Keshe Abai.kz portaly jazghan qala ortalyghyndaghy tar ghimaratqa ornalasqan №24 bastauysh mektepti qoyma-qopsysy kóp, kýii qashqan «Stroiyteli» audanyndaghy keng ghimaratqa kóshiru turaly qala әkimining bastamasy qostanaylyq ata-analar tarapynan qoldau tappaghannan keyin, sheshim keyin qaytaryldy. Biylikting júrtshylyq pikirine qúlaq asuy – qúptarlyq kórinis. Biraq bizde biylik aldymen sheshim qabyldap, sosyn júrt shulasa, shegine bastaytyn әdet qalyptasyp keledi.

Búl orayda biylik jýiesinde qalyptasqan sheshim qabyldaudyng kenestik dәuirdegi qasandyq kózqarasy bayau ózgerip, al qoghamda sanalyq ózgerister tez jýrip jatqanyn aita ketuimiz kerek. Soghan baylanysty múnday daular әli de tuyndary sózsiz. Al mektepti kóshiruden tuyndaghan daudyng astarynda әleumet kóriginde kýrdelenip qalghan týiitkildi sebepter bar syndy.

Birinshiden, tynys-tirshilikte halyqtyng jady, esi degen úghymdar bar. Kóshirilmek bolghan mektepting qostanaylyq júrtshylyqtyn, elding jadynda saqtalghan ózindik tarihy bar. № 24 bastauysh mektep - 90 -jyldary qala aqsaqaldary men qogham belsendileri biylikpen jaghalasyp jýrip, kýrespen zorgha ashqan bilim ordasy. Tәuelsizdikpen birge kelgen kýres. Tәuelsizdik bizge beybit týrde keldi. Biraq ony jariyalaghannan keyin talay ister atqaryldy, elding bolashaghy men damuy ýshin kýres jýrgizildi. Atalmysh mektep - sonyng rәmizi. Ony myna ómirding sóresinen sýrip tastay almaysyn.

Búl Qostanaydyng óz basyndaghy tarihy. Al Qazaqstandy tútas alatyn bolsaq (әrbir qazaq qalyptasqan mentalidik erekshelik boyynsha ózin tútas qazaqtyng bir bólshegimin dep sanaydy), úlan-baytaq jerding iyesi qazaq júrtynyng ózine tәn tarihy jady bar. Ol jad mynaghan sayady: el iyesi, jer iyesi degen júrttyng nesibesin qaghu, kemisitu, shettetu, qiyn-qystau, alasapyran zamandy qolmen ornatu syndy qiyanatty kórgen halyq jer betinde ekeu desek, sonyng biri - qazaq. Múny elding esinen úmyttyra almaysyn. Qazaqtyng keshegi kenes zamanynda esesi ketken. Endi egemendik kezinde ol ony qaytalaghysy kelmeydi. Tarih osylay qalyptasty, qazaqtyng sanasy osylay bekemdeldi.

Halyqtyng sana-sezimindegi múnday kózge kórinbeytin әleumettik qúbylystarmen sanaspasa bolmaydy. Aytpaqshy, mektep kóshedi degen "Stroiyteli" audany kenes dәuirinde, keshegi 90-jyldardaghy qúldyrau kezeninde halyqtyng jadynda kriminaldy, narkomandar men alqashtar túratyn, azyp-tozghan, eskerusiz qalghan qala bóligi degen jad qalyptasqan. Ony halyqtyng jadynan bir-eki qúrylys pen eki kóshege asfalit salu arqyly óshirip tastay almaymyz.

Ekinshiden, Qostanay oblysy – demografiyalyq ósim jaghynan keri, teris san kórsetip otyrghan aimaq. Keri san - orys tildilerding enshisinde. Qazaq tildiler kýrt ósip keledi. Sondyqtan atalmysh ghimarat mektepke tar bolyp qaldy. Balabaqshagha layyq syndy. Biraq ghimarat tar bolsa, qazaq mektebine ortalyqtaghy orys mektepterining birin beruge kim kedergi jasaydy? Sebebi aldaghy uaqytta, shamamen 4-5 jylda  orys mektepterindegi balalar sany  kýrt azayady. Oghan sebep orystildi aghayyndardyng ortasynan oiyp túryp oryn alyp otyrghan demografiyalyq hәm migrasiyalyq faktor. Orys tildilerde ósim joq, al migrasiya, tipti, joyqyn. Al Qostanayda qazaq sany artyp keledi. Tórt-bes jylda jaghday әli de kýrt ózgeredi: demografiyalyq ósim óz jemisin beredi, ontýstikten qazaq júrtynyng migrasiyasy kóbeyedi. Bizder qalayyq, qalamayyq, qalyptasqan jaghday osynday!. Búl, әriyne, tabalau emes, bólu nemese shetke tebu emes, qalyptasqan shyndyq solay. «Shyndyqpen sanaspasan, saghyng synady» degen qazaq halqy. Júrt osy tendensiyany kórip-bilip otyr, sondyqtan biylikten tiyisti qadamdardy kýtedi. Ol qadam biylik tarapynan jasalmasa, júrttyng kóniline ýlken kýmәn tuyndaydy. Al kýmәn - qarsylyqqa bastaytyn tóte jol.

Ýshinshiden, qala ortalyghyna zamangha say jana qazaq mektebin salu - manyzdy mәsele. Tәuelsizdik alghannan beri Qostanay qalasynda janadan bir-eki ghana mektep qana salyndy. Tipti, qala ortalyghynda jana salynghan "Jana qala" shaghyn audanynda bir de bir jana balabaqsha nemese mektep salynbaghan. Ras, ortalyqta bos jer telimderi joq, bolsa da qymbat. Onyng qymbat boluy da biylikting orasholaqtyghynan. Eger qala syrtynan túrghyndargha zanda kórsetilgen 10 sotyq jerdi jappay beretin bolsa, ortalyqtaghy jer telimderining baghasy shayqalyp, pәterler baghasynyng ósui tejeler me edi?

Bagha týsse, qalanyng ortalyghyn «orystyng ýlken derevnyasy nemese qazaqtyng jalpaq auyly» etpey, әleumettik manyzy bar qúrylys nysandaryn jýrgizuge zor mýmkindik ashylary anyq. Migrasiyalyq ýrdisting kórigi qyzyp, demogafiyalyq ósim keri ketip túrghanda, «qoldan sharyqtatyp otyrghan naryqtyq baghalargha» osynday tәsilmen soqqy beru biylikke asa qiyn emes. Halyq múny da týsinedi, sezedi. Sondyqtan onyng biylikke qoyatyn talaby da arta týsedi.

Songhy mәsele, biylikting әleumettik mәselege qatysty kózqarasy turasynda bolmaq. Biylik búl tústa әleumettik manyzy asa zor infraqúrylymdardy janadan qalyptastyrudyng ornyna eski ghimarattardy qayta jóndep, sylap-sipaugha qarjy shyghyndaudy jón sanap otyr. Áleumettik salada eski-qúsqyny jamap-jaqsaytyn «kenestik kedeyshilik psihologiyasynan» bas tartu manyzdy. Kenestik dәuirden qalghan eski ghimarattardy qayta jóndeuge keter shyghyndy jana ghimaratqa salghannyng perspektivalyq paydasy mol. Mektepti eski ghimaratqa kóshirip, oghan jóndeu júmysy jýrgiziledi degen aqparatty estigende eske oralghan oy osy bolatyn.

Almasbek Ábsadyq, Qostanay qalasy

Abai.kz