Kәsiby mamandyqtyng auyrtpalyghyn teksergen bir ghylymy zertteude «shahter-búrghylaushy,  stamotolog jәne jurnalist» mamandyghy eng qiyn mamandyq dep tanylypty. Sonda, jarty ghasyr boyy jurnalist bolugha qanshalyqty tabandylyq, kýsh-jiger qajet etetinin kәsiby jurnalister ghana naqty seze alatyn bolu kerek...

Ángimemizding  bastauynda  osynday anyqtamany jazugha sebep bolghan, býkil qazaq qauymyna tanymal jurnalist aghamyz Marat Toqashbaev ekenin әriptes ini retinde sózge tiyek etpekpin. Búl shaghyn esseni jazugha da aghamyzdyng juyqta  ótken «Jetpis jastyq mereytoyynyn»  әdettegidey toy-tomalaq týrinde emes, ghylymiy-kópshilik  konferensiya retinde óte qyzyqty da әserli ótkeni týrtki boldy.

Ári aghamyzben eki mynynshy jyldary «Qazaqstan-Zaman» atty halyqaralyq gәzette әriptes bolyp birge qyzmet atqarghan, o kisining óz sózimen aitqanday «gәzet shyghatyn kýngi arpalysty» biraz jyl birge ótkizgen estelik kýnderdi de eske aludyng sәti týskeni qolyma qalam aldyrdy.

Aghamyzgha arnap aitqan «Býkil qazaq qauymyna tanymal jurnalist» degen sóz de jalpylama pikir emes, naqty  anyqtama ekenin de eske salsaq, Sovet Odaghy zamanynda Qazaqstannan shyghatyn «Bilim jәne Enbek», «Mәdeniyet jәne Túrmys» t.b. mezgildik basylymdar sol kezde sheteldegi qazaqtardyng qolyna jetip túratyn-dy. Mekteptegi oqushy kezimizde sol jurnal betterinen jiyi  kórinetin «Marat Toqashbaev» degen esim esimizde qatty saqtalyp qalghanyn mening ziyaly zamandastarymnyng bәri de aita alady.

Mine, Marat aghamyz bir-birine mýlde úqsamaytyn «sosialistik» jәne «tәuelsizdik» dep atalatyn eki dәuirde shamaman shiyrek-shiyrek ghasyrdan jarty ghasyr boyy jurnalist-qalamgerlikting  alghashqy satysy qolbala tilshiden bastap, basylymdardyng bólim mengerushisi, redaktory, tele-radio keshenderining  úiymdastyrushy-basqarushysy, halyqaralyq, respublikalyq dәrejedegi gәzetterding bas redaktory, diyrektory sekildi býkil qyzmet satylaryn týgel atqaryp shyghuy birneshe memorial-estelikterge jýk bolatyn qyzyqty hikaya, tipti býkil qazaq jurnalistika salasynyn  tarihiy-jylnamasynyng kórnekti ókilining ómir joly desek artyq aitqandyq bola qoymas.

Sondyqtan da, men ózime tiyesili ghana sózimdi  aitpaqpyn. Marat aghanyng redaksiya qyzmetkerlerimen ózin basshymyn dep emes, teng әriptes retinde qatynasatyn adamgershilik minezi basylym újymyndaghy bir kisidey júmylatyn auyzbirlikti saqtap túratyn kilt ekenine kózim ýnemi jetushi edi.

Qaybir jylghy «Jurnalister kýnine» «Qazaqstan-Zaman» gәzetining ýlken-kishi býkil qyzmetkerlerining  basylymdaghy qyzmetin de, otbasy suretin de tanystyru iydeyasyn bir jurnalist kóterdi.

Marat agha «búl da bir janalyq bolsyn» dep maqúldady. Bәrimiz tanystyrudy bólisip aldyq. Áli túrmysqa shyqpaghan, redaksiya ornynyng tazalyghy men úsaq-týiek qyzmetin jauaptanghan bir jas qyzdyng tanystyryluy maghan jýkteldi. «Redaksiyanyng shәishisi, tazalaushysy Gýlmira Týgenbaeva...» dep, әdemilep jazyp Bas redaktorgha tapsyryp qoydym.

Bir kezde Marat agha qasyma kelip: «Myna Gýlmiranyng da kóptegen qúrby-qúrdastary bar ghoy... Gәzetke jazylghandy  olar da jabylyp oqityn shyghar... Shәishi, tazalaushy dep, anyqtaudyng keregi ne? Gәzet újymynyng qyzmetkeri dep, jazsaq bolmay ma?» dep betime qarady. Eriksiz bas iyzedim, әrbir adamnyng ózindik qúrmeti bolu kerek ekenin, Marat agha dóp basyp túrghanyn qatty angharyp, sol oqigha sanamda úmytylmastay bolyp jazylyp qaldy...

Birde, redaksiyagha Múhtar Shahanov aghamyz ózi kelip, Bas redaktormen sóilesip ketkenin bayqap qaldym. Birazdan keyin Marat agha meni kabiynetine shaqyrdy: «Shynghyshan turaly bir maqala jazu qajet bolyp túr... Alayda, onyng qazaq qoghamyna tiygizgen ziyany turaly tyng derek bolsa tipti, jaqsy...» dedi.

Mәseleni týsine qaldym, búl qazaqtyng eki ataqty qalamgeri qos Múhtar aghalarymyz, Maghauin men Shahanovtyng Shynghyshandy biri «Adamzat tarihyndaghy jihanger qolbasshy» dep, biri «Jer betine qasiret әkelushi jauyz jaulaushy» dep tartysyp jatqan, býkil basylym beti osy qyzu talqymen qyzyp jatqan kezeng bolatyn.

Men ýshin temirding eki basy birdey ystyq bolyp túrdy. Bir qyzyghy, az kýn búryn Shynghyshan turaly búryn aitylmaghan qyzyqty tarihtar jazylghan eki kitap Mongholiyadan qolyma kelip týsken edi. Sholyp shyqtym da oqyrman ýshin bir qyzyqty maqalanyng sujetin tauyp aldym.

«Mongholdar Shynghyshanyn qazaqqa bere me, eken!?» degen maqala qyzu jazylyp dayyn boldy. Marat aghanyng qolyna jedel tapsyrdym, materialdyng tez dayyn bolghanyna o kisi de razy bolghanday kózi jalt etip, «qarap shyqqansha kýte túrasyng ba?» dedi. Oqyp shyqty, maqala únaghany belgili, alayda, «onyng qazaq qoghamyna tiygizgen ziyany turaly tyng derek bolsa tipti, jaqsy...» degen jeke úsynysy yaky tapsyrmasy oryndalmaghan. Bas redaktor retinde, ol turaly sóz qozghaugha, tym qúryghanda sonday bir bos sóilem bolsa da maghan qostyryp jazdyrugha bolatyn edi...

Biraq, Marat agha maghan súrauly jýzben ghana qaraudan artyq, eshtene demedi. Maqala gazetke jariyalandy. Marat agha Múhtar aghamyzgha qanday jauap bergenin ózi biledi. Al, aghamyzdan mening úqqanym, «eshkimning kózqarasyna óktemdik etuge bolmaydy» degen berik ústanymynyng bar ekenine kózimning jetkeni, búl da әriptes ini retinde maghan ýlgi kórsetkeni boldy...

Sodan beri de biraz jyl ótse de, jii bolmasa da sәti týskende Marat aghama sәlem beru ýshin júmys ornyna bas súghyp, biraz әngimelesip qalghan kezde bir jaghdaydy ýnemi esine salyp:

«Marat agha, óziniz shygharghan kóptegen jasamsózderinizdi kitapsha etip shygharyp, avtorlyq qúqynyzdy almaysyz ba?» deytin em. «IYә, soghan bir múrsa bolmay jýr ghoy...» dep, әr sәtinde biraz sózderdi  aytyp ótkeninen esimde qalghanyn osy joly atap ótuding bir sәti týsip túrghan sekildi:

«Elorda, Ánúran, Eltanba. Otstavka – Dogharys,  Chaspik – Nópirshaq, Balkon – Erneuik, Sisterna – Shanaq, Surpriz – Tosynsyi,  Suvenir – Kәdesyi, Voegolovok – Oqtúmsyq...»

Marat aghamyzdyng  ótken ómir jolyndaghy «Jurnalistikada jarty ghasyr» degeni siyrek taghdyr desek te, taghy bir shiyrek ghasyrgha da kýsh quaty jetetindey kórinedi, Alla Taghalagha qalasa ol kezde aghanyng jasy toqsannyng ýstine ghana shyghady eken.

Abay Mauqara

Abai.kz