Osydan tórt jyl búryn, úmytpasam, tamyz aiy ortasynan aughan shaq, maghan Qanat Ábilqayyr inim qonyrau shalyp túr:

–  Dәke, – deydi, – sizben sóilesetin sóz bar edi, – deydi. Men mәselening mәn-jayyn birden úgha qoydym:

–  Sóilesetin sózdi qaytesin, erteng júmysqa kel, dayyn kel.

–   Kelistik, agha!

Qanat Ábilqayyr – men syrttay en salyp jýrgen talantty jigitterding biri. Jazushy, jurnalist. Bizde «jazushy» atanyp ýlgergen jastardyng bәri demey-aq qoyayyn, birazy baspasóz júmysyna kelgende shoqyraqtap qalady. Solardyng kórkem dýniyege qalay kólik saylap qosylghanyn bilmeymin, kóbining qoghamdyq, әleumettik, últtyq mәselelerdi jazugha qúlashynyng jetpeytinine tanym bar. Mening talabymda jazushy bәrin jaza aluy kerek. Biz shygharmalaryn jastanyp oqyghan búrynghy qalamgerler shetinen suyrylghan kósemsózshi, sheber jurnalister edi. Aqyny da, jazushysy da... Al keyingilerden kórkem shygharmadan – jurnalistikagha, jurnalistikadan – kórkem әdebiyetke qamshy saldyrmay ótetin az ghana shoghyr bolsa, solardyng qatarynan men Qanatty kóretinmin. Sondyqtan oghan birden búiyrghanday etip: «... erteng júmysqa kel» dedim senimdi týrde.

Júmysqa kelisimen Qanat birden iske kiristi. Kýn aralatyp, apta ótkizip, asyqpay, yrghalyp-jyrghalyp jýretin dәstýrli baspasózdegi jaghday «Abai.kz» saytynda atymen joq: qazir bolghandy qazir jarq etkizbeseng oqyrman ainyp qalady... degendi jayymen úqtyrmaq edim, sóitsem, Qanatym saqyldap dayyn kelipti, maqalanyng birinen song birin tópelete jazdy. Elektrondy poshtada jatqan materialdardy da jyldam oqyp, tez óndep, saytqa sart etkize qoyady eken. Aqparatqa da jýirik. Sóitip, kompiuterimning perne taqtasyndaghy týimelerdi termelep, mýiizdene bastaghan sausaqtarymnyng úshy Qanat qyzmetke túrghan kýnning erteninde ghana eptep jiby bastady-au deymin... Qanattan keyin aragha on-on bes kýn salyp «Abaydyn» tabaldyryghynan Núrgeldi Ábdighaniyúly attady. Odan birer kýn búryn Núrgeldimen de telefon arqyly tildeskenim bar, ol da qyzmetke qabyldanghan. Ony-múny júmyspen sәl keshigip kensemizge bas súqsam, Qanat kýlip otyr:

–  «Núrgeldi» degen bala kelip ketti jana. Ózi bir qyzyq bala eken, men siyaqty maqtanshaq eken.

–  Endeshe sol maqtanshaq bala ekeuing tize qosyp birge júmys isteytin bolasyndar.

–  Áp-bәrekeldi!

Eki «maqtanshaq» eki jaqtap iske kirisken song maghan júmys qalsyn ba, arqam kenip, alansyz әngime-hikayattarymdy jazugha otyrdym. Biraq,  «maqtanshaqpyz» degenimen mening búl eki inim әsire maqtangha da, bóspe sózge de әste joq bolyp shyqty. Áytpese, osy keyingi tórt jylda (búrynghylardy aitpaghanda) «Abai.kz» qanday mәsele kótermedi, qay taqyrypqa týren salmady?.. Kimderding tarapynan qysymgha úshyramady? Sonyng bәrin jazyp, bәrinde jeniske jetsek te, búl ekeui arzan ataqqa, madaq-maqtangha at basyn búrmady, tura joldan taymay tarta berdi. Býrkenshek atpen pikir qaldyryp otyrghan aghayyn bile bermeydi, bizde Jer, Kóshi-qon, Qazaq mәselesi atty taqyryptargha tabu salynghan. Sonda da búzyp-jaryp, tәuekelge bel buyp jazuyn, aituyng kerek. Aytpasqa, jazbasqa amal kem... eseng ketip barady. Últtyng esesi ketip barady. Búndayda búta panalap búghyp qaludy biz qabylday almaymyz. Alayda býgin búghyp qalyp, erteng búlttan shyqqanday búghy mýiizdenip, bútyna tolyp jýretinder bar. Mine qyzyq, el shirkin keyde sondaylargha esi ketip, sózine ilanady. «Au, keshe sen qayda edin?» demeydi, jyltyrap sóilep berse boldy: osy kýngi júrt jyltaqaygha erip, jyltqa jylynady.

Eske týsip otyr, 2016 jyly qazaq biyligi kәrin tógip, qazaqqa kezekti mәrte shýilikti. Qazaq kóshin toqtatyp, alystan ata júrtyna oralghan aghayyndy kelgen jaghyna qaytarugha bilek sybana kiristi. Múndayda kýshtik qúrylymdardyng kýshine minip, janyghyp ketetini bar emes pe, Jambyl oblystyq Kóshi-qon polisiyasy QHR-dan beri ótip, Azamattyghyn ala almay, abdyrap jýrgen aghayynnyng basynan aiqay asyryp, keri qaytarugha júmyldy. 250 adam. Kileng qarakóz qazaq jastary. Shanyraq kótergen, sәby sýigen bir ónkey jas otbasy, qaysybiri JOO-larda oqidy, qaysybiri qareket qylyp,  túyaqqapty tirlikting sonynda jýr. Endi solardyng bәri bir kýnde Qytaygha qaytuy kerek. Al olardyng ol elge barghandaghy kýni ne bolady? Oghan qazaq biyligining basy auyryp, baltyry syzdamaytyny belgili. Qanatqa «qamshyndy bas!» dedim. «Abai.kz» portalynyng túraqty avtory, qogham qayratkeri, jalyndy publisist Auyt Múqiybek bir jaghymyzdan shyghysty. Sonda Qanat ne istedi deysizder ghoy, aldymen  WhatsApp jelisi arqyly deportasiyalanuy mýmkin 250 jastyng basyn qosyp, top ashty, olardyng әr qaysysymen jeke tildese otyryp, mәselening mәn-jayyn tolyq zerttep, anyqtap aldy, sosyn Tarazdaghy Kóshi-qon polisiyasy shaqyrghan jiyngha bardy. Onyng aldynda 250-ding zary portalymyzda birneshe ret jariyalanyp, el ishi qúlaqtanyp qalghan. Taraz jiynyna Qanat qana emes, taghy biraz  jurnalister barghan-dy. Biraq polisiya baspasóz ókilderin jiyngha qatystyrmay, zaldan aidap shyghady. Bizding Qanatty da. Áytse de Qanat sol jiynnan súmdyq maqala jazyp keldi. Tipti, 250 jasty kózinen tizip, kógendep qoyyp auzyna kelgendi kókigen polisiya bastyghynyng sózin de ýntaspagha tartyp әkelipti. Qalay? Qaytip? Búl endi bizding qúpiyamyz. Maqala erteninde portalymyzda jarq ete qaldy. Maqaladaghy jazylghan jaytpen kelispeytindigin bildirip Taraz ghana emes, aq jaghaly Astana (ol kezdegi astanamyzdyng aty – Astana bolatyn) dýrlikti. «Kelispesender, mine» dep biz sonda olargha ýntaspadaghy boqtyq-borandy tyndatugha mәjbýr boldyq. Sol kezde baryp sappastar sabasyna týsti. Mәselege premier-ministr Baqytjan Saghyntaev aralasty (qazirgi Almaty qalasynyng әkimi). 250 jas az uaqyttyng ishinde Qazaqstan Respublikasynyng azamattyghyn aldy!

Biz búny Qanattyng jurnalistik sheberligi, tapqyrlyghy, batyldyghy, azamattyghy dep bilemiz. Bilmeytinder bolsa, bile jýrip úmytyp qalghandar bolsa, olargha esh ókpelemeymiz. Óitkeni, Qanat Birlikúly ózining kәsiby mindetin adal atqardy. Bary – osy.

Ayta bersek biraz jerge baruymyz mýmkin, osymen ayaldayyq.

Aytpaqshy, jazushy Qanat Ábilqayyr «Abai.kz» portalyna kelgen kýnning erteninde maghan qarap kýlip:

– Agha, prozada sizben jarysyp jazghym keledi, –  dedi.

–  Jarysayyq, – dedim men. Ekeumiz jarysyp biraz әngime-hikayat jazyp tastadyq. Qanattyng «Jylan kegi» atty tamasha hikayasy osylaysha dýniyege keldi. Kórdinizder me, talant, onyng ýstine enbekqor talant qay uaqta da jazugha mýmkindik tabady.

Qanat bauyrym sayttyng kýndelikti júmysymen birge Berdibektanudy da bastap ketti. Úly jazushy Berdibek Soqpaqbaevtyng keyipkerlerin tauyp alyp tildesti, jazushynyng senzura qayshysy turaghan shygharmalaryndaghy ýzindilerdi izdep jýrip, ýzbey jariyalady. Al men Jazushylar odaghy Basqarmasynyng shaqyruymen «Qazaq әdebiyeti» gazetine attanghanymda ózim qaz bastyryp, qazaq baspasózining qataryna qosqan «Abayymdy» Qanat Ábilqayyrdyng qúzyryna tapsyryp, alansyz kete bardym. Sóitken Qanatymyz da qanat qaghyp, qiyagha bet alypty. Kópshilikting tilimen aitsaq, ol «ósip» barady.  Joly bolsyn! Qanattyng qanday qyzmetke barghanyn jaqyn arada sýiinshileytin bolamyz, aghayyn. Al «Abaydyn» kóshi jalghasa bermek.

Dәuren Quat

Abai.kz