen oryndaghanynan kórinip túr. Osyny sheteldik fanattar da bayqap qalypty. Mәselen, voronejdik Elena Antipova «On postoyanno zaryajaetsya na Rodiyne toy energiey, kotoraya voploshaetsya v ego pesnyah» dese, «Saule Saule» búl oidy «Meninshe, osynda, óz jerinde ol jerlesterimen arada airyqsha bir baylanys baryn anyghyraq týisinetin tәrizdi, tek Qazaqstanda ghana ózining tanghajayyp «delifin dybysyn» iske qosatyny sodan boluy kerek» dep damytady. Rasynda da Dimashtyng «ysqyrauyq» registrdi tek qazaqsha әnderde - «Úmytylmas kýn», «Qazaqstan», «Kinәlama» kompozisiyalarynda jәne Qazaqstanda әn salghanda ghana qoldanatyndyghy ózine eriksiz nazar audartatyn fakti. Demek, әnshi Qytayda da ózin elindegidey jayly sezine alghanymen, fleytalyq registr siyaqty asa kýrdeli passajdardy oryndaugha kerek jayly kónil-kýidi tughan elinde, ósken jerinde ghana taba alady eken. Ol qazirde Qytayda jersinu (akklimatizasiya), әleumettik beyimdelu (interizasiya) satylarynan ótti, alda jat jerde ózin sәl de bolsa qolaysyz, iynedey bolsa da jaysyz sezinetin eykumenizmnen arylu kezeni túr. Búl orayda oghan qandastarynyn, elining qoldauy qay kezdegiden de kóbirek qajet. Biz osyny dúrys týsinuimiz kerek. Ómir bәrin de oryn-ornyna qoyady. Myna bolyp jatqandardyng barlyghy da qay megajúldyzdyng bolsyn basynan ótken, janadan tughan әlemdik «júldyzdy» ainalyp ótpeytin shulyghandar. Jaghday janr zandylyghymen damyp keledi. Ara-túra jenilu, ara-túra týsinbeushilikke úshyrau shayqasta jenilu degendi bildirmeydi. Maydanda qylysh pen qylysh aiqasardan búryn soghystyng taghdyryn arttaghy halyq sheship qoyady. Dәl sol siyaqty Dimashymyzdyng jat elde, ómirding órin kózdep jalghyz kele jatqan saparynda janynyng jamandyq kórmeui arttaghy tughan halqyna, qandastary — bizderge baylanysty. Sebebi, jol úzaq әli, jer shalghay.

Sózimizdi belgili orys aqyny Andrey Voznesenskiyding qazaq ómirinen alyp jazghan «Pesnya akyna» deytin ólenimen týiindegimiz keledi.

 

Ny slavy, y ny korovy,
ny shatkoy korony zemnoy —
poshly mne, Gospodi, vtorogo, —
chtob vytyanul peti so mnoy!

Proshu ne lubvy vorovannoy,
ne milostey na denyok —
poshly mne, Gospodi, vtorogo, —
chtob ne byl tak odinok.

Chtob bylo s kem pasovatisya,
aukatisya cherez stepi,
dlya serdsa, ne dlya ovasiy,
na dva golosa speti!

Chtob kto–nibudi menya ponyal,
ne chasto, nu, hoti razok.
Iz ranenyh gub moih podnyal
sarapnutyy puley rojok.

Y pusti moy naparnik pevchiy,
zabyv, chto my sila vdvoyom,
menya, poblednev ot sopernichestva,
priyrejet za obshim stolom.

Prosty emu. Pusti do groba
odinochestvom okrujyon.
Poshly emu, Bog, vtorogo —
takogo, kak ya y on.

03.01.2019-09.02.2019

Qaskeleng shatqaly

(sony)

Maqsat Tәj-Múrat

Abai.kz

18 pikir

Ýzdik materialdar

Alghys aitu kýni

Alghys aitu kýni jәne onyng shyghu tarihy

Jomartbek Núrman 1562
Alashorda

Qojanov mejeleu nauqanynda (Jalghasy)

Beybit Qoyshybaev 2253
Ghibyrat

Qaysar ruhty ghaziz jan

Múhtar Qúl-Múhammed 3511