كاسىبي ماماندىقتىڭ اۋىرتپالىعىن تەكسەرگەن ءبىر عىلىمي زەرتتەۋدە «شاحتەر-بۇرعىلاۋشى،  ستاموتولوگ جانە جۋرناليست» ماماندىعى ەڭ قيىن ماماندىق دەپ تانىلىپتى. سوندا، جارتى عاسىر بويى جۋرناليست بولۋعا قانشالىقتى تاباندىلىق، كۇش-جىگەر قاجەت ەتەتىنىن كاسىبي جۋرناليستەر عانا ناقتى سەزە الاتىن بولۋ كەرەك...

اڭگىمەمىزدىڭ  باستاۋىندا  وسىنداي انىقتامانى جازۋعا سەبەپ بولعان، بۇكىل قازاق قاۋىمىنا تانىمال جۋرناليست اعامىز مارات توقاشباەۆ ەكەنىن ارىپتەس ءىنى رەتىندە سوزگە تيەك ەتپەكپىن. بۇل شاعىن ەسسەنى جازۋعا دا اعامىزدىڭ جۋىقتا  وتكەن «جەتپىس جاستىق مەرەيتويىنىڭ»  ادەتتەگىدەي توي-تومالاق تۇرىندە ەمەس، عىلىمي-كوپشىلىك  كونفەرەنتسيا رەتىندە وتە قىزىقتى دا اسەرلى وتكەنى تۇرتكى بولدى.

ءارى اعامىزبەن ەكى مىڭىنشى جىلدارى «قازاقستان-زامان» اتتى حالىقارالىق گازەتتە ارىپتەس بولىپ بىرگە قىزمەت اتقارعان، و كىسىنىڭ ءوز سوزىمەن ايتقانداي «گازەت شىعاتىن كۇنگى ارپالىستى» ءبىراز جىل بىرگە وتكىزگەن ەستەلىك كۇندەردى دە ەسكە الۋدىڭ ءساتى تۇسكەنى قولىما قالام الدىردى.

اعامىزعا ارناپ ايتقان «بۇكىل قازاق قاۋىمىنا تانىمال جۋرناليست» دەگەن ءسوز دە جالپىلاما پىكىر ەمەس، ناقتى  انىقتاما ەكەنىن دە ەسكە سالساق، سوۆەت وداعى زامانىندا قازاقستاننان شىعاتىن «ءبىلىم جانە ەڭبەك»، «مادەنيەت جانە تۇرمىس» ت.ب. مەزگىلدىك باسىلىمدار سول كەزدە شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ قولىنا جەتىپ تۇراتىن-دى. مەكتەپتەگى وقۋشى كەزىمىزدە سول جۋرنال بەتتەرىنەن ءجيى  كورىنەتىن «مارات توقاشباەۆ» دەگەن ەسىم ەسىمىزدە قاتتى ساقتالىپ قالعانىن مەنىڭ زيالى زامانداستارىمنىڭ ءبارى دە ايتا الادى.

مىنە، مارات اعامىز ءبىر-بىرىنە مۇلدە ۇقسامايتىن «سوتسياليستىك» جانە «تاۋەلسىزدىك» دەپ اتالاتىن ەكى داۋىردە شامامان شيرەك-شيرەك عاسىردان جارتى عاسىر بويى جۋرناليست-قالامگەرلىكتىڭ  العاشقى ساتىسى قولبالا تىلشىدەن باستاپ، باسىلىمداردىڭ ءبولىم مەڭگەرۋشىسى، رەداكتورى، تەلە-راديو كەشەندەرىنىڭ  ۇيىمداستىرۋشى-باسقارۋشىسى، حالىقارالىق، رەسپۋبليكالىق دارەجەدەگى گازەتتەردىڭ باس رەداكتورى، ديرەكتورى سەكىلدى بۇكىل قىزمەت ساتىلارىن تۇگەل اتقارىپ شىعۋى بىرنەشە مەموريال-ەستەلىكتەرگە جۇك بولاتىن قىزىقتى حيكايا، ءتىپتى بۇكىل قازاق جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ  تاريحي-جىلناماسىنىڭ كورنەكتى وكىلىنىڭ ءومىر جولى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولا قويماس.

سوندىقتان دا، مەن وزىمە تيەسىلى عانا ءسوزىمدى  ايتپاقپىن. مارات اعانىڭ رەداكتسيا قىزمەتكەرلەرىمەن ءوزىن باسشىمىن دەپ ەمەس، تەڭ ارىپتەس رەتىندە قاتىناساتىن ادامگەرشىلىك مىنەزى باسىلىم ۇجىمىنداعى ءبىر كىسىدەي جۇمىلاتىن اۋىزبىرلىكتى ساقتاپ تۇراتىن كىلت ەكەنىنە كوزىم ۇنەمى جەتۋشى ەدى.

قايبىر جىلعى «جۋرناليستەر كۇنىنە» «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ ۇلكەن-كىشى بۇكىل قىزمەتكەرلەرىنىڭ  باسىلىمداعى قىزمەتىن دە، وتباسى سۋرەتىن دە تانىستىرۋ يدەياسىن ءبىر جۋرناليست كوتەردى.

مارات اعا «بۇل دا ءبىر جاڭالىق بولسىن» دەپ ماقۇلدادى. ءبارىمىز تانىستىرۋدى ءبولىسىپ الدىق. ءالى تۇرمىسقا شىقپاعان، رەداكتسيا ورنىنىڭ تازالىعى مەن ۇساق-تۇيەك قىزمەتىن جاۋاپتانعان ءبىر جاس قىزدىڭ تانىستىرىلۋى ماعان جۇكتەلدى. «رەداكتسيانىڭ ءشايشىسى، تازالاۋشىسى گۇلميرا تۇگەنباەۆا...» دەپ، ادەمىلەپ جازىپ باس رەداكتورعا تاپسىرىپ قويدىم.

ءبىر كەزدە مارات اعا قاسىما كەلىپ: «مىنا گۇلميرانىڭ دا كوپتەگەن قۇربى-قۇرداستارى بار عوي... گازەتكە جازىلعاندى  ولار دا جابىلىپ وقيتىن شىعار... ءشايشى، تازالاۋشى دەپ، انىقتاۋدىڭ كەرەگى نە؟ گازەت ۇجىمىنىڭ قىزمەتكەرى دەپ، جازساق بولماي ما؟» دەپ بەتىمە قارادى. ەرىكسىز باس يزەدىم، ءاربىر ادامنىڭ وزىندىك قۇرمەتى بولۋ كەرەك ەكەنىن، مارات اعا ءدوپ باسىپ تۇرعانىن قاتتى اڭعارىپ، سول وقيعا سانامدا ۇمىتىلماستاي بولىپ جازىلىپ قالدى...

بىردە، رەداكتسياعا مۇحتار شاحانوۆ اعامىز ءوزى كەلىپ، باس رەداكتورمەن سويلەسىپ كەتكەنىن بايقاپ قالدىم. ءبىرازدان كەيىن مارات اعا مەنى كابينەتىنە شاقىردى: «شىڭعىسحان تۋرالى ءبىر ماقالا جازۋ قاجەت بولىپ تۇر... الايدا، ونىڭ قازاق قوعامىنا تيگىزگەن زيانى تۋرالى تىڭ دەرەك بولسا ءتىپتى، جاقسى...» دەدى.

ماسەلەنى تۇسىنە قالدىم، بۇل قازاقتىڭ ەكى اتاقتى قالامگەرى قوس مۇحتار اعالارىمىز، ماعاۋين مەن شاحانوۆتىڭ شىڭعىسحاندى ءبىرى «ادامزات تاريحىنداعى جيھانگەر قولباسشى» دەپ، ءبىرى «جەر بەتىنە قاسىرەت اكەلۋشى جاۋىز جاۋلاۋشى» دەپ تارتىسىپ جاتقان، بۇكىل باسىلىم بەتى وسى قىزۋ تالقىمەن قىزىپ جاتقان كەزەڭ بولاتىن.

مەن ءۇشىن تەمىردىڭ ەكى باسى بىردەي ىستىق بولىپ تۇردى. ءبىر قىزىعى، از كۇن بۇرىن شىڭعىسحان تۋرالى بۇرىن ايتىلماعان قىزىقتى تاريحتار جازىلعان ەكى كىتاپ موڭعوليادان قولىما كەلىپ تۇسكەن ەدى. شولىپ شىقتىم دا وقىرمان ءۇشىن ءبىر قىزىقتى ماقالانىڭ سيۋجەتىن تاۋىپ الدىم.

«موڭعولدار شىڭعىسحانىن قازاققا بەرە مە، ەكەن!؟» دەگەن ماقالا قىزۋ جازىلىپ دايىن بولدى. مارات اعانىڭ قولىنا جەدەل تاپسىردىم، ماتەريالدىڭ تەز دايىن بولعانىنا و كىسى دە رازى بولعانداي كوزى جالت ەتىپ، «قاراپ شىققانشا كۇتە تۇراسىڭ با؟» دەدى. وقىپ شىقتى، ماقالا ۇناعانى بەلگىلى، الايدا، «ونىڭ قازاق قوعامىنا تيگىزگەن زيانى تۋرالى تىڭ دەرەك بولسا ءتىپتى، جاقسى...» دەگەن جەكە ۇسىنىسى ياكي تاپسىرماسى ورىندالماعان. باس رەداكتور رەتىندە، ول تۋرالى ءسوز قوزعاۋعا، تىم قۇرىعاندا سونداي ءبىر بوس سويلەم بولسا دا ماعان قوستىرىپ جازدىرۋعا بولاتىن ەدى...

بىراق، مارات اعا ماعان سۇراۋلى جۇزبەن عانا قاراۋدان ارتىق، ەشتەڭە دەمەدى. ماقالا گازەتكە جاريالاندى. مارات اعا مۇحتار اعامىزعا قانداي جاۋاپ بەرگەنىن ءوزى بىلەدى. ال، اعامىزدان مەنىڭ ۇققانىم، «ەشكىمنىڭ كوزقاراسىنا وكتەمدىك ەتۋگە بولمايدى» دەگەن بەرىك ۇستانىمىنىڭ بار ەكەنىنە كوزىمنىڭ جەتكەنى، بۇل دا ارىپتەس ءىنى رەتىندە ماعان ۇلگى كورسەتكەنى بولدى...

سودان بەرى دە ءبىراز جىل وتسە دە، ءجيى بولماسا دا ءساتى تۇسكەندە مارات اعاما سالەم بەرۋ ءۇشىن جۇمىس ورنىنا باس سۇعىپ، ءبىراز اڭگىمەلەسىپ قالعان كەزدە ءبىر جاعدايدى ۇنەمى ەسىنە سالىپ:

«مارات اعا، ءوزىڭىز شىعارعان كوپتەگەن جاسامسوزدەرىڭىزدى كىتاپشا ەتىپ شىعارىپ، اۆتورلىق قۇقىڭىزدى المايسىز با؟» دەيتىن ەم. «ءيا، سوعان ءبىر مۇرسا بولماي ءجۇر عوي...» دەپ، ءار ساتىندە ءبىراز سوزدەردى  ايتىپ وتكەنىنەن ەسىمدە قالعانىن وسى جولى اتاپ ءوتۋدىڭ ءبىر ءساتى ءتۇسىپ تۇرعان سەكىلدى:

«ەلوردا، ءانۇران، ەلتاڭبا. وتستاۆكا – دوعارىس،  چاسپيك – نوپىرشاق، بالكون – ەرنەۋىك، تسيستەرنا – شاناق، سيۋرپريز – توسىنسىي،  سۋۆەنير – كادەسىي، ۆوەگولوۆوك – وقتۇمسىق...»

مارات اعامىزدىڭ  وتكەن ءومىر جولىنداعى «جۋرناليستيكادا جارتى عاسىر» دەگەنى سيرەك تاعدىر دەسەك تە، تاعى ءبىر شيرەك عاسىرعا دا كۇش قۋاتى جەتەتىندەي كورىنەدى، اللا تاعالاعا قالاسا ول كەزدە اعانىڭ جاسى توقساننىڭ ۇستىنە عانا شىعادى ەكەن.

اباي ماۋقارا

Abai.kz